نفت 103 دلاری و گرایش مصرف‌کنندگان بزرگ به منابع نفتی آفریقا

علی شریف‌زاده
افزایش تنش‌های سیاسی و نظامی در خاورمیانه از جمله در نزدیکی چاه‌های نفتی شمال عراق و نیز تداوم منازعه سیاسی در لبنان و فلسطین و چالش‌های امنیتی در خلیج فارس باعث گرایش مصرف‌کنندگان بزرگ نفت از جمله چین و هند به سوی منابع نفت و گاز جدید در خارج از خاورمیانه و خلیج‌ فارس شده ‌است.
آفریقا یکی از مقصد‌های جدید فرستادگان نفتی هند و چین است. میزان تقاضای نفت چین از غرب آفریقا از سال 2001  تاکنون به شدت افزایش یافته‌است و آنگولا اکنون با پشت سر گذاشتن عربستان به اولین صادرکننده نفت به چین تبدیل شده‌ است. زیرا با تامین 18 درصد نفت مورد نیاز چین اولین کشور صادرکننده نفت به این کشور است این در حالی است که چین سالانه 2/2 میلیارد بشکه نفت مصرف می‌کند و 43 درصد نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند.
در این میان شرکت‌های نفتی دولتی در چین قراردادهای چند میلیارد دلاری برای توسعه میدان‌های نفت و گاز در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین امضا کرده‌اند. اگرچه پکن در تلاش است تا وابستگی به نفت سایر کشورها را کاهش داده و به توسعه میدان‌های جدید نفت و گاز و منابع انرژی جایگزین مثل انرژی هسته‌ای بپردازد. با این وجود به دلیل نرخ رشد بالای اقتصاد چین و نیاز روزافزون به منابع انرژی واردات نفت چین در حال افزایش است و چین در سال‌های اخیر با توجه به رشد اقتصادی سرسام‌آوری که داشته، به شدت واردات نفت را افزایش داده‌ است. به گونه‌ای که از ژانویه تا ژوئن سال گذشته واردات نفت از آنگولا، 94 میلیون بشکه یا 18 درصد از کل مصرف این کشور بوده ‌است. سایر کشورهای عرضه‌کننده نفت به چین، کشورهای عربستان، ایران، عمان، گینه استوایی، روسیه، یمن، کنگو، لیبی و ونزوئلا هستند.
کل مصرف نفت چین در سال گذشته 2/2 میلیارد بشکه بوده‌است. این ارقام و آمار‌ها نشان می‌دهد چین که یکی از اقتصادهای نو ظهور است طی دو دهه گذشته با شتابی روزافزون مسیر رشد اقتصادی را پیموده‌ است. رشد اقتصادی این کشور به دلیل ارزانی و فراوانی نیروی کار و به عبارت بهتر، پایین‌بودن هزینه تولید نسبت به سایر کشورها بوده‌است. متوسط رشد اقتصادی چین طی پنج سال گذشته معادل 10 درصد بوده‌ است، این مقدار رشد اقتصادی موجب واردات گسترده نفت شده‌ است. واردات نفت چین در نیمه اول سال گذشته، برخلاف تلاش‌های این کشور برای کاهش وابستگی به عرضه نفت خارجی، 6/17 درصد افزایش داشته ‌است.
چنین سطحی از تقاضا در کنار نگرانی‌های چین از آینده اوضاع در خاورمیانه باعث شده که شرکت‌های نفتی چین فعالیت‌های خود را در بخش بالا دستی صنعت نفت کشورهای نیجریه، سودان و نیجر افزایش دهند، پالایشگاه‌های چین نیز مذاکراتی را برای عقد قراردادهای درازمدت به منظور خرید نفت از تولیدکنندگان نفت آفریقا به انجام رسانده‌اند. در همین چارچوب مقامات نیجریه امتیاز استخراج از چهار میدان نفتی خود را به یک شرکت چینی اعطا کرده‌اند. شرکت ملی نفت چین که یک شرکت دولتی است. دو میدان نفتی در منطقه نفت‌خیز دلتای نیجر و دو میدان دیگر در حوضچه دریاچه چاد قرار دارند.
انعقاد این قرارداد نتیجه دیدار هوجیانتائو رییس‌جمهوری چین از آن کشور در اوایل سال گذشته بوده‌ است. در این دیدار نیجریه به طور اصولی موافقت کرد در قبال دو میلیارد دلار سرمایه‌گذاری چین در احداث یک پالایشگاه نفت در آن کشور امتیاز استخراج نفت را به چین واگذار کند.
نیجریه که در بخش غرب آفریقا قرار دارد، در مجموع 17 میدان نفتی را به مناقصه گذاشته‌ است و یک شرکت هندی نیز برای مشارکت در چند میدان پیشنهاداتی به دولت نیجریه داده ‌است. تمایل فزاینده چین برای استفاده از نفت غرب آفریقا کاملاً مشهود است و بسیاری از معامله‌گران نفتی که از تجربه‌ کاری در غرب آفریقا نیز برخوردار هستند از شرکت‌های اصلی خود جدا شده و برای آموزش دادن به چینی‌ها به دفاتر شرکت‌های آن‌ها در لندن رفته‌اند. هند هم که در چهار تا پنج سال گذشته تنها حدود 200 هزار بشکه در روز نفت خام سبک نیجریه را می‌خرید تقریبا خرید خود از نفت خام منطقه غرب آفریقا را دو برابر کرده‌ است. همچنین تعداد زیادی از پالایشگاه‌های هند هم در حال حاضر مقدار زیادی از نفت خام‌های آفریقا از جمله نفت خام‌های متوسط و شیرین را خریداری می‌کنند. از سوی دیگر در حالی که در پایان سال 2007 ظرفیت تولید نفت خام در غرب آفریقا 600 هزار بشکه در روز افزایش یافت، انتظار می‌رود بخش اعظم آن به خریداران منطقه آسیا ـ پاسیفیک نظیر هند و چین عرضه شود.
معامله‌گران با توجه به رشد شدید تقاضا در بازارهای آسیا، به ویژه در کشورهای چین و هند، می‌گویند؛ پالایش‌گران شرقی به دنبال نفت شیرین هستند، زیرا نمی‌خواهند خرید‌های خود را به خاورمیانه محدود کنند. پالایشگران همچنین ظرفیت گوگردزدایی خود را کاهش داده‌اند به همین دلیل پیش‌بینی می‌شود خریداران چین مهم‌ترین مصرف‌کنندگان 250 هزار بشکه در روز از نفت خام «HUNGO»  باشند. این نفت خام را شرکت Exxon Mobil  در آنگولا تولید خواهد کرد. hungo نفت خام سنگین شیرین است که با نفتCongolese djeno  که در بازارهای شرق خواهان زیادی دارد، قابل رقابت است.
امسال با به بهره‌برداری رسیدن میدان نفتیBanga  در نیجریه که مجری آن شرکت Shell بوده است، 250 هزار بشکه در روز بر تولید نفت نیجریه افزوده شده‌ است. بهره‌برداری از میدان Banga  چندین بار به تعویق افتاده ‌بود، اما با آغاز تولید آن رقیب جدیدی وارد بازار شده‌ است. این در حالی است که انتظار می‌رود نفت میدان Banga نفت سنگین شیرین باشد که مورد تقاضای پالایشگاه‌های چین است. پروژه Erha در نیجریه نیز با تولید 150 هزار بشکه نفت خام در روز که مجری طرح آن شرکتExxon Mobil  است، به بهره‌برداری رسیده ‌است. همچنین با آغاز تولید نفت از میدان Chinguetti  در موریتانی که شرکت استرالیایی  Woodside پیمانکار آن است، این کشور نیز به جرگه تولیدکنندگان نفت خواهد پیوست.
با توجه به میزان عرضه و تقاضا در بازارهای مختلف می‌توان گفت که افزایش عرضه نفت خام در غرب آفریقا راهی بازارهای خارج از منطقه اقیانوس اطلس خواهد شد و رشد تقاضا در آسیا ـ پاسیفیک می‌تواند نفت خام بیش‌تری را به سوی شرق سوق دهد. بر اساس برآوردهای نشریه Argus کسری خالص عرضه نفت در منطقه اقیانوس اطلس از شش میلیون و 600 هزار بشکه در روز در سال 1999 به سه میلیون و 200 هزار بشکه در روز در شرایط کنونی کاهش یافته‌ است. این در حالی است که در منطقه آسیا ـ پاسیفیک کسری خالص عرضه از 12 میلیون و 100 هزار بشکه در روز در سال 1999 به 14 میلیون و 800 هزار بشکه در روز در شرایط کنونی افزایش یافته ‌است.