حذف صفر از پول ملی از نگاه کارشناسان

در شهریور ماه سال 84 بحث تغییر واحد پولی کشور از سوی برخی از نمایندگان مجلس و کارشناسان پولی و بانکی مطرح شد که در آن زمان رئیس بانک مرکزی جمهوری‌ اسلامی ایران (ابراهیم شیبانی) آن را اقدامی بی‌دلیل خواند. اما اکنون و بعد از گذشت 5/1 سال از جریان آن مجدداً برخی از نمایندگان مجلس به دنبال طرح این مساله در مجلس هستند و با پیشنهاد رئیس‌جمهور این بحث با جدیت بیشتری دنبال می‌‌شود.‌

طرح مجدد این موضوع به فاصله 5/1 سال این سئوال را ایجاد می‌کند که آیا در طول این مدت شرایط مالی و پولی و حتی سیاست‌های پولی و مالی کشور به حدی تغییر کرده‌ است که تغییر واحد پولی کشور را ضروری می‌سازد؟ و یا تفکرات همان مسئولان تغییر کرده ‌است؟

به گزارش ایسنا، شرایط اقتصادی ایران در سال 84 به‌ گونه‌ای بوده‌ است که بانک مرکزی اعلام کرده‌ بود که هیچ برنامه‌ای برای تغییر در واحد پولی کشور نداشته و این کار را لازم نمی‌داند. در آن زمان بحث جایگزینی "تومان" به جای "ریال" در محافل اقتصادی مطرح شده‌ بود و کارشناسان اقتصادی و بانکی در ابعاد مختلف آن موضوع را بررسی کردند. ‌

عده‌ای بر این عقیده بودند که چون در اقتصاد امروز کشور "ریال" عملا کاربردی ندارد، پس بهتر است حذف شود و این عمل را در دراز مدت بر میزان تورم تاثیرپذیر دانستند. در مقابل نیز مخالفان با بیان اینکه بودن یا نبودن ریال تاثیر خاصی بر اقتصاد ندارد و این جایگزینی را به ‌خاطر لزوم تعویض اسکناس‌ها، تنها تحمیل کردن یک هزینه سنگین به بانک مرکزی خواندند. ‌

هر چند طرح این موضوع برخی از نمایندگان مجلس را به فکر تدوین لوایحی برای تغییر در واحد پولی انداخت اما بیشتر بحث‌ها به این سمت جهت یافت که ما باید ابتدا به‌دنبال چاپ اسکناس‌های درشت برویم و در دراز مدت با گسترش بانکداری الکترونیک ضعف‌های پولی و مالی کشور را برطرف کنیم. ‌

در چنین شرایطی سخنان غلامرضا مصباحی‌مقدم، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در مورد دستور رئیس‌جمهور برای بررسی حذف 3 صفر از اسکناس‌های ملی، ابعاد تازه‌تری به این موضوع بخشیده ‌است.

در همین زمینه، بیژن بیدآبادی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: حذف سه صفر از واحد پول ملی هیچ اثری بر کاهش تورم ندارد.‌

بیژن بیدآبادی در گفتگو با خبرگزاری فارس افزود: پول از نظر اقتصاد و تعریف وسیله مبادله و ذخیره ارزش دارد که اکثر صفرهای پول کم یا زیاد شوند، اثری در وسیله مبادله و ذخیره ارزش نمی‌گذارد. ‌

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: افزایش یا کاهش تعداد صفرهای واحد پول خنثی است و هیچ‌گونه اثری بر متغیرهای اقتصاد نخواهد گذاشت بلکه آثار سوئی نیز بر اقتصاد دارد. ‌

بیدآبادی از جمله آثار سوء کاهش صفرهای پولی را هزینه سنگین جایگزینی اسکناسهای جدید، ناسازگاری دفاتر و صورتهای مالی و پایگاههای اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه‌ به فعالان اقتصاد دانست و گفت: افراد مسن تا سالها از قبول واحد پول جدید سرباز می‌زنند. ‌

این استاد اقتصاد با اشاره به اینکه مشکلات هزینه اجتماعی تغییر واحد پولی در کشورهای غربی نیز مشاهده شده‌ است، گفت: به‌ عنوان مثال تغییر فرانک فرانسه از فرانک قدیم به فرانک جدید، تا دهه‌های گذشته همچنان برای افراد مسن فرانسه به رسمیت شناخته نشد. ‌

بیدآبادی بیان داشت: کاهش تعداد صفرهای پول در عمل باعث می‌شود تمام فعالان اقتصادی با واحد پول جدید عملیات خود را انجام دهند و هیچ تخصیص مجددی در منابع اتفاق نمی‌افتد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی کشور که هم بی‌نظمی اقتصادی تا حدودی وجود دارد و هم قوانین اقتصادی در حال تغییر است، دامن زدن به تغییر در واحد پول ملی، نه تنها دردی را از جامعه دوا نمی‌کند، بلکه بر دردهای اقتصادی می‌افزاید. ‌

این کارشناس تغییر واحد پول و کاهش صفرهای پول ملی را توصیه نمی‌کند و معتقد است: این اقدام اگر انجام شود اثری بر تورم نمی‌گذارد. ‌

بیدآبادی گفت: کاهش صفرهای پول هیچ اثری بر کاهش سطح عمومی قیمت‌ها (تورم) نخواهد داشت و براساس قوانین مسلم علم اقتصاد منجر به کاهش تورم نمی‌شود. ‌

معاون نظارت راهبردی رئیس‌جمهور نیز پیش از این در رابطه با تغییر واحد پول ملی گفته‌ بود: از آنجا که ایران شرایط خاص و ویژه‌ای دارد، اقتصاد ایران هم از این موضوع مستثنی نیست و به همین‌ خاطر این‌طور نیست که آنچه در سایر نقاط جهان جواب داده و موفق بوده‌ است، در ایران هم به موفقیت برسد.‌

دکتر کاوه سرمست ـ عضو هیات علمی کانون دانش‌آموختگان اقتصاد ـ نیز با تایید این عقیده می‌گوید: در عرصه‌های فرهنگی و روانشناسی این تغییر بسیار بااهمیت است. به‌ طوری که اگر اسکناس‌های درشت چاپ شود به نرخ تورم کشور افزوده می‌شود. در این حالت حجم پول افزایش می‌یابد. ‌

به گفته او اقتصاد تابع تئوری‌های مبنی بر سیاست‌های پولی است. در حالت افزایش نقدینگی، سرعت گردش پول نیز افزایش می‌یابد و این امر نیز همانند نقدینگی تورم‌زا خواهد بود. بدین ترتیب تنها اثر تغییر واحد پولی و چاپ اسکناس پول از نظر اقتصادی تورم‌زایی خواهد بود. ‌

دکتر مرتضی عزتی ـ عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس ـ مخالف کاهش چند صفر از واحد پولی است و معتقد است که وضعیت اقتصاد کشور در حال حاضر بسیار حاد نیست. در حال حاضر چاپ اسکناس‌های درشت ضروری به‌ نظر می‌رسد. این ضرورت در شرایط فعلی وجود دارد چرا که مبادلات پولی در کشور به‌ صورت رد و بدل کردن اسکناس رایج است. در عین حال این راه‌حل ریشه‌ای و اصولی نیست و ناشی از این امر است که اساس قضیه از سوی برخی قابل‌ قبول نیست.‌

هادی حق‌شناس در گفت‌وگویی در خصوص حذف ریال از نظام بانکی کشور می‌‌گوید: تغییر واحد پولی در حالتی اتفاق می‌افتد که حجم نقدینگی پول به حدی رسیده‌ باشد که مردم در معاملات روزانه‌ خود دچار مشکل شوند. در حال حاضر در کشور ما مردم برای معاملات روزمره‌ خود مشکلی ندارند و حمل پول و نحوه‌ پرداخت آن مشکلی برایشان ایجاد نمی‌کند. ‌

وی معتقد بود: خوشبختانه در سطح بازار نیز بازرگانان و تجار که پرداخت‌هایشان از طریق سیستم بانکی یا چک صورت می‌گیرد، مشکلی در انجام معاملات و دریافت‌ها و پرداخت‌های خود ندارند. بر این اساس ضرورتی برای تغییر واحد پول کشور احساس نمی‌شود. ‌

نماینده مردم بندر انزلی به اثرات و مشکلات تبدیل واحد پول از ریال به تومان نیز اشاره‌ای داشته‌ است و در این زمینه گفت: برای تبدیل واحد پولی باید تغییری در فرهنگ مردم ایجاد شود؛ به‌ عنوان مثال برای تغییر واحد پول اروپا به یورو هزینه‌های بسیاری صرف شد و پس از فرهنگ‌سازی در بین مردم، یورو را جایگزین کردند؛ چون نظام اقتصادی کشورهای اروپایی به یک سیستم واحد تبدیل شد بر این اساس تبدیل واحد پول آنها یک انتظار عقلایی بود. ‌

دکتر عادل آذر ـ عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ـ در گفت‌و‌گوی خود با ایسنا در خصوص تغییر واحد پولی کشور از ریال به تومان گفته‌ بود که به‌ طور معمول تغییر واحد پولی در کشورها می‌تواند دلایل متعددی داشته‌ باشد که عمده‌ترین دلیل، گسترش و افزایش میزان نقدینگی و حجم پول در گردش بازار است که موجب می‌شود برخی کشورها این سیاست را در پیش بگیرند که حجم پول را به شکل سیستماتیک کاهش بدهند تا تورم را کنترل کنند. ‌

عقیده او بر این امر استوار است که طبعا تورم موجود در کشور ما بیش از سطح استانداردهای بین‌المللی است، ولی آن قدر شکننده و خطرناک نیست که بخواهیم چنین نگرشی را بر اقتصاد کشور حاکم کنیم.‌

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس نیز گفت: حذف 3 صفر شاید ظلم به پول ملی کشور باشد، هنوز ارزش پول ملی ما آنقدر کم نشده که بخواهیم صفرها را از آن حذف کنیم.‌

هادی حق‌شناس اظهار داشت: استهلاک اسکناس در کشور ما به ضعف سیستم بانکی مربوط است که هنوز نتوانسته آنطور که باید و شاید بانکداری الکترونیکی و بهره‌گیری از کارتهای اعتباری را ترویج دهد. ‌

وی افزود: فرهنگ‌سازی در خصوص استفاده از کارتهای اعتباری نیاز به استفاده از اسکناس را کاهش می‌‌دهد. ‌

این نماینده مجلس با تاکید بر اینکه هنوز ارزش پول ملی ما آنقدر کم نشده که 3 صفر از آن حذف شود گفت: با اصلاح سیستم بانکی کشور و نیز گسترش و توسعه بانکداری الکترونیکی و ترویج استفاده از کارتهای اعتباری نیاز به حذف صفرها از پول ملی برطرف می‌‌شود. ‌

وی افزود: اگر لازم باشد که صفری از پول ملی حذف شود تنها یک صفر آن هم بنابر ضروریات و انجام نظرات کارشناسی جدی در خصوص آن باید صورت گیرد. ‌

حق‌شناس تاکید کرد: حذف صفر از پول ملی فاقد توجیه پولی لازم است و به‌نظر من قبل از هرگونه اقدام باید کار کارشناسی جدی و دقیق در خصوص آن انجام پذیرد. ‌

در همین رابطه یک کارشناس اقتصادی گفت: دولت به جای حذف صفرها بهتر است به چاپ اسکناس درشت اقدام کند، که در این صورت آثار روانی تورمی منفی آن نیز کمتر خواهد شد.‌

غلامرضا سلامی اظهار داشت: در شرایطی که نقدینگی کشور چند صد برابر شده، در این شرایط نیاز به انتشار اسکناس درشت و چک بیشتر احساس می‌شود. ‌

وی افزود: دولت در این راستا می‌تواند پولهای ریز را معدوم کند و با جایگزینی اسکناسهای درشت‌تر نیازهای مردم را به‌خصوص در سطح خریدهای جزء پاسخ دهد. ‌

این کارشناس اقتصادی یادآور شد: کشوری مانند ترکیه زمانی اقدام به حذف 6 صفر از پول ملی خود کرد که چند میلیون لیر آن یک دلار می‌‌شد ولی اکنون این فاصله در ایران زیاد نیست یعنی هر 940 تومان کشور ما یک دلار است.‌

وی افزود: هنوز موعد حذف صفرها در کشور ما فرا نرسیده کما اینکه به اعتقاد من آثار روانی منفی این کار از انتشار اسکناس درشت بیشتر است. ‌

سلامی توصیه کرد تا بنابر نیازهای پولی مردم، به حذف پولهای ریز و جایگزینی پولهای درشت‌تر اقدام شود. ‌

در همین‌ حال این پیشنهاد، طرفداران پروپاقرصی نیز دارد، عضو کارگروه اصلاح ساختار بانکی کشور در گفتگو با فارس از 7 مزیت حذف صفرهای پول ملی گفت.‌

بهاالدین حسینی‌هاشمی اظهار داشت: حذف صفرهای پول ملی 7 مزیت عمده به‌دنبال دارد که مشتمل بر کاهش حجم اسکناس، سادگی در مبادلات، نگهداری ساده‌تر حسابها، ارقام و ترازنامه‌ها، اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه‌ها، نقل و انتقال سهل‌تر پول، کاهش آثار روانی تورم و نیز صرفه‌جویی در وقت برای شمارش حجم زیاد اسکناسها است.‌

وی افزود: فرآیند حذف 3 صفر از پول ملی ایران کمی زمان‌بر و هزینه‌بر است ولی در نهایت به‌ نفع اقتصاد کشور خواهد بود.‌ وی هشدار داد که همزمان با حذف صفرها باید به همان نسبت قیمتها نیز کاهش یابد تا به بروز برخی مشکلات در این خصوص منجر نشود. ‌

مدیرعامل بانک سرمایه حذف 3 صفر از پول ملی را از الزاماتی دانست که در تغییر اجزای پولی قابل دسته‌بندی می‌‌باشد و به شرط اجرای صحیح آن، به نتایج موثری می‌‌انجامد. ‌

وی گفت: در شرایطی که کاهش ارزش پول ملی به سطحی رسیده که محاسبات و نگهداری حسابها و نیز تسویه آنها را به خصوص در قالب خرد با مشکل مواجه کرده به‌طوری که برای خریدهای جزیی باید مردم حجم زیادی از اسکناس را نزد خود نگهداری کنند، لازم است تا اقدام جدی برای حل اینگونه مسایل صورت گیرد. ‌

وی افزود: شمارش اسکناس وقت زیادی از مردم می‌برد کما اینکه حجم بالای آن نیز آثار روانی منفی فراوانی در پرداختها دارد، به‌طوری که آمادگی پذیرش را نیز در آنها افزایش داده و راحت‌تر می‌‌سازد. ‌

حسینی هاشمی با اشاره به موفق بودن این حرکت در کشورهایی چون روسیه، ترکیه و حتی فرانسه و آلمان پس از جنگ‌جهانی گفت: تجربه ثابت کرده که این اقدام در مبادلات به‌خصوص از نظر واحد پول بازرگانی آثار مثبتی دارد به شکلی که اشتباهات را نیز به حداقل می‌رساند.

‌وی در خصوص هزینه‌های مربوط به این اقدام گفت: این هزینه را دولت یکبار تقبل می‌‌کند و در بلندمدت به جبران آن می‌پردازد. ‌

عضو کار گروه اصلاح ساختار بانکی در خصوص بهره‌گیری مردم از واژه تومان به جای ریال در مبادلات خود تصریح کرد: این حرکت برای تسهیل در مبادلات و حل مشکلات موجود در این حوزه توسط مردم باب شده‌است،‌ در حالی که دولت نباید دنباله‌روی مردم باشد و باید به ساماندهی در این بخش اقدام کند. ‌

وی در پاسخ به این سئوال که آیا حذف 3 صفر می‌تواند به تقویت پول ملی در بلندمدت منجر شود گفت: این مساله در کوتاه‌مدت و بلندمدت تاثیری در تقویت پول ملی ندارد. ‌

مدیرعامل بانک سرمایه تاکید کرد: کشورهایی که با کاهش ارزش پول ملی مواجه بوده‌اند مانند ما از روش حذف صفر بهره گرفته‌اند. ‌

وی انتشار و توزیع اسکناس درشت را از روشهای تسهیل در روند مبادلات پولی و مالی دانست که با توجه به مشکلات موجود بر سر راه خرد کردن آن و... خود مشکل‌زا است.‌

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در دفاع از این طرح گفت: حذف صفرهای پول ملی اقدامی است که همه مردم دنیا به نوعی آن را تجربه کرده‌اند و اکنون نیز نوبت ایران است تا با توجه به بالا بودن نرخ تورم و کاهش ارزش پول ملی به این مهم همت گمارد.‌

مهدی تقوی اظهار داشت: با حذف این صفرها،‌ دیگر نیاز نیست برای یک خرید جزء، حجم زیادی از پول حمل‌ونقل و مستهلک شود، لذا کمتر نیاز به سوزاندن و انتشار اسکناس خواهد بود.

وی افزود: همچنین برای شمارش اسکناسها وقت زیادی از مردم به خصوص تحویلداران بانکها صرف می‌شود که با کاهش این صفرها این مشکل برطرف می‌شود. ‌

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: وقتی ارزش پول ملی کم می‌شود افراد ناچارند یک کالا را با تعداد واحد بیشتر پول نسبت به گذشته خریداری کنند. ‌

وی در همین رابطه به یک ضرب‌المثل آلمانی اشاره کرد و افزود: آلمان پس از جنگ با کاهش ارزش پول ملی مواجه شد و لذا در مقایسه شرایط بین قبل و بعد از جنگ، چنین یاد می‌شد که قبلا با یک مارک امکان خرید یک گونی سیب‌زمینی وجود داشت و پس از جنگ با یک گونی مارک امکان خرید یک سیب‌زمینی. ‌

تقوی یادآور شد: همین شرایط، آلمان و کشورهایی چون فرانسه، ترکیه و... را مجبور کرد تا به حذف صفر از پول ملی خود و حتی بعضاً تغییر واحد پول ملی خود بپردازند. ‌

وی اضافه کرد:‌ شرایط چند دوره پیش کشورهای مذکور اکنون در ایران قابل مشاهده‌است، به‌طور مثال، پس از انقلاب با 400 هزار تومان می‌شد یک آپارتمان خریداری کرد در حالی که اکنون با همین میزان پول امکان خرید یک متر زمین نیز وجود ندارد. ‌

در همین رابطه یک کارشناس اقتصادی گفت: حذف صفرهای پول ملی از به موقع‌ترین و درست‌ترین سیاستهای دولت است که در تاریخ اقتصادی جمهوری اسلامی می‌توان سراغ داشت.‌

عبدالحسین ساسان اظهار داشت: از بزرگترین محاسن این سیاست می‌توان به صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و هزینه چاپ و انتشار اسکناس اشاره‌ کرد. ‌

وی با بیان اینکه پول ایران یکی از پولهایی است که هزینه مبادله بسیار بالایی دارد، افزود: وقتی ارزش پولها بیشتر باشد در گردش کمتر، هزینه معاملاتی کمتری را موجب می‌شود.‌

این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: از دیگر محاسن این اقدام، کاهش نیاز به استفاده از چکهای بانکی آن‌هم به شکل بی‌رویه و غیرمنطقی است. ‌

وی افزود: چکهای بانکی طی یک عملیات کوتاه، به سرعت پانچ و سوراخ شده و از جریان گردش عملیات مالی و بانکی خارج می‌شود که خود هزینه بسیاری را به‌ طور غیرمنطقی به سیستم بانکی و بیت‌المال تحمیل می‌‌کند. ‌

ساسان با بیان اینکه پیشنهاد اخیر رئیس‌جمهور یک تصمیم کاملاً عقلانی و موثر است خاطرنشان کرد: حذف صفر از پول ملی با مشکلاتی همراه خواهد بود که البته به تدریج رفع شده و به‌نتایج مناسبی خواهد انجامید.‌

وی با اشاره به شرایط تورمی کشور و نیز اعتبار پول ایران به لحاظ موقعیت منطقه‌ای آن گفت: با این‌حال مردم از کاهش ارزش پول ملی و تورم گلایه‌مند هستند و لذا اکنون زمان آن رسیده تا ایران پول قوی را با قدرت ذخیره‌سازی بالا به لحاظ ارزشی به جریان اندازد. ‌

ساسان تاکید کرد: من برخلاف نظر برخی اقتصاددانان حذف 3 صفر از پول ملی را تورم‌زا نمی‌دانم و تاکنون نیز استدلال منطقی برای اینگونه نظرات نیافته‌ام.‌

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این‌ باره گفت: حذف صفرها به تقویت پول ملی کمک می‌کند به ‌شرط اینکه زیرساختهای اقتصادی و توسعه‌ای لازم در این خصوص نیز فراهم شود.‌

محمدرضا عاطفی اظهار داشت: بالا بودن نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی، رشد نقدینگی از مهمترین معضلات مطرح در اقتصاد ایران است که باید راهکاری برای آنها اندیشیده شود تا با رشد اقتصادی توأم با کنترل نقدینگی و تورم و نیز حذف 3 صفر از پول ملی، وضعیت اقتصادی کشور با بهبود وضعیت مواجه شود. ‌

وی افزود: حذف صفرها گرچه ممکن است دارای آثار مثبتی هم باشد ولی به تنهایی در حل مشکلات اقتصادی کشور راهگشا نخواهد بود.

 ‌این استاد دانشگاه تاکید کرد: با عدم حل مشکلات مذکور و حذف صرفا چند صفر پس از 20 تا 30 سال آینده ما را به شرایط فعلی می‌رساند.

وی خاطرنشان کرد: معمولاً کشورهای مختلف زمانی به فکر حذف صفر افتادند که نرخ تورم آنها بالای 30 درصد بود.‌

عاطفی تاکید کرد: کم کردن صفر بدون اصلاح زیرساختارها نمی‌تواند موثر باشد. ‌

محمد طبیبیان نیز گفت: من حذف چند صفر را از پول ملی، کار مناسبی نمی‌دانم و مطمئن هستم که در صورت موفقیت‌آمیز بودن طرح نیز هیچگونه نتیجه اقتصادی برای کشور ما نخواهد داشت. ‌

این کارشناس پولی و بانکی خاطرنشان کرد: به‌ جای حذف صفرها کاش برای کاهش نرخ تورم تلاش می‌شد، کما اینکه این کار با بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها که قبلاً این راه را رفته‌اند ممکن خواهد بود. ‌