تاریخ انتشار : ۱۷ بهمن ۱۳۸۷ - ۱۰:۱۶  ، 
کد خبر : ۸۲۲۳۶

انتخابات دوره چهاردهم مجلس شوراى ملى (1322-1321)


فرزانه على بابایى خامنه
شهریور ماه یک هزار و سیصد و بیست شمسى نقطه عطفى در تاریخ معاصر ایران محسوب مى شود و در بردارنده حوادث تلخ و شیرینى براى ملت ایران است. تلخ ترین حادثه این دوره اشغال کشور توسط قواى متفقین بود که تاثیرات مخرب سیاسى، اقتصادى و فرهنگى اى از خود بر جاى گذاشت. نقش تمامیت ارضى و استقلال کشور از سوى بیگانگان موضوع قابل تحملى براى ملت غیرتمند ایران نبود، مضافاً این که حضور متفقین در ایران تبعات اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى بدى در پى داشت. بروز قحطى و شیوع بیمارى، افت شدید بنیه اقتصادى کشور و پول ملى، دستگیرى گسترده مردم و شخصیت هاى سیاسى، تظاهرات مستانه سربازان اشغال گر در شهرها و ایجاد مزاحمت براى نوامیس مردم، فعالیت گسترده شبکه هاى جاسوسى اشغال گران در کشور، سانسور جراید و رادیو، دخالت در عزل و نصب استانداران و فرمانداران و انتخابات مجلس، بحران سازى به منظور اخذ امتیازات نفتى، تشویق و تحریک تمایلات تجزیه طلبانه و ... از جمله تبعات حضور بیگانگان در ایران بود که ناراحتى و تلخکامى هر ایرانى را موجب مى شد. در کنار این سختى ها، سقوط دیکتاتورى رضاشاهى مرهمى بود بر دل هاى زخم خورده ملتى ستمدیده که از پس بیست سال حاکمیت و نابودى بنیه هاى سیاسى و فرهنگى کشور هیچ سنخیتى با نظام حاکم احساس نمى کردند و با پایکوبى، شادمانى خود را از فرار و تبعید دیکتاتور اظهار مى داشتند.
اصرار و تقاضاى مردم بر تجدید انتخابات مجلس سیزدهم که انتخابات آن در زمان رضاشاه صورت گرفته بود بیانگر تمایل مردم به انجام تغییرات سیاسى در کشور بود که با مخالفت روبه رو شد. مجلس سیزدهم با همان افرادى که براساس فهرست وزارت کشور به مجلس راه یافته بودند افتتاح شد و نهایتاً در اول آذر 1322 به کار خود پایان داد.
انتخابات مجلس چهاردهم، نخستین انتخابات پس از سقوط رضاشاه، و در موقعیت اشغال کشور براى حکومت و همچنین قدرت هاى خارجى مهم و سرنوشت ساز بود. هر کدام از قدرت هاى خارجى درصدد بودند در مجلس آینده نفوذ و سلطه خود را تثبیت کنند. آن ها در جست و جوى مجلسى یکدست و مطیع بودند که در سخت ترین روزهاى جنگ جهانى «پل پیروزى» متفقین را به خطر نیندازد.
«کلید انتخابات در دست سهیلى بود و روس ها و انگلیسى ها هم از دخالت در انتخابات کوتاهى نکردند.»
فرمان انتخابات دوره چهاردهم در دولت سهیلى، در حالى که کشور ایران در اشغال نیروهاى متفقین بود، صادر و انتخابات از مردادماه آغاز شد. پس از بیست سال این اولین بار بود که انتخابات در ایران به صورت نسبتاً آزاد انجام مى گرفت. البته دخالت دولت در بعضى از حوزه ها و علاقه مندى سفارت شوروى و سفارت انگلیس نسبت به انتخاب بعضى از افراد مورد نظر، آزادى انتخابات را در بعضى از حوزه ها غیرممکن ساخته بود.
دولت سهیلى براى آن که بتواند با دست باز در انتخابات دخالت کند در شهریورماه1322بهانه اى به دست آورد و آن اعلام رسمى جنگ به آلمان و دول محور بود. سهیلى در اعلامیه اى مقررات زمان جنگ را بر کشور تحمیل کرد. حفظ امنیت راه ها، خطوط تلگرافى، تلفن و راه آهن به ارتش واگذار شد و هر نوع تحریک، تعطیلى و یا خرابکارى مشمول قوانین زمان جنگ شد.
صرف نظر از انتخابات تهران و چند نقطه دیگر که با قانون ناقص انتخابات در محیط آزاد با مبارزات گروه ها و دسته هاى مختلف انجام پذیرفت، در اکثر شهرستان ها ماموران دولت مداخلاتى داشتند و صاحب نفوذان هر محل با پشتیبانى ماموران محلى توانستند آراى مردم بى سواد و رعایا را به نفع خود در صندوق ها بریزند.
انتخابات دوره چهاردهم مجلس شوراى ملى زمانى صورت گرفت که قواى نظامى دول امریکا، شوروى و انگلستان، ایران را زیر سلطه خود داشتند؛ راه آهن سراسرى کشور تنها مختص حمل مهمات و نیروهاى آن ها بود؛ آذوقه مملکت نیز تحت نظارت آن ها بود و مردم اکثراً به علت کمبود شدید مایحتاج عمومى در نهایت سختى به سر مى بردند. بانک ملى، برخلاف اصول اقتصادى، براى مخارج متفقین در ایران اسکناس منتشر مى ساخت و بدین وسیله پول کشور را فاقد اعتبار مى نمود. اداره مالى و امور اقتصادى نیز دست میلسپو بود و او خود به جاى مجلس قانون وضع مى کرد. روس ها در شمال و امریکایى ها در بلوچستان تقاضاى امتیاز نفت را داشتند و حل چنین مشکلاتى باوجود نمایندگانى که داراى گرایش ها و وابستگى هاى متفاوتى بودند بسیار دشوار مى نمود. اگر چه از ویژگى هاى یک مجلس ملى این است که مسایل و مشکلات طرح شده در آن با مخالفت و موافقت نمایندگان مورد بحث قرار گیرد و رفع مشکل شود ولى در مسایل حیاتى و زیربنایى کشور باید وحدت نظر وجود داشته باشد تا راه نفوذ بیگانگان بسته شود.
مساله اساسى انتخابات دوره چهاردهم مجلس، فعالیت بسیارى از افراد ذینفع جهت تاثیرگذارى بر نتیجه انتخابات بود که شامل عوامل دولت هاى خارجى و گروه هاى گوناگون نخبگان حاکم مى شد. سهیلى در ابتداى صدارت تمامى تلاش خود را متوجه وزارت کشور ساخت تا انتخابات به نحوى که مطلوب سفارت انگلستان باشد صورت پذیرد. به همین جهت، وزارت خواروبار را به سید محمد تدین سپرد که با نرمش در برابر انگلیسى ها مواد مصرفى مردم را فراهم آورد. تدین با ترفندهایى سعى کرد که با جیره بندى مواد غذایى و مایحتاج عمومى مخارج عملیات آن ها را در انتخابات تامین کند. بدین ترتیب، حواله هاى پول ساز در اختیار کسانى قرار گرفت که از سوى منابع قدرت سفارش مى شدند.
افزایش سرسام آور نرخ لیره جهت استفاده بیگانگان، واگذارى اختیارات نامحدود به میلسپو و انتشار فزاینده اسکناس معضلات دیگرى بود که کشور را دچار مشکلات عمده اقتصادى مى کرد.
اشغال ایران به دست ارتش هاى بیگانه سبب کمبود ارزاق عمومى و صعود سرسام آور بهاى کالاهاى مصرفى گردید. در شمال کشور (گیلان و مازندران) اجازه حمل برنج به اشخاص داده نمى شد، مگر کسانى که قبلاً از طرف فرماندارى هاى محل جواز حمل برنج دریافت مى کردند. علاوه بر این، ارتش شوروى کلیه وسایل موتورى و مسافرانى را که در مسیر شمال تردد مى کردند مورد بازرسى قرار مى داد.
کمبود نان که معلول شرایط جنگى بود مشکل عمده مردم محسوب مى شد و اندک نانى که توزیع مى شد از کیفیت بسیار پایینى برخوردار بود. در خرید ارزاق و آذوقه توسط متفقین نیز کنترلى در میان نبود و خرید روز افزون آن ها که به وسیله دلالان ایرانى در شهرها و روستاها انجام مى گرفت کار عرضه را در برابر تقاضاى داخلى دشوار مى ساخت و مردم را با سختى و قحطى روبه رو مى نمود.
غیر از نان برخى دیگر از کالاها هم دستخوش کمیابى و گرانى شدند و این امر دولت را بر آن داشت که ارزاق عمومى و حیاتى را جیره بندى نماید. این کالاها در بازار آزاد به چند برابر قیمت خرید و فروش مى شد. برخى از منتفذان محلى که سهمیه دریافت مى کردند تا بین مردم توزیع کنند با استفاده از بى خبرى مردم در اوراق جیره بندى و شماره هاى آن سوء استفاده هاى فراوانى کردند.
یکى از مسایلى که روند گرانى اجناس را افزایش مى داد انتشار اسکناس بود؛ بر طبق قرارداد مالى ایران و انگلستان که در تاریخ5 خرداد 1321به امضاى نمایندگان دو دولت رسیده بود و دولت ایران بایستى احتیاجات ریالى متفقین را تامین مى کرد و آن ها در آخر هر شش ماه معادل صدى چهل آنچه ریال از ایران گرفته بودند را به نرخ رسمى طلا بپردازند که پشتوانه اسکناس باشد و صدى شصت هم احتیاجات جنسى کشور را از نظر قند و شکر و سایر مایحتاج تامین نمایند. براى این منظور لایحه اى در شهریور ماه 1321 به مجلس تقدیم شد که اجازه چاپ اسکناس داده شود. تورم پول هر روز سبب بالا رفتن قیمت اجناس و فشار بیشتر بر طبقات پایین اجتماع مى گردید. قبل از ورود متفقین به ایران نرخ لیره در بانک ملى ایران در حدود 65 ریال بود و با ورود آن ها سیر نزولى بهاى لیره شروع شد. اما وزیر دارایى به بانک ملى دستور داد که لیره را از کارکنان سفارت انگلیس137ریال بخرد تا از محل تبدیل آن و دریافت ریال قشون انگلستان بتواند آذوقه خود را تامین کند.
از همان آغاز ورود قواى متفقین به ایران قحطى و ناامنى و هرج و مرج بر سراسر ایران راه یافت و شیوع بیمارى تیفوس که از جبهه هاى جنگ به ایران انتقال یافته بود تلفات بیشمارى در پى داشت. ورود عده زیادى از مهاجران لهستانى از خاک شوروى به ایران و خروج گندم از مرزهاى ایران سبب ایجاد قحطى و کمیابى بى نظیرى در سراسر شهرهاى ایران گردید و مردم براى دادخواهى از این وضعیت اسف بار به طرف مجلس شوراى ملى رفتند که در این میان سربازان بیگانه با شلیک گلوله به سمت سربازان ایرانى باعث ایجاد درگیرى و کشته شدن عده اى نظامى و غیرنظامى ایرانى شدند.
در چنین اوضاعى دولت ناچار به خرید یک هزار تن غله از کشورهاى خارجى شد، ولى این اقدام جوابگوى نیاز مردم قحطى زده نگردید و در تهران اداره نان سیلو نانى پر از سبوس و خاک به مردم مى داد و شهردارى در چهار راه ها دم پختک شن آلود توزیع مى کرد.
نکته جالب توجه این است که با وجود موقعیت دشوار کشور- که به برخوردارى از همت دولتمردان فهیم نیاز داشت تا با تدبیر خود معضلات مملکت را مرتفع سازند- نبض اقتصاد در دستان بیگانه اى بود که نه تنها مشکلى از مشکلات اقتصادى ایران نکاست بلکه با گروه امریکایى خود بیش از پیش در جهت رفع نیازهاى متفقین همت ورزید.
دکتر میلسپو طبق قانون مصوب 21 آبان1321به عنوان رییس کل دارایى ایران از اختیارات وسیعى در زمینه تنظیم امور مالى، تامین خواروبار و کمبودها، تثبیت قیمت ها، بهبود وضع حمل و نقل و تعدیل بودجه برخوردار بود. وضع نابسامان جیره بندى و سرقت کوپن هاى قند و شکر به وسیله ماموران جیره بندى و بروز قحطى در تهران و شهرستان ها و تورم پول و افزایش سریع و بى حساب قیمت ها نتیجه پروژه هاى اقتصادى میلسپو بود. از سوى دیگر برخى از مالکان بزرگ و بازرگانان نیز به خاطر منافع شخصى خود با او مخالف بودند. در مجلس سیزدهم و چهاردهم نیز از کارهاى او انتقاد شد و گروهى از نمایندگان از روى احساسات ملى نمى خواستند امور مالى ایران در دست مستشاران امریکایى باشد.

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات