نشست استراسبورگ؛ جهانی‌سازی ناتو و روسیه

بصیرت: امریکا و برخی اعضاء اروپایی ناتو با پیشنهاد دکترین جدید امنیتی این سازمان در نشست استراسبورگ در صدد جهانی‌سازی دامنة فعالیت آن هستند. اما همان‌ طور که تجربة ناموفق ناتو در افغانستان گواه است، امکان تحقق این هدف بدون جلب همکاری قدرت‌های خارج از آن به ویژه روسیه میسور نیست. زیر همین شرایط و با عنایت به تأکید باراک اوباما به ضرورت احترام به منافع مشروع روسیه و ترمیم روابط با آن، به نظر می‌رسد تعیین چهارچوب مشخصی از روابط با مسکو یکی از مهم‌ترین مسائل پیش‌روی این سازمان باشد که به حتم محتوا و مفاد دکترین امنیتی جدید آن در چگونگی این روابط تعیین‌کننده خواهد بود.
گروه تحلیل: ناتو که در فعالیت خود را 4 آوریل 1949 با 12 کشور آغاز کرد، در نشست استراسبورگ با حضور مقامات 28 کشور عضو شصتمین سال‌گرد تأسیس خود را جشن می‌گیرد. این سازمان که به اعتقاد برخی، فلسفة وجودی خود را پس از خاتمة جنگ سرد از دست داده بود، با بازتعریف اهداف و مسئولیت‌های خود بر اساس تهدیدات امنیتی جدید، همچنان به حیات خود ادامه داده و برای توجیه ادامة این حیات در هر نشست خود با اشاره به تهدیدات جدید به توسعة مسئولیت‌های خود اقدام می‌کند. بر همین اساس یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در نشست استراسبورگ تصمیم‌گیری در خصوص دکترین جدید امنیتی این سازمان است که طراحان آن، با اشاره به چالش‌های امنیتی جدید پیش‌روی اعضاء تصویب این دکترین را واجد اهمیت بسیار می‌دانند. به احتمال زیاد کلیات این دکترین در استراسبورگ به تأیید سران شرکت‌کننده خواهد رسید و جزئیات آن تا قبل از نشست آیندة سران که در لیسبون برگزار خواهد شد، تمهید می‌شود.
شایان ذکر است که دکترین امنیتی پیشین این سازمان در سال 1999 در نشست واشنگتن به امضاء رسیده بود که به تأکید مقامات این سازمان انطباقی با تحولات فزایندة عرصة جهانی نداشته و باید مورد ارزیابی قرار گیرد. هرچند در دکترین واشنگتن نیز به طور ضمنی بر امکان و احتمال توسعة اقدامات این سازمان به ورای مرزهای اعضاء تأکید شده بود، اما به نظر می‌رسد در دکترین جدید، این بند به صورت مستقیم مورد تأکید قرار گرفته و مسئولیت‌های امنیتی ناتو را به سراسر جهان از اروپا تا آسیا و افریقا توسعه دهد. این وضعیت به نحوی است که برخی تحلیل‌گران از «جهانی‌سازی ناتو» در نشست استراسبورگ سخن به میان می‌آورند. در همین رابطه، باراک اوباما نیز ضمن اشاره به اینکه ناتو کارآمدترین نهاد امنیتی تاریخ بوده، ضرورت توسعة مسئولیت‌های امنیتی این سازمان برای تأمین امنیت اعضاء آن را مورد تأکید قرار داد.
برخی مقامات ناتو، تأکید بر مأموریت جهانی این سازمان را به هماهنگی مواضع و دیدگاه‌های امنیت اعضاء در خصوص و در حوزة جغرافیایی اروپا تعبیر کرده و پایان اختلافات امنیتی اعضاء در جغرافیای اروپا تأکید می‌کنند. به نظر می‌رسد به همین اعتبار بود که هماهنگ‌کنندگان این نشست برای اولین بار سه شهر در مرزهای آلمان و فرانسه را برای برگزاری آن تدارک دیدند تا پیام رفع اختلافات در اروپا باشد (بر اساس برنامه‌ریزی‌ها افتتاحیه نشست سران ناتو در شهر بادن- بادن آلمان، نشست مقدمات در شهر کِل آلمان و نشست اصلی سران در شهر استراسبورگ فرانسه برگزار خواهد شد). عبور نمایشی سران شرکت کننده در این نشست از پلی بر روی رودخانة راین (مرز مشترک آلمان و فرانسه) نیز نمایش علنی این تحول خواهد بود. شایان توجه است که در این نشست عضویت رسمی آلبانی و کرواسی به این سازمان نیز اعلام خواهد شد. این دو کشور سال گذشتة میلادی به برنامة عضویت پذیرفته شده (همزمان با رد درخواست اکراین و گرجستان) و اکنون موفق به تحصیل شرایط عضویت کامل شده‌اند.
با توجه به نوسانات و تحولات اخیر در روابط روسیه و ناتو، به ویژه تعلیق فعالیت شورای روسیه- ناتو که پس از جنگ پنج روزة روسیه و گرجستان به صورت یکجانبه از سوی ناتو اعلام شد و تأکیدات اخیر طرفین بر ضرورت همکاری دوجانبه برای امنیت‌سازی متقابل که منجر به توافق برای از سرگیری فعالیت شورای بازگفته شد، به نظر می‌رسد تصمیمات نشست استراسبورگ، خصوصاً مفاد دکترین امنیتی جدیدی که قرار است در این نشست بحث شود در چگونگی روابط آتی روسیه و ناتو حائز تأثیر بسیار باشد. شایان ذکر است که اوباما که برای شرکت در این نشست وارد استراسبورگ شده، طی سخنانی بر ضرورت به رسمیت شناختن منافع مشروع روسیه از سوی این سازمان تأکید کرد. به اظهار او، به رغم برخی اختلافات میان روسیه و ناتو، این دو واجد منافع مشترکی نیز هستند و همین امر، مجال بسیاری را برای توسعة همکاری‌های میان مسکو با واشنگتن و ناتو فرآهم می‌آورد. پیش از این نیز اوباما از قصد واشنگتن برای امضاء موافقتنامه‌ای با مسکو در باب نابودی کامل سلاح‌های هسته‌ای در جهان در آینده نزدیک خبر داده بود.
به همین اعتبار، تحلیل‌گران موضوع روابط آتی این سازمان با روسیه را نیز یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در نشست استراسبورگ می‌دانند. جیمز آپاتورای، سخنگوی رسمی ناتو نیز با تأیید این نظر؛ تأکید کرد که قرار است در استراسبورگ در خصوص اقدامات عملی و سیاسی در رابطه با نحوة تعامل‌ آتی با روسیه بحث‌هایی صورت گیرد. به اظهار او، ناتو علاقه‌مند به همکاری با روسیه از جمله در افغانستان، مبارزه با تروریسم و حتی مقابله با راهزنان دریایی در سومالی است. در این میان، شماری از تحلیل‌گران با اشاره به عدم موفقیت ناتو در انجام مأموریت خود در افغانستان، توسعة آنچه مأموریت جهانی ناتو خوانده می‌شود را منوط به تمهید زیرساخت‌های نرم‌ و سخت‌افزاری بسیار می‌دانند که در شرایط حاضر امکانات اندکی برای تحقق آن وجود دارد. هم از این رو، آنها موضوع «جهان‌سازی ناتو» و تأکید اوباما (به رغم سلف خود بوش) بر جریان‌یابی روندهای چندجانبه از جمله در قالب سازمان‌های بین‌المللی نظیر ناتو را سازوکاری برای جلب همکاری کشورهای خارج این سازمان از جمله روسیه برای کاهش هزینه‌ها و افزایش تحقق‌پذیری اهداف آن می‌دانند.
به اعتقاد کارشناسان دیگر، مقامات ناتو در شرایطی سخن از «جهانی‌سازی ناتو» به میان می‌آورند که برخی اعضاء اروپایی آن، حتی اقدام در افغانستان را مورد تردید قرار داده و آن را غیرضرور می‌دانند. گروهی دیگر نیز با نمایش‌های نشست اخیر سران در خصوص عدم اختلاف را ساختگی دانسته و دیدگاه‌های اعضاء این سازمان در خصوص امنیت‌سازی در اروپا را واجد اختلافات بسیار می‌دانند که به طور طبیعی این اختلافات در سطح و در خصوص موضوعات جهانی بسیار بیشتر خواهد بود، لذا امکان شکل‌گیری ناتو با گسترة فعالیت جهانی را با تردید زیاد همراه می‌دانند.