ضرورت اصلاح الگوی مصرف/صمد حسن نیا سماکوش

بصیرت:سال 1388 در حالی از سوی مقام معظم رهبری به سال اصلاح الگوی مصرف نام گذاری شده است که نگاهی به رتبه ایرانیها در مصرف انواع کالاها و حاملهای انرژی ضرورت این نامگذاری را بیش از پیش مشخص می سازد.
مقام اول در مصرف نوشابه و نان در دنیا، سرانه 10 برابری در مصرف انرژی نسبت به اروپاییها، رتبه سوم مصرف گاز در جهان ، نوزدهمین کشور مصرف کننده برق در دنیا و قرار گرفتن در رتبه بیستم کشورهای پر مصرف دارو ، همه و همه از جمله آثار الگوی نامناسب مصرف در کشور ماست که جز به هدر دادن منابع و سرمایه های کشور نتیجه دیگری به دنبال ندارد.
در ایران طی سال 2007 شدت مصرف انرژی از متوسط دنیا بالاتر بوده است و در حدود 3.7 برابر آمریکای شمالی، 9.3 برابر آمریکای جنوبی و 2،5 برابر متوسط خاورمیانه است.
مقایسه بین شدت مصرف انرژی در کشور های ایران و چین طی سال 1990 مشخص می کند که به ازای هر 100 دلار تولید ناخالص داخلی، چینی ها 7 بشکه نفت کمتر از ایران مصرف کردند. همچنین در بخش گاز سالانه 11 درصد رشد مصرف در کشور صورت گرفته است.
طبق آمارهای گرفته شده برخی از مشترکان ایرانی تا 3 برابر الگوی مصرف، مصرف گاز دارند و برای کاهش مصرف این مشترکان باید راه حل پیدا کنیم.
در عین حال نشریه بین المللی بیزینس مونیتور با اشاره به زیان 35 تا 45 میلیارد دلاری یارانه های سوخت به دولت ایران نوشت : ایران بالاترین نرخ مصرف بنزین در خاورمیانه را دارد. بر اساس آمارهای رسمی ، طی سال مالی 2007 - 2008 ایران بیش از 5/6 میلیارد دلار صرف یارانه بنزین نموده است . عرضه سوخت یارانه ای هر سال بیش از 35 تا 45 میلیارد دلار به اقتصاد ایران هزینه تحمیل می کند.
مصرف بی رویه ایرانیها تنها به حاملهای انرژی محدود نمی شود و ایرانیها در مصرف سایر کالاها نیز پیشتاز هستند. به عنوان مثال ایران 5 برابر سرانه مصرف جهان آب مصرف می کند. همچنین سرانه مصرف نان در ایران حدود 160 کیلوگرم در سال است که نسبت به کشورهای اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70 کیلوگرم در سال است بیشتر است.
متوسط مصرف سرانه برق خانگی در ایران حدود 2900 کیلووات ساعت بوده و این به معنای این است که این میزان 3 برابر متوسط مصرف جهانی است. متوسط مصرف جهانی انرژی زیر 1000 کیلووات ساعت است.
این در حالی است که متوسط رشد مصرف برق در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته 5/2 برابر بیشتر و بیش از حد استاندارد است.
ایران یک کشور در حال توسعه است و صنعت برق سالانه یک میلیون مشترک جدید را می پذیرد، افزایش نرخ رشد مصرف برق در کشور تاحدودی مورد قبول است اما تحمل این میزان رشد در نهایت مشکل ساز خواهد بود.
کارشناسان معتقدند اصلاح مکانیزم قیمت، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی صحیح، هدفمند کردن یارانه ها، ایجاد انضباط در بازارهای پولی و سرمایه گذاری، ایجاد موازنه در آمدی و کاهش نرخ تورم راه حلهای پیش رو برای اصلاح الگوی مصرف است، بدون شک راهکار های دیگری نیز در خصوص تغییر الگوی مصرف عمومی وجود دارد که نیاز به کارشناسی و توجه ویژه مسئولان دارد.
تصور اینکه مردم کشور ما بزرگترین مصرف کننده نان در جهان هستند یا اینکه مصرف گاز ایران به اندازه کل مصرف اتحادیه اروپاست بیش از پیش ذهن را به آن سو می کشد که یکی از عوامل اسراف و روش نادرست مصرف وضع یارانه بر روی برخی کالاهای استراتژیک یا حامل های انرژی است که با اجرای صحیح طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه ها می توان گام موثری در مسیر بلند رسیدن به فرهنگ صحیح مصرف برداشت.
باید اذعان داشت با افزایش بهره وری نیروی کار و سرمایه و نیز برقراری ارتباطی منطقی بین تکنولوژی و نیروی کار می توان از اتلاف منابع در بین مردم و دولت جلوگیری کرد که این مهم میسر نمی شود مگر با اجرای سیاستهای هماهنگ و همکاری دو جانبه بین مردم و دولت.
اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ سازی پایدار است و این خود نیازمند راهکارهایی است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار و نهایتاً به یک فرهنگ در تمام عرصه های مصرف تبدیل شود. همچنین اگر خواستار ایجاد الگو و اصلاحاتی در بخش های مختلف هستیم، ابتدا باید در بخش تحولات اقتصادی، ساختار نظام بانکی، توزیع ناعادلانه کالا، نظام گمرکی، ساختار و فرهنگ مصرف کالاها و خدمات تغییراتی را صورت دهیم.
نکته دیگر اینکه بحث هدفمند کردن یارانه ها که هم اکنون در دستور کار مجلس قرار دارد با نامگذاری سال 88 به سال اصلاح الگوی مصرف ضروری است با سرعت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد تا با اصلاح مصرف حاملهای انرژی گام مهمی در این راه برداشته شود.
برخی نمایندگان مجلس نیز در عین حال تاکید کردند، اقدامات لازم برای تدوین قانون اصلاح الگوی مصرف را می توان ظرف مدت دو تا سه ماه انجام داد.
مساله دیگر این که باید توجه داشت اصلاح الگوی مصرف لزوما به معنی کاهش مصرف نیست بلکه مهمتر از آن تغییر ترکیب مصرف است به این معنی که در بسیاری از موارد کالاها و حاملهای انرژی در مواردی که باید مصرف نمی شود و اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است، سبب ارتقای شاخص های زندگی و کاهش هزینه ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت است.