تفکر انقلاب اسلامی بستر بروز قدرت نرم

قدرت نرم چیست؟
این نظریه ابتدا توسط ژوزف نای آمریکایی در دهه آخر قرن 20 مطرح و بررسی شد. او در تبیین نظریه خود، قدرت نرم(Soft Power) را واداشتن دیگران به آنچه که شما می خواهید می داند، بدون آنکه با تهدید و تطمیع آنها را مجبور کنید بلکه آنها را همدل و هم نظر خود خواهید ساخت. به عقیده نای (Nye) در جهان سیاست اگر بتوانم کاری کنم که تو همان چیزی را بخواهی که من می خواهم لازم نیست برای رسیدن به هدفم از تهدید یا تطمیع استفاده کنیم.
قدرت نرم نوعی از توانایی است که افکار عمومی را همراه با رضایت جذب می کند. وی آنگاه با توجه به وجود انقلاب اطلاعات در عصر حاضر محدوده قدرت نرم را بسیار وسیع می داند و پیش بینی می کند «نقش نسبی قدرت نرم در برابر قدرت سخت احتمالا افزایش خواهد یافت» چرا که اطلاعات قدرت است و قدرت اطلاعات ناشی از قدرت سخت نخواهد بود بلکه ناشی از مشارکت جدی با دیگران است.در واقع در عصر حاضر «قدرتی» فراتر از سلاح های مرگبار برای تسلط بر کشورها وجود دارد که نای از آن به قدرت نرم تعبیر می کند و آن را برای نجات ایالات متحده از اوضاع سخت کنونی تئوریزه می نماید. انقلاب های مخملین و استحاله از درون در کشورها بی تردید از کارکردهای «قدرت نرم» است که در عصر حاضر شاهد آن بوده ایم. از اینجا اهمیت و ضرورت شناخت «قدرت نرم» دشمن و راه های مواجه با «تهدیدات نرم» آن روشن می گردد و می بایست راه های مقابله با آن را طراحی نمود. علاوه بر این شناخت «قدرت نرم» جبهه خودی و راه های به کارگیری آن نیز ضروری تر است. چرا که در این عرصه تهاجم بیشتر از دفاع اثربخش خواهد بود.از این منظر جایگاه همایش «بسیج و قدرت نرم» آشکار می شود.
لزوم تبیین کارکردهای نرم افزارانه بسیج
بسیج به عنوان یک نهاد از حیث رویش و ظهور کاملا بومی و از ثمرات مستقل و هدایتی انقلاب است که با هیچ یک از نهادهای مشابه خود در نظام های بین الملل انطباق ندارد. از این رو در تعریف آن نیز با مشکل مواجه هستیم به این معنا که نباید از مفاهیم بیگانه استفاده کنیم». دبیر علمی این همایش ضمن بیان مطلب فوق و با اشاره به اینکه بسیج باید شناسانده شود و این دستاورد انقلاب اسلامی به جهان معرفی شود ادامه می دهد: «عمده معرفی های بسیج معطوف به ابعاد سخت افزاری آن به ویژه در قالب دفاع مقدس بوده است اما بعد از گذشت چند سال از جنگ این آسیب مشخص شد که اگر چنین پیش برود فلسفه وجودی بسیج زیر سوال خواهد رفت و با گذشت انقلاب و دورشدن تهدیدات نظامی شاید نیاز به بسیج کاهش پیدا کند. این در حالی بود که این سخنان طبق اساسنامه بسیج و سخنان رهبر انقلاب نبود.» دکتر اصغر افتخاری می افزاید: «در این همایش تلاش بر این بود که ابعاد نرم افزاری بسیج را که تا حدودی مغفول مانده تبیین کنیم لذا بحث «بسیج و قدرت نرم» انتخاب شد.
البته به طور طبیعی فلسفه وجودی بسیج و کارکردهای مهمی که در انقلاب داشته نرم افزارانه بوده است و آنچه در عینیت با آن مواجه بودیم همین امر می باشد اما آنچه کمتر پرداخته شده در عرصه تبیین و معرفی کارکردهای نرم افزارانه بسیج است و تلاش ما در این همایش این بوده است که با مدیریت علمی شناخت جدیدی از بسیج را ارائه نماییم.» این عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) که خود با مقاله «قدرت نرم؛ رویکردی ایرانی- اسلامی» در این همایش حاضر شده بود هدف دیگر این همایش را «ارائه تئوری بومی از قدرت نرم با توجه به کارکردها و قابلیت های بسیج» عنوان کرده و می گوید: «باید بسیج را بر اساس گفتمان مقبول جامعه معاصر معرفی کرد و اگر این کار صورت نگیرد و استمرار پیدا نکند کم کم هویت اصلی بسیج پنهان می ماند. از این رو توجه به ابعاد نرم افزاری بسیج ضروری و مهم و این همایش گامی کوچک در این راستا است. باید توانمندی های بسیج را بر این اساس درآورده و قابلیت های آن را احصا کنیم و بعد از مطالعات مستمر در این باره، تئوری بومی خود را ارائه دهیم» افتخاری با بیان اینکه گفتمان غربی شکل گرفته در این زمینه به طور کامل قابل تطبیق با بسیج نیست خاطرنشان می کند: «با توجه به متفاوت بودن ظرفیت های نظریه ژوزف نای با نظریه فلسفی بسیج، وظیفه ما این است که با استفاده از تجارب عملی و نظری موجود به یک تئوری بومی با توجه به قابلیت های بسیج دست پیدا کنیم.»
قدرت نرم و بسیج جهانی!
سردار محمد تولایی نیز بازتعریف قدرت نرم بر اساس گفتمان بومی را از اهداف این همایش عنوان می کند و می گوید: قدرت نرم یک تبار تاریخی دارد و در اندیشه سیاسی و حکومت اسلامی در صدر اسلام و تجربه انقلاب اسلامی آن را مشاهده می کنیم. به طور کلی رویکرد اسلامی در حکومت داری و شیوه مدیریت حضرت امام «ره» و مقام معظم رهبری مبتنی بر جنبه های فرهنگی، فکری و اندیشه ای یا همان قدرت نرم است. رئیس پژوهشکده ارتش 20 میلیونی با اشاره به اینکه این مفهوم و تئوری در علوم سیاسی در غرب عمدتا با هدف تامین اهداف و منافع خودشان مطرح شد اضافه می کند: نقدهای جدی بر مباحث آنها هم از طرف غربی ها و هم جامعه شرق وجود دارد و اغلب معتقدند غربی ها با هدف توسعه نفوذ و تهدید علیه جهان سوم این نظریه ها را مطرح کرده اند اما آنچه ما به عنوان هدف دنبال می کنیم انتقال پیام های جذاب فرهنگی، فکری و اعتقادی انقلاب اسلامی است که امروز تاثیر به سزایی در جهان اسلام و ملل مستضعف گذاشته است و هدف ما این است این مباحث را متناسب با ادبیات جدید نظریه سازی کرده و توسعه دهیم. مدیر مسئول فصلنامه مطالعات بسیج با بیان اینکه کارکردهای نرم بسیج پس از دفاع مقدس به شدت توسعه پیدا کرده است خاطرنشان می کند: فعالیت های فرهنگی، هنری، ادبی و توسعه علمی و فناوری و نیز فعالیت های بسیجیان در عرصه سازندگی و محیط زیست و غنی سازی اوقات فراغت جوانان و به طور کلی مشارکت دادن مردم در عرصه های مورد نیاز کشور باعث شده رابطه میان ملت و دولت تحکیم یابد و تلاش ما در این همایش این است تا این ابعاد را نیز تبیین کنیم .
دکتر تولایی با اشاره به فرمایش امام مبنی بر تشکیل بسیج جهانی و رابطه آن با بحث قدرت نرم اظهار می دارد: یکی از کارکردهای قدرت نرم تاثیرگذاری بر افکار و عقاید و تمایلات دیگران است. یک راه این امر می تواند اغواگری و تبلیغات دروغین باشد که در غرب به فراوانی از آن استفاده می شود! اما استفاده از هر ابزاری برای رسیدن به هدف که مورد تاکید اسلام نیست. ما برای انتقال پیام های فرهنگی خود و تاثیرگذاری بر افکار دیگران مجاز نیستیم از اغواگری و فریب بهره جوییم وی می افزاید: وظیفه ما این است پیام های حق را منتقل کنیم و چون فطرت انسان ها حق طلب و حق جو است پیام های حق برایشان جذابیت داشته و بر قلب و جان اثر می گذارد. تفاوت اصلی بین قدرت نرم در فرهنگ اسلامی- ایرانی و آنچه در غرب وجود دارد در همین نکته نهفته است.
قدرت نرم هدف است نه ابزار
دکتر علی لاریجانی سخنران اختتامیه این همایش بود. وی در ابتدای سخن خود با بیان اینکه مفهوم «قدرت نرم» در گفتمان انقلاب اسلامی بار معنایی آنچه منظور ماست را نمی رساند، می افزاید: برداشت انقلاب اسلامی از مفهوم قدرت نرم متفاوت از برداشت مورد نظر غربی ها است و هدف ما از این نوع قدرت، بیداری مسلمانان در تمامی کشورهای اسلامی است و قدرت نرم برای انقلاب ما ابزار نیست بلکه هدف است و بهتر است که به جای واژه قدرت نرم، توانمندی فکری انقلاب اسلامی لحاظ شود.
لاریجانی از دو نگاه قدرت نرم را مورد ارزیابی قرار داده و می گوید: »گاهی با تبلیغات و یا ایجاد فضای احساسی فکری، یک ظرفیت نرم ایجاد می کنیم که زودگذر است اما در لایه های ذهن افراد رسوخ نمی کند ولی روش دیگر در قدرت نرم این است که با یکدیگر هم سخن شویم که مخاطب احساس کند، برداشتی یکسان از آن مسائل داریم» وی با بیان اینکه چون موضوع بسیج در تحقق قدرت نرم مطرح است، باید به شکل دوم نظر کنیم. این روش را نیازمند سه گام اساسی دانسته و خاطرنشان می کند: در گام اول، باید همگان برداشتی یکسان از مسائل داشته باشند. در گام دوم باید همفکر بود و گام سوم نیز همدلی است که در این گام باید از ظرفیت های اسلامی و اخلاق اسلامی بهره برد.
به گفته نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی از بین رفتن تئوری یک جانبه گرایی آمریکا و افزایش قدرت استراتژیک ایران ناشی از ظرفیت های نرم جمهوری اسلامی است و در سطح جوامع اسلامی و محیط پیرامونی نیز تفکری نو به وجود آمده که امروز نسیم های خوبی در کشورهای اسلامی بر این اساس وزیدن گرفته است.
وی با انتقاد از کسانی که اعتقاد دارند در مسائل بین المللی نباید رفتاری ایدئولوژیک داشته باشیم خاطرنشان می کند: خصوصیاتی که به ما قدرت داده، ویژگی های الهام بخشی است که اگر آن را از دست دهیم با دست خویش، خودمان را نابود کرده ایم.
وی با بیان اینکه، جهاد و مرگ آگاهی از ویژگی های بسیج است و نباید از آنها غفلت شود می گوید ممکن است که دیگران تهمت بزنند و جهاد را با تروریسم یکی بدانند، اما شما نباید آن را باور کنید.
عضو شورای عالی امنیت ملی، سازماندهی ظرفیت ها در بخش های فرهنگی، سیاسی، دانش و اجتماعی را مورد تاکید قرار داد و گفت: متاسفانه هیچ وقت نتوانستیم از همه ظرفیت هایمان در داخل کشور به طور کامل استفاده کنیم که اگر این کار را کنیم، ابعاد بالندگی و مقبولیت ایران را بالا برده و قدرت نرم را افزایش داده ایم.
لاریجانی در ادامه با اظهار تاسف از اینکه نگاه ما به فرهنگ حاشیه نشینی بوده است، تصریح می کند: توجه به قدرت نرم توجه به فرهنگ است.
عضو شورای عالی امنیت ملی همچنین تاکید کرد: باید در حوزه سیاست نیز فرهیختگی سیاسی داشته باشیم و خود را از زنده باد و مرده باد رها کنیم.
وی با تاکید بر اینکه بسیج می تواند طلیعه فرهیختگی سیاسی و فرهنگی در کشور باشد، خاطرنشان می کند: ساختار حکومت و دولت باید طوری باشد که بسیج بتواند ظرفیت قدرت نرم را به وجود آورد.
اختتامیه همایش تقدیر از هشت مقاله برتر از میان 76مقاله ارائه شده به همایش بود. مقاله بسیج و سرمایه اجتماعی دکتر حجت الاسلام سیدرضا حسینی لوح نخستین جشنواره از آن خود کرد. وی که دارای دکترای مدیریت استراتژیک و کارشناسی ارشد جامعه شناسی می باشد در این مقاله تلاش نموده تا اثبات نماید که بسیج هم سرمایه اجتماعی بی بدیل ملت ایران و هم تولیدکننده و تقویت کننده سرمایه های اجتماعی کشور می باشد.
دکتر محمود کلاهچیان، سردار محمد فرهادی، محسن مرادیان، محمدباقر بابایی، برزنونی و حسین پوراحمد از جمله کسانی بودند که در این همایش مورد تقدیر قرار گرفتند.