تلاش چین براى توسعه نفوذ در آسیاى مرکزى

به رغم تأثیرات منفى بحران اقتصاد جهانى بر اقتصاد چین، مقامات پکن این بحران را به مثابه فرصتى براى توسعه و تقویت همکارى هاى اقتصاد خارجى این کشور به ویژه در حوزه هاى پیرامونى آن مى دانند. با همین ملاحظه، مقامات چینى با تدوین یک راهبرد جدید، تلاش براى توسعه نفوذ اقتصادى خود در منطقه آسیاى مرکزى را مضاعف کرده و در مرحله اول با ارائه پیشنهاد وام ۱۰ میلیارد دلارى به قزاقستان، در نظر دارند از طریق این کشور به تحقق هدف بازگفته مبادرت کنند. به گزارش ایراس چین به رغم رکود در اقتصاد جهانى و پیش بینى ها در باب استمرار این وضعیت حداقل تا سه سال آینده، همچنان به روند پرشتاب رشد اقتصادى خود ادامه مى دهد و در برنامه هاى بلندمدت توسعه اقتصادى خود تجدیدنظرى نکرده است. از آنجا که این کشور نسبت به سایر قدرت هاى اقتصادى خسارات کمترى را از بحران اقتصادى جهانى متحمل شده، لذا به این بحران به عنوان فرصتى براى غلبه بر رقباى خود در حوزه هاى مختلف اقتصادى در نقاط مختلف دنیا مى نگرد و بر همین اساس توسعه نفوذ اقتصادى خود در حوزه هاى پیرامونى به ویژه آسیاى مرکزى را در دستورکار قرار داده است.
همان طور که در منابع مختلف تأکید مى شود، یکى از اجزاء اصلى استمرار چرخه اقتصاد این کشور دسترسى به مواد خام و به ویژه حامل هاى انرژى است که به واسطه غلظت این منابع در داخل، این کشور مجبور به واردات این منابع از خارج است. از سوى دیگر، با التفات به موضوعیت یافتن بحث امنیت انرژى، پکن براى تضمین دسترسى مستمر خود به منابع انرژى تدابیرى را از جمله متنوع کردن منابع واردات خود در دستور قرار داده که از آن جمله مى توان به تمرکز بیشتر بر واردات نفت و گاز از کشورهاى آسیاى مرکزى (به غیر از خاورمیانه) به ویژه همسایه شرقى خود قزاقستان اشاره کرد. هرچند طى سال هاى اخیر موضوع واردات انرژى از این منطقه و احداث خطوط لوله به این منظور، به تکرار مورد بحث و تأکید قرار گرفته، اما خلال ماه هاى اخیر مقامات چینى تلاش هاى جدیدى را در این خصوص مطمح نظر قرار داده اند. چین در نظر دارد با توسعه تعاملات انرژى خود با آسیاى مرکزى به رشد فزاینده نیاز خود به انرژى که بر اساس پیش بینى ها در سال جارى به بیش از ۳۰۰ میلیون تن بالغ خواهد شد، (این میزان در سال ۲۰۰۸ حدود ۲۰۰ میلیون تن بوده است) پاسخ گوید.
در همین راستا، پکن آمادگى خود براى واگذارى وامى به مبلغ ۱۰ میلیارد دلار به قزاقستان را اعلام و در ازاء آن خواستار دسترسى بیشتر شرکت هاى دولتى و خصوصى چینى به منابع نفت، گاز و اورانیوم این کشور شده است. بر اساس اعلام خبرگزارى ها، توافقات اولیه در این خصوص میان پکن و آستانه حاصل شده و طبق برنامه ریزى ها قرار است اسناد نهایى در سفر ۱۵ آوریل نور سلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان به چین امضاء شود. با توجه به سودآورى بخش نفت و گاز و به تبع آن ابراز تمایل سایر دولت ها و شرکت هاى خارجى براى همکارى با قزاقستان در این حوزه از جمله شرکت هاى روسى و هندى، دولت قزاقستان در ابتدا درخصوص توسعه همکارى ها با طرف چینى تردیدهایى داشت که به نظر مى رسد، موافقت دولت چین با واگذارى وام ۱۰ میلیارد دلارى و ارائه پیشنهادات وسوسه انگیز اقتصادى دیگر به آستانه، در جلب دیدگاه مساعد مقامات این کشور براى توسعه همکارى ها با چین در بخش انرژى مؤثر بوده است. در همین راستا، شرکت ملى نفت چین در نظر دارد ۴۷ درصد از سهام شرکت قزاقى «مانگیس تااوموناى گاز» را خریدارى کند.
شایان ذکر است که شرکت ملى نفت چین، پیش از این بخشى از سهام شرکت هاى استخراج نفت و گاز قزاقى به نام هاى «آکتاب موناى گاز» و «کاراژان باسموناى» را خریدارى کرده و از این طریق به بخشى از صنایع نفت و گاز قزاقستان دسترسى پیدا کرده بود. بنا به آمارهاى موجود، میزان ذخیره میدان هاى نفتى متعلق به شرکت «آکتاب موناى گاز» بیش از ۱۳۰ میلیون تن نفت و میزان ذخایر اثبات شده میدان هاى نفتى شرکت «کاراژان باسموناى» بیش از ۵۵ میلیون تن (معادل ۴۰۰ میلیون بشکه) تخمین زده مى شود. شرکت «مانگیس تااوموناى گاز» نیز مالکیت ۳۶ میدان نفت و گاز را در اختیار دارد (در حال حاضر از این تعداد ۱۵ میدان نفتى در حال بهره بردارى است) که میزان ذخایر ثابت شده نفت این میادین بیش از ۵۰۰ میلیون بشکه (۷۱ میلیون تن) اعلام شده است. شرکت ملى نفت چین طى توافق با مقامات قزاق ۵۸ درصد از سهام پالایشگاه نفت پاولودار قزاقستان را نیز در اختیار گرفته است. افزون بر این دولت و شرکت هاى چینى به تکرار در خصوص تمایل خود به توسعه میادین نفت و گاز قزاقستان در دریاى خزر نیز پیشنهاداتى را به دولت این کشور ارائه کرده اند. دولت چین براى انتقال منابع نفت استخراج شده از قزاقستان به مبادى مصرف خود، ساخت خط لوله نفت بین دو کشور را نیز از مدت ها پیش در نظر داشته و عملیات اجرایى آن را نیز آغاز کرده است. اولین فاز این خط لوله (آتاسى- آلاشان کوى) سه سال پیش به بهره بردارى رسید و بر اساس برنامه ریزى ها فاز دوم آن (کنکیاک- کوم کول) به طول ۷۶۱ کیلومتر در اکتبر سال جارى به اتمام خواهد رسید. این خط لوله ظرفیت انتقال ۲۰ میلیون تن نفت در سال را دارد که بر اساس برنامه ریزى ها تنها منافع نفت قزاقستان از آن منتقل خواهد شد. پکن و آستانه طرح هاى بلندمدتى نیز براى توسعه همکارى خود در بخش گاز مطمح نظر قرار داده و در همین زمینه در حال برنامه ریزى براى احداث یک خط لوله از میدان هاى گازى غرب قزاقستان به مناطق غربى چین هستند. در سوى مقابل، همکارى با چین براى قزاقستان نیز واجد مزایاى بسیار است.
این کشور با توسعه صنایع گاز خود در مناطق جنوبى مى تواند ضریب مصرف داخلى به ویژه در مناطق جنوبى این کشور که هم اکنون از منابع گاز وارداتى از ازبکستان تغذیه مى شوند را پاسخ گوید، تأسیسات فرسوده نفت و گاز خود را ترمیم کرده و به احداث تأسیسات و پالایشگاه هاى جدید نیز اقدام کند. جالب تأمل اینکه با توجه به رقابت کشورها و شرکت هاى مختلف براى حضور در صنایع نفت و گاز قزاقستان و به تبع آن حق انتخاب دولت این کشور به توسعه با هر شریک دلخواه، آستانه در فرآگرد همکارى خود با پکن در برخى موارد به تحمیل بعضى شرایط نیز مبادرت کرده است. براى مثال، هرچند بر اساس توافقات قبلى دو کشور قرار بود پالایشگاه نفت مشترکى در مسیر خط لوله نفت مشترک در خاک چین احداث شود، اما اخیرا مقامات آستانه با تغییر دیدگاه خود به طرف چینى پیشنهاد کرده اند که این پالایشگاه در خاک قزاقستان احداث شود و به نظر مى رسد مقامات چینى چاره اى جز پذیرش این پیشنهاد ندارند (براى حفظ منافع بلندمدت). همان طور که اشاره شد، در دور جدید همکارى هاى قزاقستان و چین تعامل در زمینه توسعه معادن اورانیوم قزاقستان نیز مطمح نظر طرفین قرار گرفته است. در این زمینه نیز همانند حوزه نفت و گاز به نظر مى رسد چین با چالش هایى همراه است.
اول این که هم اکنون قزاقستان در زمینه استخراج اورانیوم با کشورهاى قدرتمندى همچون ژاپن، فرانسه و روسیه همکارى دارد که پکن براى توسعه همکارى ها در این زمینه با آستانه باید با این رقباى قدرتمند مواجهه کند. از سوى دیگر، با عنایت به اینکه قزاقستان خود از کشورهاى صاحب تجربه و صاحب فناورى در زمینه استخراج اورانیوم است، در ازاء همکارى چین در معادن اورانیوم این کشور، خواستار مشارکت شرکت هاى خود در معادن اورانیوم چین شده که پکن در صورت تصمیم نهایى به ورود به صنایع اورانیوم قزاقستان باید با حضور این کشور در معادن اورانیوم خود نیز موافقت کند. افزون بر این حوزه ها، پکن درصدد توسعه همکارى هاى اقتصادى خود با آستانه در سایر حوزه ها نیز برآمده که از جمله مى توان به مشارکت این کشور در ساخت نیروگاه برق حرارتى قزاقستان در منطقه باخلاش و ساخت بزرگراه غرب اروپا به غرب چین در این کشور اشاره کرد. اما همان طور که اشاره شد، تلاش پکن براى توسعه همکارى ها با آستانه، بخشى از تلاش جدید چین براى توسعه نفوذ خود در آسیاى مرکزى است که بر اساس برخى اخبار حدود ۲۵ میلیارد دلار براى تحقق این منظور در نظر گرفته است.