علی‎اصغر نصیری ـ عبدالله شمسی/ در راه پیشبرد جریان فمینیسم در ایران پس از انقلاب اسلامی، زنان روشنفکر بسیاری از گروه‌های مختلف از ملی و ملی مذهبی گرفته تا اصلاح‎طلب(نواندیش شبه‌دینی) و از سکولار لیبرال گرفته تا سکولار چپ نقش داشته‎اند. در ادامه، گزارش مختصری از بیوگرافی، دیدگاه‌ها و فعالیت‌‌ برخی از مهم‌ترین و فعال‌ترین فمینیست‎های ایرانی داخل و خارج از کشور ارائه می‎‌شود.

 1ـ  شهلا لاهیجی

شهلا لاهیجی در سال 1321 در تهران متولد شد. وی یکی از فعالان جریان فمینیسم در ایران است. از فعالیت‎های برجسته لاهیجی در این ارتباط، می‎توان به حضور وی در روابط ‏عمومی سازمان زنان ایران اشاره کرد.(۱) از مهم‌ترین فعالیت‏های لاهیجی پس از انقلاب اسلامی نیز، تأسیس مؤسسه انتشارات روشنگران و مطالعات زنان در سال 1363 است. این مؤسسه انتشاراتی یکی از مهم‌ترین ناشران آثار فمینیستی در ایران می‎باشد. 

شرکت در نشست هشتم بنیاد پژوهش‌های زنان در فرانسه و سخنرانی در آن، در سال 1376(۲)، ارتباط با نشریات ضدّ انقلابی نظیر «نیمۀ دیگر» و «آوای زن»، عضویت در کانون نویسندگان ایران، چاپ آثار برخی فمینیست‎های خارج کشور مانند افسانه نجم‏آبادی و امضای نامه ضد انقلابی 134 نویسنده از جمله دیگر اقدامات شهلا لاهیجی است.(۳)

2ـ  شهلا شرکت

یکی دیگر از زنان تأثیرگذار و فعال در جریان فمینیسم در ایران، شهلا شرکت است. وی در فروردین ۱۳۳۴ در اصفهان متولد شد.(۴) شهلا شرکت شهرت خود را در ایران و جهان به عنوان یک روزنامه‎نگار و فعال فمینیست، از زمان تأسیس ماهنامۀ زنان به دست آورد. وی از فعالان گرایش و طیف فمینیست‎های اسلامی محسوب می‎شود.(۵)

فعالیت در نشریه پویندگان راه ‎زینب به مدیریت زهرا رهنورد و مدیرمسئولی و سردبیری نشریه زنِ ‎روز وابسته به مؤسسه کیهان به مدیریت سیدمحمد خاتمی از جمله فعالیت‎های اولیه مطبوعاتی خانم شرکت می‎باشد. وی پس از تغییر مدیریت کیهان از این مؤسسه و نشریه زن روز اخراج می‎شود. در پیش گرفتن رویکرد فمینیستی در نشریه زنِ‎ روز علت اخراج وی از آن نشریه است که خود در مصاحبه‎ای به آن اشاره می‎کند.(۶)

شرکت پس از اخراج از نشریه زنِ‌ روز، با تعدادی از همفکران روشنفکر خود اقدام به تأسیس ماهنامه زنان که رویکردی روشنفکری نسبت به مسئله زنان داشت، کرد. وی در مصاحبه‎ای به صراحت به این رویکرد اینگونه اشاره می‎کند: «... بنابراین، می‌توانیم یک فمینیسم بومی داشته باشیم و ما هم در مجله «زنان» با همین رویه کار کرده‌ایم.»(۷)

این نشریه سرانجام در سال 1386 توقیف شد. رویکرد فمینیستی این نشریه یکی از عوامل تعطیلی آن معرفی شده است.(۸) شهلا شرکت پس از هفت سال با روی کار آمدن دولت دکتر حسن روحانی، موفق به دریافت مجوز تأسیس نشریه‎ای با نام «ماهنامه زنان امروز» شد.(۹)

شرکت در کنفرانس ضد نظام برلین و سیاه‎نمایی اوضاع کشور در سخنرانی وی در آن اجلاس در سال 1379 (۱۰)، امضای بیانیه حمایت طیفی از روزنامه‌نگاران از نمایندگان متحصن مجلس ششم(۱۱)، از جمله مواضع سیاسی وی است. 

3ـ  شیرین عبادی

شیرین عبادی از فعالان برجسته جریان فمینیسم در ایران است. عبادی در سال 1326 در همدان متولد شد. وی لیسانس قضایی و فوق‎لیسانس حقوق خصوصی دارد. عبادی از سال 1349 در دستگاه قضایی آن دوره در پست‎های مختلف مشغول به کار بود و بعد از انقلاب اسلامی و تحول در دستگاه قضایی کشور مجبور به بازنشستگی شد. فعالیت‎های اجتماعی و سیاسی، تدریس در دانشگاه‎ها، وکالت و تألیف کتاب، عمده فعالیت‎های شیرین عبادی از سال 1363 به بعد می‎باشد.(۱۲)

شیرین عبادی با هدف گسترش آموزه‎های فمینیستی در ایران فعالانه تلاش کرده است و در این مسیر از هیچ اقدامی علیه نظام دریغ نکرده است. وی در سخنرانی‎های خود در سمینارها و کنفرانس‎های خارجی که به طور عمده ضد انقلاب آنها را تدارک دیده بود، ضمن موضع‎گیری علیه نظام جمهوری اسلامی، به سیاه‎نمایی از ایران، به ویژه در رابطه با حقوق زنان پرداخته است. مخدوش کردن چهره جمهوری اسلامی ایران در انظار عمومی و جهان با پذیرفتن وکالت پرونده‌های جنجالی و رسانه‎ای کردن آنها،(۱۳) شرکت در ائتلاف فمینیستی «همگرایی برای طرح مطالبات زنان در انتخابات» از جمله دیگر اقدامات شیرین عبادی است.(۱۴) اقدامات و مواضع فمینیستی و حقوق بشری شیرین عبادی در ایران باعث شد تا کمیته نروژی صلح نوبل، جایزۀ صلح نوبل سال 2003 را به وی اعطا کند.(۱۵) عبادی از جمله کسانی است که به شدت طرفدار پذیرش و اجرای کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان در ایران است.(۱۶)

4 ـ  نوشین احمدی‏خراسانی

نوشین احمدی‎خراسانی یکی از فعال‎ترین فمینیست‎های جوان داخل کشور و جزء طیف سکولار لیبرال جریان فمینیسم در ایران است. وی در جهت ایجاد اتحاد میان طیف‎های مختلف فمینیستی در ایران بسیار تلاش کرده و تا حدودی نیز در این زمینه موفق بوده است. نقش برجسته او در ایجاد ائتلاف‎های مختلف میان فعالان فمینیست در ایران، نشان‌دهنده موفقیت نسبی وی است. وی همچنین به عنوان پل ارتباطی میان فمینیست‎های داخلی و خارجی عمل کرده است.(۱۷)

از دیدگاه نوشین احمدی، صِرف آگاهی و تحصیل برای تغییر در وضعیت زنان و بهبود شرایط آنان در جامعه، کافی نیست؛ بلکه رسیدن زنان به جایگاه عادلانه با مردان نیازمند وجود رهایی از تمام سنت‎های اجتماعی است. در واقع، از دیدگاه وی عدم وجود آزادی‎های اجتماعی همانند جهان غرب در جامعه ایران و نیز وجود سنت‎هایی بازدارنده مانند قوانین اسلامی، از جمله مهم‌ترین عوامل وضعیت فرودستی زنان در ایران است.(۱۸)

5 ـ ژیلا بنی‌یعقوب

ژیلا بنی‎یعقوب، روزنامه‎نگار، فعال حقوق بشر و فعال سیاسی و یکی دیگر از فمینیست‎های فعال در ایران است. وی سردبیری وبگاه گروه فمینیستی کانون زنان ایرانی و نیز دبیری سرویس اجتماعی روزنامه سرمایه را برعهده داشت.(۱۹) بنی‎یعقوب از جملۀ فعالان فتنۀ سال 1388 است که به همین علت، به یک سال حبس و 30 سال محرومیت از شغل روزنامه‎نگاری محکوم شد.(۲۰) بهمن احمدی امویی، همسر وی که او نیز از فتنه‎گران سال 1388 بود، به پنج سال حبس محکوم شد.(۲۱)

سازمان گزارشگران بدون مرز، در سال 1389 جایزه ویژه آزادی‌بیان را به دلیل فعالیت‎های ژیلا بنی‌یعقوب در اغتشاشات سال 1388، به وی اهدا کرد.(۲۲) بنی‎یعقوب به همراه چند تن از زنان فعال در فتنه سال 1388، در اعتراض به ممنوعیت ورود زنان به استادیوم آزادی، تجمعی برگزار کرد که در رسانه‏های غربی از جمله بی‎بی‎سی پخش شد.(۲۳)

6ـ  مهرانگیز کار

مهرانگیز کار در سال ۱۳۲۳ در اهواز متولد شد. وی در رشته حقوق از دانشگاه تهران فارغ‎التحصیل شده است. وی در طیف فمینیست‎های سکولار جای دارد.(۲۴) قبل از انقلاب اسلامی مقالات متعددی را برای نشریه زن روز و نشریات دیگر رژیم پهلوی نوشت.(۲۵) مهرانگیز کار یکی از شرکت‌کنندگان در کنفرانس برلین در سال 1379 بود که کنفرانسی ضد جمهوری اسلامی محسوب می‎شد(۲۶) او تاکنون سخنان زیادی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، به ویژه در رابطه با وضعیت زنان در ایران گفته است. سخنرانی در نشست پنجم بنیاد پژوهش‎های زنان ایران در سال 1994م/1373 و معرفی کردن انقلاب اسلامی به عنوان نابودکننده دستاوردهای حقوقی زنان در دوران پهلوی و هتاکی علیه نظام(۲۷)، سخنرانی در کنفرانس مرکز مطالعات و حقوق اسلامی دانشکده حقوق هاروارد ماساچوست آمریکا در 1999م/1378 و معرفی کردن اسلام مبتنی بر اجتهاد فقها و مجتهدان به عنوان عامل انحطاط زنان در ایران(۲۸) از جمله سخنرانی‎های ضد نظام مهرانگیز کار است.

افراد بسیار دیگری نظیر؛ حامد شهیدیان، محسن سعیدزاده، اعظم طالقانی، نسرین ستوده، مینو مرتاضی، پروین بختیار‌نژاد، ناهید توسلی، فاطمه فرهنگ‌خواه، پروانه فروهر، گیتی پورفاضل، عفت صفا‎کیش، فریده ماشینی، زهرا رهنورد، فائزه هاشمی، جمیله کدیور، ناهید مطیع، شادی صدر، محبوبه عباسقلی‎زاده، رؤیا طلوعی، افسانه نجم‎آبادی، نیره توحیدی، زیبا میرحسینی، شهلا اعزازی، منصوره اتحادیه، فرزانه طاهری، فاطمه حقیقت‎جو و... در پیشبرد جریان فمینیسم در ایران فعالند که شرح آنها در این نوشتار نمی‌گنجد. 

 * پی‌نوشت‌ها در دفتر نشریه موجود است.