(روزنامه بهار - 1395/12/08 - شماره 139 - صفحه 3)
* با توجه به عملكرد دولت يازدهم در حوزه سياست خارجي در سه سال و نيم گذشته، اين دولت چه ميزان موفق عمل كرده و چه كاستي‌هايي داشته است؟
** دولت يازدهم در بخش مربوط به احياي روابطه با اتحاديه اروپا و كشورهاي اروپايي و همچنين شرق آسيا كارنامه خوبي داشته و توانسته موفق عمل كند دولت روحاني روابط ما با بسياري از كشورهايي را كه در دولت‌هاي نهم و دهم با آنها قطع رابطه يا در حداقل مناسبات بوديم، احيا كرد. با كشورهايي كه در دنيا تاثيرگذار هستند و بخشي از اقتصادي دنيا را در دست دارند و از طرفي مشتري كالاهاي ايران و به ويژه نفت و گاز هستند رابطه را بهبود بخشيد از جمله در كشورهايي مانند آلمان، فرانسه، ايتاليا، اسپانيا و در شرق آسيا مانند ژاپن و كره جنوبي عملا دولت روحاني روابطي را احيا كرده است كه در عمل از دست رفته بودند. درباره كشورهايي آفريقايي و آمريكاي جنوبي هم تلاش‌هاي را انجام داده است. براي مثال در رابطه با برزيل بهبود رابطه حاصل شده روابط با آمريكاي جنوبي هم بهتر شده است. البته در ارتباط با كشورهايي مانند مصر كه موثر هستند، هنوز توفيقي نداشته است. در كشورهاي جنوبي حاشيه خليج فارس هم دولت هنوز نتوانسته روابط خوب و همه جانبه برقرار كند. البته عمان يك استثناست و مي‌توان گفت با عمان روابط خوبي داريم اما با پنج كشور عربستان، امارات، قطر، كويت و بحرين هنوز به حد مطلوب روابط نرسيده‌ايم. اين موضوع هم دلايل متعددي دارد و تنها به عملكرد دولت مربوط نيست مجموعه عوامل منطقه‌اي و بين‌المللي سبب شده كه هنوز در اين زمينه توفيقي كسب نكرده باشيم. در مجموع دولت كارنامه بسار خوبي در بحث سياست خارجي داشته و توانسته در سه و سال و نيم گذشته تا حد زيادي خرابي‌هاي قبلي را جبران كرده و در عين حال صفحات جديدي براي آينده باز كند.
* برخي ممكن است اين انتقاد را به عملكرد دولت داشته باشند كه تنها به موضوع برجام و كشورهاي 1+5 محدود شده است و تنوانسته روابط ديگر خود را بهبود ببخشد نظر شما در اين باره چيست؟
** كساني كه اين حرف را مي‌زنند نمي‌خواهند اين موضوع را بپذيرند كه برجام صرفا يك توافق هسته‌اي نبود، بلكه اقدام مهمي بوده است براي اينكه بتواند پرونده‌سازي هسته‌اي كه طي 12 سال عليه ايران تشكيل شده بود را تلطيف كند. نتيجه پرونده‌سازي به شش قطعنامه تحت فصل هفتم منشور ملل متحد و 12 قطعنامه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رسيده و هر كدام از اينها بهانه‌اي بود كه به ايران فشار بياورند و بي‌سابقه‌ترين تحريم‌ها را در طول تاريخ عليه ملت ايران اعمال كنند. دولت روحاني موفق شد اين روند را متوقف كند. اگر چه هنوز تحريم‌ها به طور كلي رفع نشده است اما اين روندي كه روزبه روز گسترش پيدا مي‌كرد متوقف شده است. منتقدان نمي‌خواهند اين را بپذيرند و مرتب به اين موضوع اشاره مي‌كنند كه كل دولت، كارهايش را منوط به برجام كرده است. در حاليكه برجام شرط لازم بوده و شرط كافي نيست. برجام بهبود رابطه با كشورهاي اروپايي بايد ابتدا مساله برجام حل مي‌شد، در غير اين صورت با وجود قطعنامه‌هايي كه عليه ايران وجود داشت، امكان نداشت كه بتوان روابط را با كشورهاي اروپايي يا ژاپن و كره جنوبي كه از مشتري‌هاي نفت ايران هستند بهتر كرد. براي منتقدان اين موضوعات اصلا مهم نيست و آنها مي‌خواهند روي اختلافاتي كه با دولت دارند، واقعيت‌هايي كه مربوط به سياست خارجي ايران بوده را ناديده بگيرند و در حالي مرتبا انتقاد مي‌كنند كه مي‌دانند اگر برجام نبود، دولت عملا نمي‌توانست به موفقيت‌هايي كه در طول سه سال و نيم گذشته داشته وارد شود و كاري انجام دهد.
* درباره كشورهاي حاشيه خليج فارس چطور؟ با توجه به اينكه كشورهاي غربي و جهان اسلام اهميت زيادي دارند و رابطه ما با اين كشورها در حال حاضر شفاف نيست و به تيرگي رفته است.
** به ترتيب اولويت، عربستان و امارات متحده عربي و قطر هستند و سپس كويت و بحرين با عمان كه رابط خوبي داريم و همچنان هم اين رابطه دنبال مي‌شود. اما با اين پنج كشور دلايلي از جمله روابط دوجانبه، مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي وجود دارد و اين سه سطح از دلايل باعث شده كه اين روابط هنوز شكل نگرفتند و دچار مشكل هستند. ما بيش از اينكه به اين روابط در سطح كشورهاي اسلامي توجه كنيم بايد به عنوان كشورهاي همسايه به آنها نگاه كنيم. زيرا اين كشورها از طريق آب‌هاي خليج فارس مرزهاي مشترك با ما دارند و جزو كشورهاي همسايه آبي ما محسوب مي‌شوند كشورهاي همسايه نيز اهميت فوق‌العاده‌اي نسبت به كشورهايي كه از نظر جغرافيايي به ايران دورتر هستند دارند. بنابراين براي ايران اهميت دارد كه اين مناسبات را احيا كرده و به سمت كاهش تنش برود و بعد از حل و فصل مشكلات در نهايت از طريق ايجاد يك تفاهم نامه فراگير كه هم جنبه امنيتي و اقتصادي و هم مبادلات سياسي در آن گنجانده شده باشد دوستي پا برجا ايجاد شود، منتها اين در حد اعلاي قضيه است.
* براي بهبود رابطه با آنها بايد چه تمهيداتي انديشيد؟
** براي اين كار هم دولت بايد اقداماتي را انجام دهد كه البته بايد دو طرفه باشد. نمي‌شود تنها ايران براي اين كار اراده داشته باشد و طرف مقابل اراده‌اي نداشته و مشكلات حل شود. حل و فصل مشكلات ايران با كشورهاي جنوب خليج فارس بايد در يك اقدام چندجانبه صورت بگيرد. براي مثال درباره عربستان سعودي، ايران مي‌تواند با يمن شروع خوبي داشته باشد. زيرا بحران يمن براي عربستان كه بيش از 1300 كيلومتر مرز مشترك با اين كشور دارد. اهميت زيادي دارد. ايران مي‌تواند به اين موضوع كمك كند و اگر در اين زمينه مذاكراتي شكل بگيرد مي‌تواند شروع خوبي باشد براي رفع اختلافاتي كه درباره ساير مناطق مانند سوريه، عراق و لبنان دارند. البته نبايد فراموش كرد كه قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي مانند انگليس، آمريكا و فرانسه هم در اين قضيه نقش دارند و براي اينكه سلاح بيشتري به عربستان امارات كويت و قطر بفروشند، همچنان به اختلافات بين ايران و اين كشورها دامن مي‌زنند. طبق آمار موسسه‌اي در سوئد، طي چهار سال گذشته بيش از 100 ميليارد دلار سلاح به اين كشورها فروخته شده است. ايران هم بايد تلاشش را كرده و در يك اقدام چند جانبه براي رفع مشكلات گام بردارد، كويت در اين زمينه باني شد و وزير خارجه‌اش به ايران آمد و رئيس‌جمهور ايران نيز به آنجا رفت. اينها شروع خوبي است كه بايد آن را ادامه داد. مسلما هر چه رابطه ايران و عربستان و امارت و قطر بد باشد به نفع اسرائيل، آمريكا، انگليس و فرانسه است و هر چقدر اينها به هم نزديك شوند قطعا آنها خوشنود نخواهند بود. ايران قطعا مي‌تواند از راه‌هاي مختلف تلاش كند. ديپلماسي هنوز به بن‌بست نرسيده است و راهكارهاي متعددي وجود دارد.
* با كشور روسيه چطور؟ ايران با كشور روسيه هم روابط خوبي دارد؛ اگر چه برخي معتقدند روابط در حد تفاهم مي‌ماند و به سطح اجرايي قراردادهايي كه نمود اقتصادي داشته باشد نمي‌رسد.
** روابط بين ايران و روسيه طي پنج سال گذشته از ارديبهست سال 91 و پيش از روي كار آمدن دولت روحاني رشد قابل توجهي را شروع كرد. اين رشد در جنبه‌هاي مختلف بوده و كساني كه تنها به بخش اقتصادي توجه مي‌كنند اين موضوع را در نظر نمي‌گيرند كه ابعاد مناسبات ايران با روسيه شامل مسائل سياسي، امنيتي، نظامي، اقتصادي و تا حدي فرهنگي مي‌شود. اينكه روابط ايران و روسيه بايد از نظر اقتصادي گسترش پيدا كند درست است و اينكه هنوز هم مشكلات متعددي براي گسترش روابط هم از طرف ايران هم روسيه وجود دارد نيز صحيح است. با وجود اين بدان معنا نيست كه روابط ايران و روسيه تغييري نكرده است. حداقل در سه سال اخير مسيرهاي كه اصلا وجود نداشت باز شده است. البته هنوز در ابتداي كارند و با آن سطحي كه بايد باشد فاصله زيادي وجود دارد.
* نمونه‌اي از اين اقدامات چيست؟
** اقدامات زيادي نيز از جنبه اقتصادي و سياسي، روابط ايران و روسيه را گسترش قابل توجهي داده است. با وجود اين دو ميليارد دلار حجم مناسبات بين دو كشور بسيار كم است و قابل توجه نيست و اين تفافهم نامه‌هايي كه امضا شده و زمينه‌هايي كه فراهم شده و حتي بعضي از آنها به قرارداد تبديل شده، تا ده سال آينده بايد سطح معاملات ايران و روسيه را به 40 ميليارد دلار برساند. در زمينه سرمايه‌گذاري روسيه در صنايع نفت ايران قرار دادنهايي شده، در زمينه توسعه راه‌آهن برقي در جلفا قراردادنهايي شده، براي توسعه روابط در زمينه توليد انرژي برق حرارتي قرار است سرمايه‌گذاري روسيه افزايش يابد. در زمينه‌هاي مختلف ديگر از جمله صادرات اقلام كشاورزي و ميوه و سبزي كه پيش از اين به دليل استانداردهاي سخت‌گيرانه روسيه اصلا ممكن نبود، در سال‌هاي اخير اين مسيرها باز شده كه البته هنوز كامل نشده و در حال تكميل است.
** درباره برجام و اينكه مي‌توان آن را از نقاط مثبت عملكرد دولت دانست، فكر مي‌كنيد توقعاتي كه از برجام وجود دارد منطقي است؟ اينكه برخي انتظار دارند رابطه ايران پس از برجام با كشورهاي 1+5 بهبود چشمگيري داشته باشد و اين انتظارات به مردم هم منتقل شده است.
** مطالباتي از طرف آمريكايي وجود دارد و خوب است كه گفته شود ايالت متحده بايد يكسري اقدامات انجام دهد. اما اين بدان معنا نيست كه چشمان خود را به واقعيات بينديم. برجام كمك‌هايي بسياري كرده كه دريچه‌ها به سمت حل و فصل مشكلات گذشته باز شود منتها سوال اصلي كه در رسانه‌ها مطرح مي‌شود اين است كه چرا مردم اين تاثير را حس نمي‌كنند؟ در پاسخ بايد گفت مردم اثرات برجام را زماني خواهند ديد كه ريزه‌كاري‌هاي برجام تمام شود و اين زمان بر است. البته ما ابتدا مي‌گفتيم كه يك روزه بايد به همه چيز پاسخ داده شود، اما واقعيت اين است كه همان طور كه تحريم‌ها يك روزه وضع نشدند و چهار سالي طول كشيد كه به گسترده‌ترين و عميق‌ترين تحريم‌ها در طول تاريخ بشريت تبديل شود، به تدريج هم لغو خواهند شد. ممكن است حتي به طور كامل هم لغو نشوند اما آن چه كه اهميت دارد اين است كه برجام زمينه‌هاي بسيار خوبي را براي كارهاي ديگر فراهم كرده است. همين اقتصاد مقاومتي كه ما رويش تاكيد داريم و حتما بايد اجرا شود تا بهانه تحريم از طرف مقابل گرفته شود، اگر برجام نبود و توافقي حاصل نمي‌شد، اقتصاد مقاومتي هم حاصل نمي‌شد. در واقع لازمه و پيش زمينه اجراي اقتصاد مقاومتي همين برجام است.
ش.د9504345