مقدمه: هدف این مقاله، بررسی مواضع کلامی شیعه و راستی‌آزمایی این مساله است که مواضع کلامی شیعه تا چه اندازه زمینه را برای رشد افراطی‌گری و تروریسم در خود جای داده یا مسدود کرده است. بر این اساس، ابتدا به بررسی سابقه و تاریخ علم کلام پرداخته و در ادامه، مواضع کلامی شیعه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بخش سوم، به ارزیابی این مواضع پرداخته خواهد شد و اینکه تا چه اندازه و به چه صورت، مواضع کلامی احتمالی، زمینه را برای رشد جریان‌های افراطی و تروریستی فراهم کرده یا مسدود کرده است. نتایج این پژوهش که متمرکز بر علم کلام است، نشان خواهد داد دقیقا کدام بخش از مواضع کلامی و چه رویکردهای کلامی در علم کلام می‌تواند زمینه رشد افراطی‌گری و تروریسم را در جهان اسلام فراهم کند و در این صورت، چگونه اصلاح این مواضع و برطرف کردن نقص‌های آن می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی برای مقابله و مبارزه با افراطی‌گری و تروریسم در جهان اسلام مطرح و نتیجه‌بخش باشد. در ادامه به سوابق تاسیس و توسعه علم کلام در اسلام و مهم‌ترین مباحث کلامی و مواضع شیعه پرداخته و سپس ارتباط این مواضع با افراطی‌گری و تروریسم بررسی خواهد شد.

اشاره: به‌اقتضای نشناختن فضای زیستمانی مدرن بسیار دیده شده که در فضای سیاسی ایران نه روایت درستی از ویژگی‌های فضای زیستمانی مدرن دیده می‌شود، نه شناختی مناسبی از ساختار آنارشیک نظام بین‌الملل و پویش قدرت‌پایه آن. بخشی از مشکل به مقتضیات سنتی بازمی‌گردد که آنارشیسم را هرج‌ومرج تعریف می‌کند، نه خوداتکایی برخاسته از قدرت. به‌اقتضای این نداشتن شناخت بنیادین و به‌لحاظ برجسته‌شدن زیستمان عوام‌گرایی پاپیولیستی، اصلی‌ترین بازیگر در این فضای زیستمانی، یعنی ملت‌ـ‌دولت، گاه به‌غلط دولت‌ـ‌ملت یا دولت ملی خوانده می‌شود. به‌همین سان، مقتضیات نهادی (آنارشیک‌ـ‌دموکراتیک) یا به‌شکل تمامیت‌خواه امپریالیستی یا هرج‌ومرج‌خواه در عرصه بین‌الملل و دموکراسی یا عوام‌گرا در داخل دیده می‌شود. به‌سبب این نداشتن شناخت، انتظارات از آداب رفتاری این نظام گاهی به‌صورت شیفتگی و درخواست یاری (در زمان قاجار و برهه‌هایی از دو پادشاهی پهلوی) نمود می‌یابد، گاه به‌شکل زرنگی و رندی قاپ‌زنانه (هم‌نفسی رضاشاه با هیتلر، یا محمدرضا شاه درقالب تهدید چشم‌آبی‌ها) دیده می‌شود، گاه به‌شکل حقوقی و گاه به‌صورت انتظار اخلاقی و گاه تقابل ظهور می‌کند. این نوشته دو گفتار دارد: تبارشناسی فضای زیستمانی سنتی‌ـ‌مدرن‌ـ‌پسامدرن؛ واشکافی ساختار آنارشیک نظام بین‌الملل و پویش‌های قدرت‌مبنای آن.