مقدمه: «چرا بدنه مردمی اصول‌گرایان از تحرکات طیف تندروی این جریان حمایت نمی‌کنند و آیا این طیف قصد عبور کردن از پایگاه مردمی اصول‌گرایی را دارد؟» با این سوال به‌سراغ حجت‌الاسلام مصطفی درایتی، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران اسلامی، رفتیم و با او درباره اصول‌گرایان تندرو و تحرکات اخیر آنان به گفت‌وگو نشستیم. او معتقد است رویه این طیف همیشه این‌گونه بوده که در هر مقطعی که شکست خورده اعمال خود را با روش تخریب دولت مستقر دنبال کند؛ در زمان اصلاحات این‌گونه بوده و امروز هم این رفتار ادامه دارد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید.

اشاره: پس از این‌که امیر سرتیپ حاتمی، وزیر دفاع دولت دوازدهم، از فرمان مقام معظم رهبری برای خروج نیروهای مسلح از بنگاهداری خبر داد برای بررسی این موضوع با دکتر عباس سلیمی‌نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران و فعال اصول‌گرا، در شماره 556 «آسمان آبی» گفت‌وگویی با تیتر «باعث تقویت نیرهای مسلح می‌شود» انجام دادیم. سلیمی‌نمین، ضمن‌این که فعالیت‌های عمرانی را جزو وظایف ذاتی نیروهای مسلح در هر کشوری، در زمان صلح می‌دانست، معتقد بود که خروج آن‌ها از بنگاهداری یک ضرورت است و باعث تقویت این نیروها می‌شود، اما روز بعد وفا تابش، از دانشجویان پیرو خط امام (ره) و مدیران ارشد وزرات نیرو و بخش خصوصی، در پاسخ به سخنان سلیمی‌نمین و در گفت‌و‌گویی با «آسمان آبی» روزچهارشنبه 4 بهمن با تیتر «کارکرد بهتر شرکت‌های خصوصی در شرایط برابر» گفت: «زمانی می‌گفتند ما این ظرفیت‌ها را در زمان جنگ ایجاد کردیم و برای این‌که فعال بماند و احیانا اگر نیاز بود در زمان خاص دوباره فعال شود باید آن‌ها را آماده نگه داریم، اما اکنون وضعیت از این حرف‌ها گذشته و با تجهیزات و امکانات جدید، جایی برای کار عادی بخش‌های فعال عمرانی باقی نگذاشته‌اند، عرصه را بر آن‌ها تنگ کرده‌اند و قدرت رقابت را گرفته‌اند.» این اظهارات سبب شد تا سلیمی‌نمین نیز آمادگی خود را برای پاسخگویی به سخنان تابش اعلام کند. آن‌چه در ادامه می‌خوانید پاسخ‌های این فعال اصول‌گرا به اظهارات تابش است.

مقدمه: مواجهه و واكنش قدرت‌هاي بزرگ در مقابل حركت‌هاي انقلابي مردم ايران در سال ١٣٥٧ همواره يكي از مهم‌ترين مسائل مورد توجه محققان بوده است. نظام جماهير شوروي به عنوان يكي از قدرت‌هاي بزرگ در زمان خود روابط پر پيچ و خمي را با ايران پشت سر گذاشته بود. اين كشور با داشتن مرز مشترك وسيع با ايران، همواره در پي نفوذ و تحت كنترل گرفتن نبض تحولات ايران بود. فعاليت حزب توده به عنوان مهم‌ترين حامي شوروي در ايران مويد اين ادعاست. اما اينكه شوروي در انقلاب اسلامي٥٧ چه مواضعي داشت از مسائل پيچيده آن روزگار بود كه امروزه نيز پاسخي دقيق و مكفي بدان داده نشده است. بطور قطع مسائل لاينحل و پر ابهام درباره اين مساله بسيار است. براي فهم بيشتر مواجهه شوروي با انقلاب اسلامي ايران گفت‌وگويي را با الهه كولايي، مدرس علوم سياسي دانشگاه تهران داشتيم تا زواياي ديگري از اين مساله مهم را مورد بازخواني و بررسي مجدد قرار دهيم. كولايي داراي تاليفات زيادي در حوزه مطالعات بين‌الملل است كه از مهم‌ترين تاليفات او مي‌توان به «اتحاد شوروي و انقلاب اسلامي ايران» اشاره كرد.

مقدمه: انقلاب اسلامي ايران در آستانه چهل سالگي قرار دارد و كساني كه در خط مقدم اصلاحات قرار داشتند امروز به عنوان جريان اصلاح‌طلب به فعاليت سياسي مشغول هستند. پس از اتفاقاتي كه در دي ماه رخ داد، بسياري از چهره‌هاي اصلاح‌طلب اذعان داشتند كه ديگر موافق هيچ انقلابي نيستند و بايد راه اصلاحات را در پيش گرفت. «مجيد انصاري» عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام و عضو مجمع روحانيون مبارز درباره رابطه اصلاحات و انقلابي‌گري معتقد است راه نجات كشور اين روز‌ها انقلاب نيست و ثمره انقلاب سال ٥٧ اصلاح‌پذير است. او مي‌گويد مخالفت اصلاح‌طلبان با انقلاب به معناي مخالفت با انقلاب سال ٥٧ نيست زيرا در آن سال تنها راه اصلاح كشور انقلاب بود.

اشاره: حوادث دي‌ماه 96 همه را غافلگير كرد. چه آنها كه از سال‌ها قبل نسبت به وقوع آن هشدار مي‌دادند و چه كساني كه مسبب آن بودند. دكتر محمد مالجو در گفت‌وگويي تحليلي با «اعتماد» تاكيد مي‌كند كه ريشه اين حوادث را بايد در علل متنوعي جست. او سياست‌هايي را بررسي مي‌كند كه در سال‌هاي پس از جنگ نه تنها داشته‌هاي طبقات ‌فرودست‌تر را گرفتند بلكه همزمان درآمدهاي آنان را نيز كاهش دادند. مالجو به سلب‌مالكيت از اين طبقات در سطوح و با شدت‌هاي مختلف اشاره مي‌كند و حوادث دي‌ماه را در رويدادي مي‌داند كه پيشاپيش بسيار محتمل بود اما كسي نمي‌دانست چه زماني و به چه ترتيبي و با چه شدتي به وقوع خواهد پيوست. محمد مالجو در شهريور 1392 در مقاله‌اي با نام «تنش‌هاي بنيان‌كن» در نشريه «نقد اقتصاد سياسي» نوشته بود: «به همان اندازه كه مبادرت به واكنش دسته‌جمعي فعالانه متشكل به صحنه‌گرداني نيروهاي كارگري يا فعالان سياسي چپ در ميان‌مدت بسيار نامحتمل است، به نظر مي‌رسد مبادرت به واكنش دسته‌جمعي فعالانه نامتشكل در ميان‌مدت به صحنه‌گرداني خودجوش قشرهاي گوناگون تهي‌دستان شهري محتمل باشد؛ قشرهايي چون حاشيه‌نشينان شهري و بي‌خانمان‌ها و فروشندگان خرده‌پاي دوره‌گرد و دست‌فروشان و مهاجران فقرزده روستايي و مهاجران فلاكت‌زده خارجي و متكديان و بيكاران و كارگران روزمزدي كه غالبا با بليه بيكاري دست به گريبانند. چنين واكنشي در قالب آنچه در علوم اجتماعي شورش‌هاي نان ناميده مي‌شود امكان ظهور دارد. شورش‌هاي نان هنگامي محتمل خواهند بود كه از يك‌سو پوزيسيون در حوزه اقتصاد داخلي نتواند نرخ رشد اصابت تنش‌هاي طاقت‌فرساي اقتصاد داخلي به طبقات فرودست‌تر اجتماعي را مهار كند و از ديگر سو انواع نيروهاي سياسي و اجتماعي معترض نيز كه بركنار از هيات حاكمه هستند نتوانند نارضايتي‌هاي اقتصادي و اجتماعي و سياسي جاري را در جهت نوعي از تغيير هدفمند در حوزه سياست داخلي سازمان‌دهي كنند. شورش‌هاي نان به يك معنا محصول ناتواني توأمان پوزيسيون و اپوزيسيون است، محصول مشترك دو نوع عجز، عجز پوزيسيون در حوزه اقتصاد داخلي و عجز اپوزيسيون در حوزه سياست داخلي. » اين اقتصاددان در گفت‌وگوي پيش رو مجموعه سياست‌هايي را تحليل مي‌كند كه كشور را به سمت حوادث دي‌ماه 96 هدايت كرد. مالجو با برشمردن راهكارهايي براي مهار شدت بحران، درباره آينده به دو جناح سياسي هشدار مي‌دهد. روزنامه اعتماد لازم به تذكر مي‌داند اين گفت‌وگو شروع سلسله‌ مصاحبه‌هايي است براي تحليل اقتصادي وقايع دي‌ماه كه در آنها سعي مي‌شود نظرات كارشناساني با گرايش‌هاي متفاوت فكري نشر داده شوند.

اشاره: ترمز پروژه «عبور از روحاني» كه با جديت توسط جريان اصولگرايي پيگيري مي‌شد، ناگهان كشيده شد. اعتراضات و تظاهرات در شهرهاي مختلف در دي ماه سبب شد تا اين قطار تندرو سرعتش را كم كند و حتي در ايستگاه‌هايي بايستد. محمد مهاجري، فعال رسانه‌اي اصولگرا معتقد است كه در حال حاضر هر كسي كه حرف عبور از روحاني را به ميان مي‌آورد، واقعا جز نابخردي سياسي، كاري نكرده است. او همچنين بيان مي‌كند كه اين اتفاق كه اصولگرايان بتوانند بعد از آقاي روحاني رييس‌جمهور داشته باشند، يك روياي دور است. عبور از روحاني وقتي اتفاق مي‌افتد كه جامعه به دليل نارضايتي‌هاي موجود دچار يك افسردگي شديد سياسي بشود. در يك افسردگي سياسي ناشي از نارضايتي، جريان اصولگرا هرگز برنده نخواهد شد.

مقدمه: جريان اصلاحات در دومين دهه حيات خود آيا با چالش و مهجوريت از سوي بدنه اجتماعي خود مواجه است؟ اين پرسشي است كه حميدرضا جلايي پور، عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت ايران به آن پاسخ مي‌دهد. او معتقد است كه معترضين در دي ماه به اصلاحات حمله‌اي نكرده‌اند و كمتر از پنجاه نفر از چپ‌هاي ماركسيست عليه اين جريان شعار داده‌اند و ايجاد اين پرسش را ناشي از جوسازي رسانه‌هاي سرنگوني طلب مي‌داند. اين فعال سياسي اصلاح‌طلب تاكيد دارد كه « عبور از اصلاحات يك افسانه است. يك رويا است كه نه براي تندروهاي وطني از ۸۴ تا حالا تعبير شده و نه براي سرنگوني طلبان تعبير مي‌شود.» او در نهايت بيان مي‌كند كه «آينده ايران بستگي به ميزان قبول اصلاحات در حاكميت دارد.»

مقدمه: چه بایدکرد؟ این سوالی تاریخی است که در مقاطع مختلف در جریان اصلاحات و به‌شکل‌های مختلف مطرح شده است.امروز اما گفتمان اصلاح‌طلبی در یک بزنگاه تاریخی سرنوشت‌ساز قرار گرفته که سرنوشت نسل آینده ایران را مشخص خواهد کرد. نسلی که به نظر می‌رسد با نسل‌های گذشته متفاوت خواهد بود و دغدغه‌ها و مطالباتی را دنبال خواهدکرد که فاصله معناداری با مطالبات نسل‌های گذشته خواهد داشت. از سوی دیگر، اتفاقات اخیر در کشور دولت حسن روحانی و جریان اصلاحات را در شرایط خطیری قرار داده و با بالا رفتن مطالبات مردم از اصلاح‌طلبان و دولت به نظر می‌رسد تنگناها ومخاطره‌ها در آینده بیشتر از گذشته خواهد بود.به همین دلیل و برای پاسخ به این سوال تاریخی در شرایط امروز با دکتر محمدرضا تاجیک، تئوریسین برجسته جریان اصلاحات گفت‌و‌گو کردیم. دکتر تاجیک در این گفت‌و‌گو برای برون رفت از وضعیت موجود و حرکت‌روبه جلو، بسته فکری استراتژیک و راهبردی را برای اولین‌بار مطرح می‌کند که می‌تواند در بسیاری از مسائل در آینده و سرنوشت جریان اصلاحات تاثیرگذار باشد. در ادامه متن گفت‌و‌گوی دکتر محمدرضا تاجیک را با «آرمان» می‌خوانید.

اشاره: «مجمع روحانيون از ابتدا نسبت به آيت‌الله هاشمي تقارب فكري بيشتري داشت؛ البته به اين معنا نيست كه در همه جا وحدت نظر داشت؛ نه، اختلاف نظرهايي هم وجود داشت كه در آن موقع بعضي از اين انتقادات در روزنامه سلام منعكس مي‌شد، گرچه روزنامه سلام ارگان رسمي مجمع روحانيون مبارز نبود، ولي چون آيت‌الله خوئيني‌ها آن را اداره مي‌كردند، به نوعي نزديك به مواضع مجمع محسوب مي‌شد. به همين سبب ما هم در دور اول رياست‌جمهوري ايشان با اينكه عضو جامعه روحانيت مبارز بودند، رسما از آيت‌الله هاشمي حمايت كرديم. در دور دوم، مجمع به عنوان تشكل تصميم گرفت كه از كسي حمايت نكند، ولي اعضا را آزاد گذاشتند كه اگر خواستند، از كسي حمايت كنند.» مجيد انصاري گرچه به انتقادات جريان چپ در دهه ٧٠ اشاره مي‌كند با اين حال معتقد است همان روزها هم مجمع روحانيون مبارز جزو منتقداني نبوده كه هاشمي را عاليجناب سرخپوش بداند. البته حمله و همجه عليه هاشمي را مختص چپ سياسي آن زمان نمي‌داند و خاطراتي از راست افراطي قم‌نشين مي‌گويد كه در سخنراني هاشمي اخلال ايجاد كرد. شايد از همين رو تعبير «نماد راست سياسي» در مورد هاشمي را نمي‌پذيرد. آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني در گفته‌هاي مجيد انصاري كه سال‌ها در مجمع تشخيص به رياست او حضور داشته مصداق و نمادي از مديري غيرسياسي است. كسي كه گرايش‌هاي سياسي‌اش در تشخيص مصلحت نظام دخيل نبود و آنچه خروجي روزهاي حضورش در مجمع بود مبتني بر فقه پويا است.

اشاره: آيت‌الله هاشمي‌رفسنجاني را به اين سادگي‌ها نمي‌توان شناخت. در واقع بيش از نيم قرن نقش‌آفريني در تاريخ و سياست كشور را ساده نمي‌توان بررسي كرد. هاشمي، زندگي و مسووليت‌هايش را بايد بخش بخش خواند و جلو رفت. از آن زمان كه يار امام بود براي شكل‌گيري جمهوري اسلامي مي‌كوشيد. از سال‌هاي جنگ و بعد از جنگ. از مديريت اولين دوره مجلس شوراي اسلامي تا رياست‌جمهوري يك كشور جنگ‌زده. از سال‌هاي تشخيص مصلحت يا زمان رد صلاحيت. هاشمي را از لابه‌لاي خاطراتش و خاطرات همراهانش بايد شناخت. اكبر تركان يكي از اين همراهان كه در دولت سازندگي تصدي دو وزارتخانه دفاع و راه را به عهده داشته است؛ در گفت‌وگو با «اعتماد» از ويژگي‌هايي مي‌گويد كه هاشمي را از ديگر روساي جمهور ممتاز مي‌كند.

اشاره: مصاحبه منتشر نشده؟ ممكن است كسي يا جايي با هاشمي‌رفسنجاني گفت‌وگو كرده باشد اما منتشرش نكرده باشد؟ اصلا آيا در زندگي و كار مرحوم هاشمي حرف نگفته‌اي هم باقي مانده؟ هاشمي دو دوره رييس مجلس بوده، دو دوره رييس‌جمهور بوده، رييس خبرگان بوده، فرمانده جنگ بوده، عضو شوراي انقلاب بوده و... لذا بيش از همقطاران خود سخنراني كرده، خاطره گفته، با خبرنگاران داخلي و خارجي گفت‌وگو كرده، موضع گرفته، حرف زده و گفته‌ها و ناگفته‌هايش را به اطلاع عموم رسانده است. با اين همه به نظر مي‌رسد عمق و گستردگي حرف‌هايش بيش از اين مقداري است كه چاپ و منتشر شده. براي همين تا مناسبتي پيش مي‌آيد ناظران سياسي گوش تيز مي‌كنند تا جزييات بيشتري از منش و روش او بشنوند. «مركز اسناد انقلاب اسلامي» سال ٦٤ طي مصاحبه‌اي با هاشمي، سوانح زندگي او را بازخواني مي‌كند: از تولد تا پيروزي انقلاب اسلامي. خوب است يادآوري كنيم كه سال ٦٤ هاشمي فراتر از مسووليتش، به جهت موقعيت ممتازي كه نزد امام (ره) و مردم دارد، خصوصا به جهت اعتبار ويژه‌اي كه نزد مسوولان كشور دارد، محوري‌ترين مسوول آن ايام است. بسياري كارها را شخصا سامان مي‌دهد و بسيار امور نيز به شخص او راجع مي‌شود. از همين‌جاست كه در چشم داخلي‌ها و خارجي‌ها، هاشمي‌رفسنجاني به عنوان يك سياستمدار تمام‌عيار ظاهر مي‌شود... اما اين سياستمدار تمام‌عيار در اصل روستازاده‌اي است كه از گفتن‌ ضعف‌ها و محروميت‌هاي زندگي‌اش ابا ندارد. گويي در زندگي، چيزي براي لاپوشاني ندارد و به راحتي احوالاتش را بازگو مي‌كند... امروز به مناسبت سالگرد درگذشت اين مرد خيرخواه و انقلابي، بخشي از اين مصاحبه را منتشر مي‌كنيم. ادامه مصاحبه را نيز به صورت پاورقي، هر روز در صفحه چهار «اعتماد» مي‌توانيد دنبال كنيد. براي روح پرفتوح مرحوم هاشمي، رحمت و غفران الهي را مسألت داريم و اميدواريم كه راه اعتدال و عقلانيت، كه هاشمي يكي از سالكان نامدار آن بود، كماكان مستدام ماند.

مقدمه: شاید روز بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال۹۲ که آرای انتخاباتی در حال شمارش بود هیچ کس سخن آن روحانی منتسب به جبهه پایداری را جدی نگرفت که از هودارانش خواست برای پیروز نشدن حسن روحانی در انتخابات دعا کنند.اتفاقی که خیلی زود به یک «آنتی گفتمان»و«ضد گفتمان» تبدیل شد و تلاش کرد با به حاشیه کشاندن گفتمان «اعتدال» حسن روحانی مانع از موفقیت دولت برآمده از جریان اصلاحات شود. این گفتمان روزبه‌روز فربه‌تر شد و به یک پارادایم کاذب فکری در جامعه تبدیل شد و به شکل‌های مختلف گفتمان اعتدال گرای کشور را آزار داد. با این وجود پس از انتخابات ریاست جمهوری۹۶ که مخالفان دولت با پیروزی مجدد روحانی همه رشته‌های خود را پنبه شده می‌دیدند دست به عملیات خیابانی زدند و تلاش کردند سرنوشت دولت را در کف خیابان‌ها مشخص کنند. اتفاقی که آنها آغاز کننده آن بودند اما پایان‌دهنده آن نبودند و در نهایت به یک بازی خطرناک تبدیل شد. «آرمان» برای تحلیل و بررسی این رویکرد با حجت‌الاسلام والمسلمین علی یونسی، مشاور ویژه رئیس جمهور در امور اقلیت‌های قومی و مذهبی و وزیر اطلاعات دولت اصلاحات گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه متن آن را می‌خوانید.