مقدمه: رئيس اسبق صداوسيما را درخيابان پاستور شرقي بعد از گيت اول بازرسي ملاقات مي‌كنم. بنايي قديمي كه طبق گفته كارمندانش شناسنامه‌اي ٦٠ساله دارد و متعلق به خاندان اميراعلم بوده، صاحب همان بيمارستان معروف و حالا دفتر كار عزت‌الله ضرغامي، رئيس سابق صداوسيما و عضو فعلي شوراي عالي فضاي مجازي و شوراي عالي انقلاب فرهنگي است. مي‌گويد برای اين دو سمت از رهبري حكم دارد و اين محل هم بابت مأموريت‌هاي محوله و مرتبط با همين دو سمت، در اختيار او گذاشته شده است. پنجره اتاقش درست رو به همان بالكني باز مي‌شود كه محل صبحانه‌هاي معروف او با چهره‌هاي مشهور است. از هنرپيشه‌ها تا سياسيون راست و چپ. او اين روزها به‌واسطه حضور فعالش در فضاي مجازي و برخي اظهارنظرهاي متفاوتش در مقايسه با ساير اصولگراها در مركز توجه است. يك مشاور رسانه‌اي هم دارد. نوجواني كه بين مصاحبه داخل مي‌شود و متن ويرايش‌شده و آماده براي تویيت را با او چك مي‌كند. مي‌گويد: «همه مطالبم را در شبكه‌هاي اجتماعي خودم مي‌نويسم. همه كامنت‌ها را هم مي‌بينم. وقت كنم جواب هم مي‌دهم. هم كامنت‌ها را و هم دايركت‌ها را. فقط توييتر را نمي‌رسم كه پاسخ بدهم». گفت‌وگوي ما با رئيس اسبق صداوسيما نزديك به دوساعت‌ونيم طول كشيد و محور گفت‌وگو عملكرد صداوسيما بود. بخش اول این گفت‌وگو را امروز می‌خوانید.

مقدمه: هادی خانیکی، استاد برجسته ارتباطات اجتماعی، هم تجربه فعالیت در جامعه مدنی را دارد و هم دولت. او هم‌اکنون استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی و رئیس هیئت‌مدیره انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی است. در کارنامه او عضویت در شورای مرکزی احزاب اصلاح‌طلب مثل مشارکت ایران اسلامی و اتحاد ملت ایران، مشاور رئیس‌جمهور دوره اصلاحات، معاونت وزارت علوم در دوره اصلاحات و عضویت در شورای مشورتی اصلاح‌طلبان دیده می‌شود. ویژگی او این است که کنش‌گری را با بحث نظری تلفیق کرده است و میان این دو ساحت در رفت‌و‌آمد است. بنابراین تحلیل‌های او به دلیل برخورداری از تجربه اجرائی و کنش‌گری، تحلیل‌هایی واقع‌بینانه است. با او درباره نقش رسانه‌ها در شکل‌گیری افکار عمومی پس از اعتراضات دی‌ماه گفت‌وگو کرده‌ایم.

مقدمه: آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از آغاز انقلاب در عرصه سیاست ایران مطرح و پویا بود و این پویایی هیچ‌گاه به دوران خاصی از فعالیت او محدود نشد چراکه همواره در برهه‌های حساس، در تصمیم‌گیری‌های مهم کشور نقش برجسته‌ای ایفا می‌کرد. همه کسانی که آیت‌الله را می‌شناسند بر این باورند که شاید امروز بیش از هر زمان دیگری، جای خالی عقلانیت ایشان در فضای دستخوش تلاطم جامعه احساس می‌شود. عقلانیتی که موجب می‌شد ضرورت‌های جامعه و نیازهای مردم را با مصالح نظام و مبانی اسلام پیوند زده و برای بن‌بست‌ها، راه برون‌رفت طراحی کند و بتواند از تهدیدها فرصت بسازد. آیت‌الله هاشمی، همواره بر میانه‌روی و اعتدال تاکید داشت و خود نیز به این موضوع پایبند بود. او همچنین، بر وحدت حاکمیت و جامعه، وحدت شیعیان و اهل سنت و وحدت جریان‌ها و سلایق مختلف سیاسی اعتقاد راسخ داشت، نکته‌ای که اهل سنت خود نیز بر آن تاکید دارند. اما در آستانه نخستین سالگرد درگذشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و در حاشیه مراسمی که به‌همین مناسبت در سالن اجلاس سران برگزار شد، درباره شخصیت و سلوک آیت‌الله در برخورد با اقوام و مذاهب با مولوی عبیدالله موسی‌زاده، از ائمه جماعت اهل سنت در تهران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید:

مقدمه: سوریه این روزها چهارراه تلاقی قدرت‌های جهاني و منطقه‌اي است. از سویی ترکیه تهدیدات خود را علیه کُردهای سوریه عملی می‌کند و از سی‌ام ‌دی‌ماه عملیات «شاخه زیتون» را در شمال‌غربی این کشور برای بیرون‌راندن نیروهای نظامی کُرد «یگان‌های مدافع خلق» آغاز کرده است و از سوی دیگر روسیه دل در چراغ ‌سبزی برای ادامه عملیات به آن نشان داده است. اين در حالي است كه تهران به‌عنوان متحد اصلي منطقه‌اي دمشق، با نگراني، اوضاع جاري را زير نظر دارد. مقامات عفرین بعد از گذشت یک هفته از شروع درگیری، در بیانیه‌ای از دولت سوریه خواسته‌اند به تعهدات خود در قبال عفرین عمل کرده و از مرزهای این کشور در برابر حمله ارتش ترکیه محافظت کند. باوجوداين، هاکان تکین، سفیر ترکیه در تهران، تأکید مي‌كند: «در شرایطی که ترکیه از «ی.پ.گ» و «پ.ی.د» ضربه خورده، کسی نباید انتظار داشته باشد که ما گونه دیگر خود را جلو آورده تا ضربه دیگری بخوریم». به‌اين‌ترتيب دست‌كم در كوتاه‌مدت چشم‌اندازي براي پايان پيچيده و چندوجهي شرايط جاري ديده نمي‌شود.

مقدمه: مصطفی درایتی، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت و مشاور رئیس دولت اصلاحات در امور روحانیت، در قبال مواضعی که برخی مخالفان و رقبای دولت در برابر اتفاقات اخیر گرفته و بحث عبور اصلاح‌طلبان از روحانی را مطرح می‌کنند، می‌گوید: «اصلاح‌طلبان به عملکرد دولت نقد دارند، اما این نقد به معنای پشیمانی از انتخاب روحانی نیست.» او با بیان این‌که موفقیت جریان اصلاحات به یکی-دو روز مربوط نیست و نباید موفقیت‌ها را تا این حد سطحی تلقی کرد، تاکید می‌کند: «مطالبه‌گری ما از دولت به‌جای خود اما پشیمانی بحث دیگری است. چنین اتفاقی نیفتاده و کسی هم که چنین تحلیلی دارد یا غیرسیاسی است یا خلاف‌واقع سخن می‌گوید.» گفت‌وگوی «آسمان آبی» با این فعال سیاسی اصلاح‌طلب را در ادامه می‌خوانید:

مقدمه: پذيرش مهاجراني از سرزمين‌هاي ديگر در متن يك جامعه به خصوص در روزگار ما كه زمانه عسرت است و شرايط سياسي و اقتصادي و اجتماعي چندان مساعد نيست، در همه جاي جهان با حرف و حديث و مشكلاتي روبه‌روست و اختصاصي به ايران يا ساير كشورها ندارد. البته ناصر فكوهي معتقد است سطح توسعه‌يافتگي در ميزان رفتارهاي نابهنجار با مهاجران و نحوه برخورد با آنها موثر است. در گفت‌وگوي حاضر از اين استاد انسان‌شناسي دانشگاه تهران درباره مسائل پديد آمده راجع به تحصيل كودكان افغانستاني در ايران از او درباره محرك‌ها و زمينه‌هاي اجتماعي واكنش‌هاي تند و نابهنجار پرسيديم و زمينه‌هاي فرهنگي آن را جويا شديم:

اشاره: گفت‌وگو از نوع ملي نسخه‌اي است كه جريان‌هاي سياسي موجود براي ممانعت از تكرار اعتراضات اخير تجويز مي‌كنند. اصلاح‌طلبان به طور مشخص از ضرورت انسجام سياسي و اجتماعي و اقدام اساسي صحبت مي‌كنند. سوال اينجاست كه راهكار مورد اشاره با زمينه بروز حوادث اخير كه به اعتقاد همين جريان‌ها، اقتصادي است چه نسبتي دارد؟ عبدالله ناصري، فعال سياسي اصلاح‌طلب با تاكيد بر اينكه به گفت‌وگو ميان جامعه مدني و حاكميت نيازمنديم مي‌گويد كه شرح واقعيت‌هاي اقتصادي موجب تعديل مطالبات اقتصادي جامعه خواهد شد.

اشاره: گراني، تورم، ركود و بسياري ديگر از المان‌هايي كه شرايط نامساعد اقتصادي را نشان مي‌دهد در اغلب تحليل‌هاي روزهاي گذشته ازاعتراضات مردم به چشم مي‌‌خورد. با اين حال يكي از مهم‌ترين عواملي كه شايد باعث شد جرياناتي در مشهد به سمت سازمان‌دهي اين اعتراضات بروند و جرقه اول را روشن كنند فساد اقتصادي بود؛ موسسات مالي و اعتباري كه بعضا بدون مجوز فعاليت كرده و مال‌باختگان آنها همچنان به دنبال احقاق حقوق‌شان هستند. روز شنبه روزنامه اعتماد با انتشار يادداشتي از عباس آخوندي با عنوان مرگ بر گراني يا درود بر فساد و مجموعه گزارش‌ و يادداشت‌هايي اين مهم را بررسي كرد. احمد خرم در گفت‌وگو با «اعتماد» نيز فساد موجود در سيستم اقتصادي، فساد اداري و... را از جمله مهم‌ترين عوامل شكل‌گيري اعتراضات مي‌داند. او به فعاليت‌هاي غير مولد اقتصادي اشاره كرده و معتقد است حتي بانك‌ها هم در زمينه‌اي كه بايد قدم برنمي‌دارند. همچنين در بخشي ديگر از اين گفت‌وگو به نااميدي مردم از جريان اصلاحات پرداخته‌شد. وزير راه دولت اصلاحات معتقد است كه اين جريان‌ها داخلي و خارجي معاند نظام هستند كه تلاش مي‌كنند مردم را از جريان اصلاحات و اصلاح‌طلبي نااميد كنند. او معتقد است كه آسيب‌رساندن به جريان اصلاحات به ويژه هد اصلاحات از اهداف جريان‌هاي مخالف است. او در همين مورد توضيح داده است: « من معتقدم خبرگزاري‌هاي خارجي كه با جمهوري اسلامي مشكل دارند يا گروه‌هاي معاند با جمهوري اسلامي مانع اصلي بر سر راه اصلاحات هستند. آنها در جمع‌بندي‌هايشان به اين رسيدند كه جريان اصلاحات و به ويژه هد اصلاحات مانع اصلي بر سر راه و اهداف‌شان است.» ماجرايي كه براي حميدرضا جلايي‌پور پس از اطلاق واژه «كركس‌ها» به صحنه‌گردانان بخش خشونت‌آميز اعتراضات رخ داد، مثالي است كه احمد خرم براي اثبات مدعايش مطرح مي‌كند. خرم معتقد است: «بنابراين بيگانگان و جريانات تندرو داخلي و خارجي مخالف نظام تلاش مي‌كنند آسيب‌هاي جدي به جريان اصلاحات برسانند و از اين طريق اهداف‌شان در كشور پيش ببرند.» او همچنين فراهم كردن بستري براي «گفتن» و اعتراض جهت شنيدن حرف مردم را لازم و ضروري مي‌داند؛ موضوعي كه معتقد است باعث تخليه مردم خواهد شد.

اشاره: تلاش برای دموکراسی‌خواهی در ایران بعد از مشروطه همواره یکی از خواست‌های گروه‌های اصلاح‌طلب در ایران معاصر بوده است، اما در این ساحت همیشه با نوعی گزینه‌های صفروصدی مواجه هستیم که حذف یک جریان سیاسی را به همراه می‌آورد. یکی از دلایل این امر را می‌توان بی‌توجهی به سازوکارهای قانونی برای تقویت فعالیت‌های حزبی در کشور دانست؛ سازوکارهایی که در آن ظرفیت‌ها و سهمیه‌هایی در نظر گرفته شود که تمام آحاد ملت در آن گنجانده شود. در این راستا گفت‌وگویی با آذر منصوری، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران اسلامی، انجام داده‌ایم. او معتقد است اشتباهی که اصول‌گرایان در مواجهه با جناح رقیب داشتند که حذف حداکثری صداهای مخالف را به دنبال داشت بر شکاف‌ها و گسست‌های کشور دامن زد و اصلاح‌طلبان به‌دنبال تکرار این تجربه نخواهند بود و نباید هیچ جریان و صدایی نادیده گرفته شود. مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید.

اشاره: رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا، اخیرا اعلام کرده که ایالات متحده در ارتباط با آینده سیاسی سوریه پنج استراتژی اصلی را مورد توجه قرار داده است. یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های مورد نظر واشنگتن کاهش نقش ایران در میدان سوریه است. آمریکایی‌ها پس از توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی نگران گسترش نفوذ تهران در خاورمیانه هستند و تلاش می‌کنند از هر مسیری مانع از افزایش نفوذ ایران شوند. همچنین آمریکا در نظر دارد اطمینان یابد آینده دمشق، عاری از سلاح کشتار جمعی باشد. دیگر محور موردنظر آمریکایی‌ها در راهبرد پنج‌گانه این کشور درباره نقش بشار اسد در فضای سیاسی سوریه تعریف می‌شود. «آسمان آبی» در ارتباط با بحران‌های جدید سوریه پس از داعش با عبدالرحمن راجح، کارشناس مسائل منطقه، گفت‌وگو کرده است. راجح معتقد است که حل بحران سوریه از مسیر برگزاری نشست‌های ژنو عبور نمی‌کند؛ چراکه این نشست‌ها تاکنون با محوریت آمریکا به دنبال بی‌ثبات‌سازی دمشق در جریان است.

اشاره: احسان شریعتی یکی از بهترین گزینه‌ها برای گفت‌وگو درباره نقش روشنفکران در سپهر عمومی جامعه و نسبت آنان با تحولات اجتماعی است؛ فرزند دکتر علی شریعتی که در زمانه خود، فارغ از چگونگی نتیجه و تأثیر آن، یکی از بهترین مثال‌ها -و شاید تنها مثال- درباره تأثیرگذاری یک روشنفکر در جامعه خویش بود. شریعتی در گفت‌وگوی پیش‌رو، ضمن تبیین نقش روشنفکر، از ضرورت‌ها، مخاطرات و راه‌حل‌های ایفای نقش روشنفکران نیز سخن گفته است.

اشاره: در یک دموکراسی، عالی‌ترین منصب، منصب شهروند است؛ به‌همین دلیل، ماکس وبر از حق شرکت شهروندان در انتخابات دموکراتیک دفاع می‌کرد، با این تصور که یک رهبر سیاسی باید مورداعتماد شهروندانی باشد که او را انتخاب می‌کنند. این اعتماد از آن‌جا سرچشمه می‌گیرد که از ناحیه فرد انتخاب‌شونده کمتری احتمال فساد و دیکتاتوری می‌رود. دکتر عبدالرسول خلیلی، استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد که پیش از این نیز استدلال‌های او را در نقد دموکراسی منتشر کرده بودیم، در توضیح نسبت دموکراسی و شهروندان می‌گوید حتی «حکومت‌های دموکراتیک هم مدت‌هاست بر عملکردهای غیردموکراتیک‌ از فساد مالی گرفته تا پارتی‌بازی و شبکه‌های رفقای قدیمی‌ متکی هستند.» عملکردهایی که اکنون به یمن پیشرفت‌های فناوری اطلاعات به‌وفور و به‌آسانی افشا و موجب بیداری و بیزاری رأی‌دهندگان در نظام‌های دموکراتیک می‌شوند. همین بی‌علاقگی نیز باعث شده میزان مشارکت جامعه در انتخابات، طی دهه‌های اخیر کاهش یافته و عضویت در حزب‌های سیاسی بزرگ نیز رو به افول بگذارد. در ادامه، متن کامل گفت‌وگو را می‌خوانید.