انتشار اسناد پاناما در سال ۲۰۱۶ موجب تغییر و تحولات زیادی در عرصه سیاسی جهان شد. از برکناری مقام مسئول در یک کشور گرفته تا تیره‌شدن روابط میان دو‌کشور را می‌توان در پرتو انتشار اخبار محرمانه و پشت‌پرده‌های سیاسی قلمداد کرد که اسناد پاناما آن‌ها را آشکار کرد. چندی پیش نیز بخش دوم این اسناد موسوم به اسناد پارادایس منتشر شد که لزوم توجه به‌روزنامه‌نگاری تحقیقی را بیش از پیش یادآوری می‌کرد. «آسمان آبی» در این رابطه با مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و ‌آینده‌پژوه، و همچنین محمدعلی الستی، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس ارتباطات، گفت‌وگو کرده‌است که متن سخنان آنان را در ادامه می‌خوانید. مطهرنیا فرایند تکامل رسانه‌ها و آینده فناوری‌های ارتباطاتی را بررسی کرد و الستی نیز جامعه مدنی و در راس آن مطبوعات آزاد و مستقل را مهم‌ترین موضوع برای تحقق اهداف روزنامه‌نگاری تحقیقی دانست.

مقدمه: در فعالیت‌های اطلاعاتی و روابط گسترده بین‌الملل از عملیات پنهان همواره به عنوان گزینه آرام یاد می‌شود (Wirtz,2007). به نظر می‌رسد مقامات به دنبال راهی برای جایگزین کردن عملیات پنهان هستند ولی از آن استقبال نمی‌کنند، زیرا بعضا حین اجرا از کنترل خارج شده یا اثرات جانبی (نظیر افغانستان و عراق) یا اثرات آتی (آژاکس) خواهد داشت که تبعات منفی آن را بیشتر نمود خواهد داد، بنابراین شاهد هستیم گرایش به سمت «عملیات پنهان آشکار» خصوصا بعد از حادثه 11سپتامبر افزایش یافته است. در واقع عملیات پنهان بعد از 11 سپتامبر حالت شبه‌نظامی به خود گرفته است. به عنوان مثال عملیات‌های عراق و افغانستان فقط از نقطه نظر جزئیات تاکتیکی سری بودند لذا وقوع و زمان تقریبی حمله در رسانه‌ها عنوان شد. در رویکردهای نوین کشورها در راستای اجرای موفق عملیات‌های پنهان به تربیت تیم‌های ویژه عملیاتی اقدام کرده و مقامات بسیار تمایل دارند مسؤولیت اداره و اجرای عملیات پنهان از سازمان‌های اطلاعاتی به نیروهای ویژه واگذار شود و در بهترین حالت سازمان‌های اطلاعاتی و نیروهای ویژه تحت تیم‌های راهنمای نظامی عمل کنند (Johnson,2007). این تغییر رویکرد از اجرای کاملا پنهان اینگونه اقدامات به سمت آشکار، نشان از تغییراتی بنیادی و فلسفی در هدایت و راهبری آنها دارد، لذا ضروری است چه در مقام مقابله (رویکرد پدافندی) و چه در اجرا (رویکرد آفندی) با این مفاهیم قرابت فکری و نظری برقرار کرد. ایران که در برهه تاریخی یکصد سال اخیر یک بار طعم شکست در اینگونه اقدامات را تجربه کرده (عملیات آژاکس) و بعد از انقلاب نیز بارها مورد هجمه قرار گرفته باید ضمن آمادگی دفاعی برای مقابله با آن در مقام تهاجمی نیز از آن بهره ببرد. جامعه اطلاعاتی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از متولیان اصلی در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی اینگونه اقدامات با هر رویکردی (آفندی و پدافندی) باید در مقام نظر و عمل اشراف لازم به این مفاهیم را دارا باشد.