مقدمه: اگرچه جامعه ایران در طول تاریخ فراز و فرودهای خود را به لحاظ اندیشه داشته است، با این همه در نقاط حساسی از آن نقش روشنفکران غیرقابل کتمان است. احسان شریعتی، روشنفکر، نواندیش و استاد دانشگاه ایرانی است که البته برای بسیاری از مردم شناخته شده است. شریعتی به‌رغم در اختیار داشتن اقامت فرانسه و حضور بلندمدت در این کشور، آنطور که خود می‌گوید به ایران آمده تا رسالتش را ایفا کند. او اگرچه فرزند دکتر علی شریعتی است، با این همه هیچ‌گاه زیر سایه نام پدر نمانده است. شریعتی در ابتدای مصاحبه تاکید می‌کند که علاقه‌ای برای ورود به مباحث سیاسی ندارد، اما دغدغه‌اش برای گفتمان و اندیشه اصلاح‌طلبی حقیقی در ایران ایجاب می‌کند که چنین گفتگوهایی نیز داشته باشد. تسلط شریعتی به موضوعاتی که البته هر نواندیشی باید در اختیار داشته باشد ایجاب می‌کند گفتگو با او صرفا یک نشست نظری صرف نباشد. گریزهای او به مباحث مختلفی که همگی لایه‌های گوناگون یک پدیده‌اند کمک می‌کند تا نقد جریان اصلاح‌طلبی به‌خصوص در حال و روزگار معاصر خط و ربط‌های عمیق‌تر و روشن‌تری پیدا کند. در این گفتگو کوشیده شده تا برخی آفت‌های معاصر و حتی متقدم جریان اصلاح‌طلبی را از منظر اندیشه‌های احسان شریعتی مورد جست‌و‌جو قرار دهیم.

اشاره: «هر چیز که من را نکشد، قوی‌ترم می‌کند»، این جمله شاید در حوزه فردی درست باشد، اما در عرصه عمومی اما و اگر بسیار دارد. ایران‌زمین در درازنای تاریخ خود بلای طبیعی کم ندیده و رخدادهایی از این دست تاکنون امتداد یافته است، اما حافظه و توان جمعی ما برای رویارویی با آنها غنی‌تر از گذشته نیست. ماجرا هنگامی پیچیده‌تر می‌شود که به یاد بیاوریم ما ملتی هستیم که تا مغز استخوان آغشته به سیاستیم. خوش‌مان بیاید یا نیاید، هر کنش فردی و جمعی‌مان، تا اطلاع ثانوی انباشته از معنا و تبعات سیاسی است. زلزله‌ای که به‌تازگی غرب ایران را لرزاند نیز از این قاعده مستثنا نبود. حالا که موج نخستین احساسات برانگیخته‌شده در این فاجعه انسانی اندکی فرونشسته، بد نیست آنچه را کردیم از روزنه بی‌رحم نقد بگذرانیم و کردار خویش را در آینه به نظاره بنشینیم.

اشاره: امروز انتخابات مقدماتی ریاست‌جمهوری آمریکا به گلوگاه نیویورک می‌رسد. ایالتی که پایتخت سیاست بین‌الملل و در عین حال مرکز مالی جهان و آمریکاست. در باره اهمیت نیویورک در روند انتخابات محلی ریاست جمهوری 2016 ایالات متحده با دکتر فؤاد ایزدی یکی‌ از برجسته‌ترین آمریکاشناسان کشورمان هم‌صحبت شدیم. او که دکترای ارتباطات جمعی‌اش را از دانشگاه ایالتی لوئیزیانا دریافت کرده معتقد است اگرچه جامعه آمریکا نشانه‌هایی از بیداری در اقبال نشان دادن به برخی نامزدهای این دوره انتخابات ریاست جمهوری از خود نشان داده و این احتمالاتی غیر متعارف را پدید آورده است اما همچنان رهبران در سایه حزبی و خانواده‌های ثروتمند در گزینش نامزدهای نهایی دست بالاتر را دارند.

اشاره: محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی است. او بیش از آنکه فعال اصلاح‌طلب باشد، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل سیاسی است. تجربه مدیرمسئولی روزنامه اعتماد ملی و استادی دانشگاه و همین‌طور عضویت هیئت‌مدیره انجمن ایرانی روابط بین‌الملل، از این فعال سیاسی اصلاح‌طلب چهره‌ای توانا در عرصه تحلیل سیاسی ساخته است. وی در گفت‌وگو با «وقایع اتفاقیه» ضمن مروری تاریخی به روند شکل‌گیری جریان اصلاحات در کشور، شرایط پیش‌رو را مانند دیگر اصلاح‌طلبان، از مهم‌ترین دوران‌های تاریخ اصلاح‌طلبی در ایران برشمرده و تأکید می‌کند که برای نجات ایران نیاز است همگان در انتخابات شرکت کنند و نیروهای مصلح ولو غیراصلاح‌طلب را بر اساس جبهه‌ای چهار‌ضلعی برای مجلس آینده برگزینند. وی در گفت‌وگوبا «وقایع اتفاقیه» می‌گوید: دولت آقای روحانی را یکی از آخرین فرصت هایی می دانم که می تواند به استقرار و دوام جمهوری اسلامی کمک کند و همه باید برای توفیق و پیروزی این دولت بیشترین تلاش را به کار ببریم تا در اهداف و راهبردهایی که با حمایت مردم و رهبری در سال 92 شکل گرفت به بن بست نرسد زیرا در صورتی که این دولت توفیقاتی پیدا نکند و شکست بخورد، ممکن است دچار مصیبت‌های بزرگ‌تری شویم که یک راه آن به سمت هرج ومرج می رود و راه دیگر آن ممکن است به یک وضعیت غیرقابل پیش‌بینی برود که در آن جمهوریت به ضعیف‌ترین شکل ممکن نزول کند.

اشاره: گروه سياسي - موضوع همان است و مواضع همان. يك طرف واقع‌بين‌تر شده، در فضاي بسته تن به ائتلاف مي‌دهد و هم صحبت از گفت‌وگو مي‌كند و از پيشنهاد گفت‌وگو استقبال. طرف ديگر اما تمام گفت‌وگوي ملي را گره خورده به ٨ سال پيش مي‌داند، گره‌اي كه با هر موضع‌گيري از دو طرف كورتر مي‌شود و باب گفت‌وگو بسته‌تر. گرچه گفت‌وگوي ملي پيش از اين مطرح شده ‌بود اما با چراغ‌ سبز سخنگوي جامعه روحانيت مبارز براي همنشيني با مجمع روحانيون مبارز در سطحي سياسي و جناحي طرح شد. چند روز بعد كه مخالف‌خواني‌هاي اصولگرايانه يك به يك آغاز شد، مصباحي‌مقدم كه صحبت از همنشيني ميان دو جريان سياسي مي‌كرد از بزرگ‌ترين مانع براي عدم استقبال از پيشنهاد اصلاح‌طلبان گفت. مصباحي‌مقدم مانع بزرگ براي عدم استقبال از پيشنهاد اصلاح‌طلبان را اعلام نكردن مواضع آنان نسبت به حوادث ۸۸ مي‌داند. موضوعي كه زمان طرح بحث آشتي ملي و پس از آن گفت‌وگوي ملي هم بيان شد و راه را از همان آغاز بست. محمدامين قانعي‌راد، جامعه‌شناس مي‌گويد براي مذاكره نبايد پيش‌شرط گذاشت. او معتقد است كشور‌هاي در حال جنگ نيز با يكديگر براي حل اختلافات بدون پيش‌شرط مذاكره مي‌كنند. از نگاه قانعي‌راد وجود پيش‌شرط براي مذاكره يعني طرفين نسبت به يكديگر ذهنيتي خاص دارند كه اين موضوع آينده گفت‌وگو را نامشخص مي‌كند.

مقدمه: بحث نسبت تفكر ايراني و به تعبيري روشنفكران با دانشگاه در ايران چگونه بوده و هست. در غرب روشنفكران محصول دانشگاه هستند و دانشگاه مكاني براي اين نيروهاست. اما در ايران مي‌بينيم كه زماني روشنفكران در دانشگاه هستند اما بعد از مدتي از دانشگاه جدا مي‌شوند؛ يعني درواقع اين تفكر از دانشگاه جدا مي‌شود و دانشگاه بيشتر به مكاني براي پرورش نيروهايي براي ساختار بوروكراتيك يا حتي بازار تبديل مي‌شود. در اين زمينه با تقي آزاد ارمكي، استاد جامعه‌شناسي دانشگاه تهران گفت‌وگو كرده‌ايم كه مشروح اين گفت‌وگو در ادامه آمده است.

مقدمه: آزادي به عنوان يك مجموعه ورزشي فاخر، همواره مورد توجه جامعه ايراني بوده؛ ورزشگاهي منحصر به فرد كه شايد نمونه‌اش در دنيا به تعداد انگشتان دو دست هم نباشد. اين مجموعه ورزشي «به ياري خداوند متعال و با همت و سرمايه ملت شريف ايران در دهم شهريور ماه ۱۳۵۳ افتتاح شد.» حالا بيش از ۴۳ سال از روزگاري كه آزادي ساخته شد تا ميزبان بازي‌هاي آسيايي باشد و بعد به ميزباني المپيك برسد، مي‌گذرد و ورزشگاه در تمام اين سال‌ها يك تنه جور نبود مجموعه‌هاي ورزشي مناسب در كشور را كشيده و حالا به جايي رسيده است كه نياز مبرم به ترميم و بازسازي دارد تا باز با همان شكوه گذشته بتواند ميزبان ورزشكاران و علاقه‌مندان به رويدادهاي ورزشي باشد. آزادي، به خصوص ورزشگاه ۱۰۰ هزار نفري، براي ايراني‌ها تنها يك مجموعه ورزشي نه، بلكه يك « نماد» است كه خاطرات چند نسل را به دوش مي‌كشد، براي همين هم كوچك و بزرگ دوستش دارند و نگرانش هستند. حرف زلزله كه مي‌آيد، اول از همه مي‌پرسند «آزادي چه مي‌شود؟» از همين رو وقتي هفته گذشته، خبرگزاري ايسنا در گزارشي تصويري پرده از پروژه‌هاي نيمه‌تمام، خودروهاي فرسوده، بازيافت زباله و حتي باتلاق در اين مجموعه برداشت، حاشيه‌هاي زيادي به وجود آمد كه «آزادي را چه مي‌شود؟» و اين بهانه خوبي بود تا در اين باره و ساير ورزشگاه‌هاي ايران با مصطفي مدبر، مديرعامل شركت توسعه و نگهداري اماكن ورزشي كشور به گفت‌وگو بنشينيم.

اشاره: فضاي سياسي ايران چند سالي است كه به دليل تغييراتي در آرايش سياسي كنشگرانش فراز و فرودهايي متفاوت با گذشته را تجربه مي‌كند. مرزبندي‌ها و خط‌هاي جدا‌كننده دهه‌هاي اول و دوم و سوم ميان جناح‌هاي سياسي هر چه بيشتر رنگ مي‌بازند و قالب‌هاي جديدي شكل مي‌گيرند. در اين شرايط جديد كه بخش مهمي از سياستمداران تلاش مي‌كنند تا در كنار و همراه با هم كنشگري سياسي خود را رقم بزنند، صحبت از سرنوشت ائتلاف سياسي اهميت پيدا مي‌كند. تا به امروز بسياري از اصلاح‌طلبان سخن از ضرورت تداوم ائتلاف گفته‌اند. آنان معتقدند كه بستر سياسي امروز ايران چنين چيزي را مي‌طلبد و دليل‌شان هم جلوگيري از پيشروي تندروها در كانون‌هاي قدرت است. مصطفي درايتي، عضو شوراي مركزي حزب اتحاد ملت ايران معتقد است كه ائتلاف بايد تا حصول شرايط سياست‌ورزي نرمال ادامه پيدا كند. اين فعال سياسي اصلاح‌طلب تاكيد دارد كه دو آسيب جدي ائتلاف را مي‌تواند دچار مرگ زودرس كند. اول اينكه سازوكار ائتلاف تصلب داشته و براي روزآمد كردن آن اقدامي صورت نگيرد و دوم اينكه سازوكاري براي كنترل سهم خواهي‌ها وجود نداشته باشد. او همچنين بيان مي‌كند كه سازوكاري كه براي ائتلاف در نظر گرفته مي‌شود بايد در هر مرحله با توجه به اشكالات و ايرادات روزآمد شود. در غير اين صورت مشكلات جدي براي ادامه مسير ائتلاف را شاهد خواهيم بود.

اشاره: موضوع سیاست خارجی احزاب در ایران بحثی است که در عرصه مطبوعات کمتر به آن پرداخته شده. دکتر محمدجواد غلامرضاکاشی، پژوهشگر حوزه علوم سیاسی، اخیرا در یادداشتی به این مسئله پرداخته و با طرح این سوال که «چرا منتقدان درباره آمریکا سکوت کرده‌اند؟» احزاب اصلاح‌طلب را مورد انتقاد قرار داده و دلایل این سکوت را صورت‌بندی کرده است. با این مقدمه به سراغ دکتر محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای اسلامی شهر تهران و عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی رفته‌ایم و نظر او را در مواجهه با این تحلیل جویا شده‌ایم.

اشاره: ابوالقاسم رئوفیان، دبیرکل حزب اسلامی ایران‌زمین معتقد است وحدت اصول‌گرایان در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم، ظاهری بود. رئوفیان هرچند می‌گوید اصول‌گرایان از نامزد مورد تأیید جمنا یعنی سیدابراهیم رئیسی حمایت کردند، اما به عقیده او این تأیید به‌معنای رضایت جریان‌های اصول‌گرایی نبود و در آن مقاطع چاره‌ای جز وحدت ظاهری نداشتند. او که حزب تحت زعامتش به سازوکار جمنا اشکالات زیادی وارد می‌‌داند می‌گوید نارضایتی‌ای که وجود داشت باعث شد بعد از انتخابات اعترا‌ض‌های اصول‌گرایان به جمنا شدت بگیرد و این مجموعه به‌دنبال اصلاحات ساختاری برود. این فعال سیاسی اصول‌گرا دغدغه این روزهای جریان راست برای بازسازی گفتمانی را از روی اجبار می‌داند و معتقد است این پدیده تنها مختص اصول‌گرایان نیست و اصلاح‌طلبان نیز باید به این سمت‌وسو حرکت کنند. رئوفیان می‌گوید: «اصول‌گرایان به این نکته رسیده‌اند که باید با توجه به مقتضیات زمان حرکت کنند و اصرار بر خطاهای گذشته، آنان را به جایی نمی‌رساند. اصول‌گرایان این بحران را درک کرده‌اند که برای به‌دست‌آوردن نظر مردم باید به‌سمت مطالبات آنان حرکت کنند و باید پایگاه اجتماعی خود را قوت بخشند.» او در همین حال اما به نکته‌ای اشاره می‌کند؛ به اعتقاد او تغییر گفتمان اصول‌گرایی اکنون در مرحله بیانی قرار دارد و به تغییر محتوایی نرسیده است.

اشاره: گروهی از کنشگران سیاسی معتقدند اصول‌گرایان با توجه به عملکرد و رویکرد سیاسی که در انتخابات اخیر داشته‌اند، وضعیت متفاوتی برای خود و عرصه سیاسی ایران ایجاد کرده‌اند. به اعتقاد این گروه، بعد از این سال‌ها و گذر از رادیکالیسم متوجه شده‌اند سیاست و دموکراسی به صندوق رأی ارتباط دارد و باید به‌جای قدرت سیاسی تلاش کرده پایگاه اجتماعی مناسبی برای خود دست و پا کنند. غلامرضا انصاری، عضو سابق شورای‌شهر تهران و فعال سیاسی، تاکید می‌کند: «تا زمانی‌که اصول‌گرایان به چارچوب‌های حزبی و تشکیلاتی پایبند نباشند و هویت مشخصی برای خود نداشته باشند، مردم به آن‌ها جذب نمی‌شوند.» انصاری در گفت‌وگو با «آسمان آبی» درباره این سوال که اصول‌گرایان تشکلی به نام جمنا را به وجود آورده‌اند که براساس آن بتوانند هم به اجماع برسند و هم کارکرد بهتری داشته باشند. عملکرد آن‌ها را در این مدت چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: «خوشحال می‌شویم در کشور گروه‌های با هویت و دارای مانیفست در عرصه‌های مختلف به معنای واقعی حزب تشکیل شوند. متاسفانه آن‌چه را شاهدیم در میان دوستان اصول‌گرا بیشتر اتفاق می‌افتد این است که معمولا تشکل‌های شب انتخاباتی هستند؛ یعنی معمولا در فصل انتخابات ظهور می‌کنند و پس از آن افول می‌یابند تا انتخابات بعدی باز فعالیت‌شان شروع می‌شود. این به نظر من بزرگ‌ترین آفت است که گروه‌هایی که هویت مشخصی ندارند و در برابر اعمال خود پاسخگو نیستند به عرصه سیاسی وارد شوند و مردم با اعتماد به برخی اشخاص شاخص، به فهرستی رأی دهند و بعد از این‌که موفق شدند یا نه به اغما بروند و کسی متوجه ادامه حیات یا حرکت هدفمند آن‌ها نباشد. جمنا هم وقتی شکل گرفت بسیاری خوش‌بین بودند دوستان اصول‌گرا به این نتیجه رسیده‌اند حرکت خود را در قالب یک تشکل شناسنامه‌دار ادامه دهند، اما حرکتی که پس از انتخابات رخ داد این بود که حضور کمرنگی را از آن‌ها در عرصه‌های مختلف شاهد هستیم. امید داریم به‌صورت جدی با برنامه و با هویت حاضر شده و پاسخگوی فعل و انفعالات خود باشند و مردم هم بتوانند درباره عملکرد آن‌ها اظهارنظر کنند.»

اشاره: مستند «پول و پورن» از تولیدات دفتر مستند حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، از تولیداتی است که در کنار مستند «انقلاب جنسی» موسسه آرمان‌مدیا این روزها حرف‌وحدیث‌های بسیاری را در رسانه‌ها روی زبان انداخته است. «صبح‌نو» در نظر دارد طی روزهای آینده، این دو مستند را مورد بررسی قرار دهد. در نخستین قدم سراغ تحلیل جامعه‌شناختی «پول و پورن» رفته و به گفت‌وگو با دکتر عماد افروغ نشسته‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.