همه مقصریم!

(روزنامه صبح نو – 1396/07/30 – شماره 341 – صفحه 14)

* آقای دکتر ، شما مستند «پول و پورن» را دیدید. ارزیابی‌تان از این مستند چیست؟

** وجدان اخلاقی و اجتماعی و دینی و ایرانی ما به درد آمد. سعی کردم با دقت سکانس‌های این مستند را دنبال کنم. حتی روی محاوره‌ها و مکالمات شان هم متمرکز شدم. برخلاف آن فعلِ ناموجه و نامشروع شان، الفاظ دریده‌ای از آنها ندیدم. در وهله نخست به‌عنوان یک جامعه‌شناس ذهنم رفت روی ابعاد اجتماعی قضیه و نقدهایی که به نظام دارم. این نقد هم بر این دولت و آن دولت نیست. سال‌هاست که اسیرِ یک سیاست‌زدگی و اقتصادزدگی مفرط و لگام‌گسیخته شده‌ایم. فرهنگ به محاق رفته است. این‌ها درد فرهنگ و اخلاق است که فراموش شده و تحت‌الشعاعِ سیاست‌زدگی و اقتصادزدگی و کالایی شدنِ فرهنگ قرار گرفته است. متاسفانه حتی عناصرِ وحدت‌بخش، انسجام‌بخش و هویت‌بخشِ فرهنگی‌مان هم سیاسی شده‌اند.

این‌ها معضل سیاست‌زدگی است. این‌هایی که در این فیلم دیدیم قربانیان ما هستند؛ قربانیان صاحب منصبان سیاسی و دعواهای جناحی. یادم است اوایل انقلاب خیلی از معتادان با اراده خودشان و خودخواسته ترک اعتیاد کردند. عذاب وجدان گرفته و احساس کردند دیگر باید مواد را کنار بگذارند.

چه اتفاقی افتاده است که مجدداً مصیبت‌ها و آسیب‌های اجتماعی ما در اعتیاد، فحشا، فساد و در کل رفتارهای بزه بیشتر شده است؟

یک تحلیل ممکن است این باشد که این مسائل به شبکه‌های اجتماعی و توطئه‌های بیگانه باز می‌گردد. من نمی‌خواهم نقش این بخش را نادیده بگیرم اما بخشی از آن هم به خودمان برمی‌گردد، نوع نگاه مان به انقلاب و اهداف انقلاب و بی‌توجهی به شرایطی که باعث شد انقلاب شکل بگیرد. بعضی اوقات فراموش می‌شود که چه شد که انقلاب شد! یعنی زمینه‌های انضمامی و عینی و اجتماعی انقلاب فراموش می‌شود و همان‌ها به گونه دیگری بازتولید می‌شود اما با نقاب و پوشش انقلاب. این بدتر است.

شما خیلی ساده می‌توانید بگویید این محصولِ نوعِ نگاهِ مردم است، تحلیل فرهنگی شخصی بدهید بدون توجه به وجه ساختاری فرهنگی و غیر فرهنگی، بگویید نگرش مردم تغییر کرده، ارزش‌های مردم تغییر کرده، تأثیر شبکه‌های مجازی است، این حرف‌ها کدام است؟ کسی نمی‌گوید اینها نقش ندارند اما اینها نقش جزیی دارند. در تحلیلِ کلان معتقدم که این اتفاقات به برخی سیاست‌ها و رفتارهای نظام باز می‌گردند. نظام در این‌باره و در این زمینه مقصر است. آنقدر که اهدافِ سخت نظام برای ما اهمیت پیدا کرده، اهداف نرم، اخلاقی و فرهنگی دارای اهمیت نیستند. من در این بخش نمره قابل قبولی به نظام نمی‌دهم. معتقدم ما در این تقابل بین اهداف سخت و نرم، بیشتر به اهداف سخت پرداختیم؛ اما به‌هر‌حال همین که این شبکه فساد، افشاء، رصد و دنبال شد خوب است اما فراموش نکنیم که یک شبکه است. یک شبکه نمی‌تواند در این سطح بدون ارتباط با بدنه رسمی، پیش رود. همانطور که در مستند هم اشاره شده اینها در بدنه نظام عناصر رسمی نفوذی داشتند که در فیلم هم به آن اشاره شده است.

* اتفاق جدیدی که افتاده این است، اگر حدود 15 سال پیش وضعیت نامطلوب اقتصادی باعث می‌شد بعضی افراد به تن‌فروشی برسند اما این دخترانی که در مستند می‌بینیم و وارد این سیستم شدند، از نظر اقتصادی وضعیت بدی نداشتند...

** بی‌توجهی به عدالت و بی‌توجهی به فرهنگ، صرفاً مقوله‌ای اقتصادی نیست.

فقر هم فقط فقر اقتصادی نیست. وقتی از فقر غیراقتصادی، فقر فکری، فقر فرهنگی و معنوی صحبت می‌کنیم، یکی از بازتاب‌های این فقر می‌شود عدم قناعت، عدم توجه به فرهنگ و عدم توجه به وجوه انسانی متعالی و تقلیل ابعاد انسانی به وجه جسمانی.

این فقر فرهنگی است و فرمول ساده‌ای هم دارد. وقتی شما مدام دل‌مشغول لذایذ و دغدغه‌های اقتصادی باشید دیگر فرصتی برای نمود ابعاد معنوی و سیاسی و شکوفایی خودتان پیدانمی‌کنید.

این‌ها را ساختاراً با هم ببینید. الان تحلیل شما در این فیلم این است که فقر اقتصادی وجود ندارد، بله، شاید به تعبیر شما فقر مصداقی و شخصی وجود نداشته باشد ولی فقر جریانی وجود دارد. اسم این مستند «پول و فحشا» است. کل سیاست کشور ما دائرمدار پول است.

شما بگویید پول و قدرت، پول و فرهنگ، پول و علم. این پول و فحشاء ذیل پول و علم، پول و فرهنگ و پول و علم و قدرت تعریف می‌شود، این را منفک از هم ندانید. یک جای دیگر رابطه پول و عرصه‌های دیگر حاکم است که تجلی‌اش پول و فحشاء شده است.

هر چه کالایی شود و وجه اقتصادی و سودآورانه پیدا کند، چه به‌عنوان محرک، چه به‌عنوان پیامد، نتیجه‌اش می‌شود همین رفتارهای سوء. این‌ها سرریز آن مسائل است.

* شما در مجلس هفتم ریاست کمیسیون فرهنگی را به عهده داشتید، اوایل دهه 70 در مرکز مطالعات استراتژیک بودید، مدیر گروه اجتماعی بودید، شما چقدر به این مسائل ورود داشتید؟

** اصلاً نمی‌فهمم چگونه از پاسخ بنده یک چنین سوالی زاده شد. مگر بحث، یک بحث شخصی است؟ نمی‌دانم شاید می‌خواهید متوجه گونه‌ای شکاف در مواضع فکری و عملی بنده شوید؟

آدم را پشیمان از مصاحبه نکنید. از این جنس سؤال ها که در بهترین حالت دور از انتظار بود و در حالات دیگر، حاکی از عدم مطالعه و وارسی قبلی و شاید هم برخوردهای سطحی و قشری، سیاسی و جناحی و جاهلانه است، ناراحت شدم. اشکال ندارد یک بار دیگر هم خویشتنداری می‌کنم.

* این سؤال الان جاهلانه بود؟

** شما وقتی می‌توانید این سؤال را از من بپرسید که کارنامه من را در کمیسیون فرهنگی دیده باشید. بنده طراحِ اصلیِ طرحِ تسهیل ازدواج جوانان بودم و این طرح را تا آخر پیش برده و به قانونش تبدیل کردیم؛ اینکه اجرا نمی‌شود دیگر به ما ربطی ندارد! مجلس که بحث اجرایی ندارد، البته می‌تواند ناظر قوی و خوبی برای پیگیری مصوبات گذشته خود باشد. این کارنامه بنده در این‌باره. مگر طرحِ کوچکی بود؟ ما دو سال روی آن کار کردیم، ببینید عاقبت آن چه شد!

از طرف دیگر، آن طرف دارد مدلینگ ارائه می‌دهد. ما طرح مد لباس را نهایی و به قانون تبدیل کردیم. گفتیم جمهوری اسلامی خودش مد لباس را دست بگیرد که دست این شبکه‌های سودآور و غربی نیفتد.

گفتیم خودتان مد ایرانی و اسلامی بدهید و هویت و نشانه‌ها و المان‌های ایرانی را پاس بدارید. فکر می‌کنید تصویب این موضوع کار آسان و راحتی بود؟ چند بار بگویم در کمیسیون چه کردیم؟ چرا مطالعه نکرده سؤال می‌کنید. به‌علاوه، چه زمانی که در مرکز تحقیقات استراتژیک بودم و چه پایان‌نامه دکترایم در مورد فقر و نابرابری بوده است. پیشنهاد می‌کنم کتاب فضا و نابرابری را ببینید.ما در کمیسیون سه طرح تحقیق و تفحص داشتیم که دو تا از آنها قرائت شد. این‌ها را ببینید بعد بگویید شما چه کردید! نه تنها سه طرح تحقیق و تفحص کلید زده شد و به سرانجام رسید، دو قانون مورد اشاره یعنی طرح تسهیل ازدواج جوانان و ساماندهی مد و لباس و حتی طرح انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در زمان ریاست بنده و البته اهتمام سایر اعضا نهایی شدند. سال آخر، رییس نبودم ببینید چه شد؟ خودتان بگویید چه شد. بنده بی‌خبرم.

* اگر ما صادق و منصف بودیم و انقلاب اسلامی را خوب می‌شناختیم، اندیشه‌های سیاسی و فرهنگی و اقتصادی امام؟ره؟ را خوب درک می‌کردیم، فرهنگ را اولویت می‌دادیم و به محاق نمی‌بردیم، آیا اینها بروز می‌کرد؟ آیا چنین شبکه‌های فسادی درست می‌شد که چنین ریشه بدواند.

** بله؛ ما نمی‌خواهیم ادعا کنیم که می‌توانیم مدینه فاضله‌ای شکل بدهیم که عاری از هر‌گونه خطا باشد، اما دیگر این سطح از گستردگی فساد و آسیب نیز قابل قبول نیست.

نمی‌گویم هر کسی که ظاهراً لباس نامناسب دارد الزاماً مخالفتی با سطوح زیرین دینی و فرهنگی دارد. اتفاقاً در همین‌جا هم به‌رغم اینکه تن‌فروشی کرده، به‌رغم اینکه حریم‌ها را شکسته، می‌بینیم که چگونه عذاب وجدان گرفته است. در حال رفتن به دوبی می‌گوید ان‌شاءالله دیگر نمی‌آییم. ان‌شاءالله گفتن برای من جالب بود، یعنی دارد یک کار غیرالهی می‌کند با تکیه بر ان‌شاءالله! می‌توانم بگویم این در حد لفظ هم نیست یعنی اینطور نیست که او اعتقاد خودش را هم از دست داده باشد یعنی کافر که نشده ولی مایه آزار خود و دیگران شده است.من یک مسلمان و یک ایرانی‌ام، افتخار هم می‌کنم که مسلمان ایرانی هستم. مسلمانی که اهداف بشری و انسانی را دنبال می‌کند. برای هر غیر مسلمانی هم که این دام پهن شود منزجر می‌شوم، اما هویت مسلمانی و ایرانی‌ام دردم را در برابر پهن شدن این دام فساد برای دختر ایرانی مسلمان افزون می‌کند.

* کارکردهای این مستند چیست؟

** چیزی که من در این مستند دیدم، علاوه‌بر بحث پول که فراتر از حد قناعت، نوعی گرفتاری به‌شمار می‌رود، نوعی جهالت و سادگی دخترانه هم دیدم. یک سادگی و وجه احساسی و عاطفیِ پررنگ که همان مایه فریب شان می‌شود.

بنابراین این گونه فیلم‌ها، مهم و ضروری‌اند که مخاطب و دختر ما بداند که باید زیرک باشد؛ نباید زود اعتماد کند. این‌ها از پرده آخر شروع نکردند و یکباره به این دام نیفتادند.

شروع شان از چیزهای ساده بود. از فرط سادگی و اعتماد و جهالت، پرده‌ها یکی پس از دیگری کنار رفته تا رسیده به پرده آخر. بنابراین باید به این دسته از مخاطبان از همان ابتدا آگاهی لازم را داد که حواس شان به ارتباطات و تعاملاتِ محیط‌های مختلف باشد.

این آگاهی باید به آنها داده شود که باید با پدر، مادر، برادر و خواهر بزرگ‌تر و دوستان دلسوز و فهیم مشورت کنند و به راحتی در دام نیفتند.

* از نظر شما می‌شود این مستند را به‌طور عمومی پخش کرد؟

** به نظر من باید این فیلم پخش شود. من هیچ مشکلی با پخش این مستند ندارم منتها پخش عمومی هم قید و بندهای عمومی خودش را دارد که باید مراعات شود. من متولی پخش رسانه ملی نیستم که قیدهایش را اینجا عنوان کنم. آنجا یک سری قیدهای تعریف‌شده قانونی دارند. با این حال معتقدم با رعایت قیدهای قانونی و نه سلیقه‌ای، باید به دختران و خانواده‌های ما هشدارهای لازم داده شوند.

سرمایه بزرگی را به‌نام خانواده نباید از هیچ‌کس گرفت. بالاخره یک عمر دارند زندگی می‌کنند؛ راحت‌اند و تحت نظارت. به نظر من این فیلم در راستای آگاهی‌بخشی خیلی خوب است. این هم آگاهی به دختران است هم آگاهی به پدر و مادر، هم آگاهی به نظام است که بداند در داخل سیستم روزنه‌هایی وجود دارند که تبدیل به محل نفوذ شده‌اند و آدم‌هایی هستند که از این باندهای فساد، حمایت می‌کنند.

* صحبت نهایی اگر دارید بفرمایید.

** مستند خوبی است و اصلاً نیاز به تحلیل ما نداشت. اصطلاحاً خود تحلیل است، همه چیز در خودش بود و اصلاً نیازی به شرح ندارد. به نظرم نیازی هم نیست که این مستند را با تحلیل پخش کنید. همه‌چیز گویاست.

هم سادگی قربانیان را می‌رساند، هم فریب را نشان می‌دهد، هم اینکه راحت دارند کار می‌کنند، هم اینکه شبکه‌های نفوذی دارند، همین اینکه حامی دارند، هم اینکه نشان می‌دهد در داخل نظام افراد و دلسوزان و سازمان‌هایی هستند که صادقانه پایبند به ارزش‌های اعتقادی هستند و رصد کرده و دستگیر می‌کنند. دلسوزانی که نجات‌بخش هستند.

http://sobhe-no.ir/newspaper/341/14/13309

ش.د9603897