در دوران تحریم‌های ترامپ، ایران به دنبال شرکای تجاری جدید در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین رفت. این روابط می‌تواند در سال ۱۴۰۴ تقویت شود و بازارهای جدیدی برای صادرات غیرنفتی ایران ایجاد کند. به ویژه، همکاری با کشورهایی مانند چین، روسیه و هند می‌تواند به عنوان یک فرصت استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد
سال ۱۴۰۴ برای اقتصاد ایران سالی سرنوشت‌ساز خواهد بود. در آستانه ورود به این سال، ایران با چالش‌های عمیقی روبه‌رو است که نیازمند مدیریت هوشمندانه و برنامه‌ریزی دقیق است. از سوی دیگر، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که اگر به درستی شناسایی و استفاده شوند، می‌توانند مسیر رشد و توسعه اقتصادی را هموار کنند. در این یادداشت، به چند چالش کلیدی یعنی ناترازی انرژی و مسئله بنزین، و نوسانات ارزی پرداخته می‌شود. همچنین، فرصت‌های ناشی از تهدیدات تحولات اخیر در سطح جهان و منطقه نیز بررسی خواهد شد.
الف) چالش‌های پیش رو:
۱. ناترازی انرژی و مسئله بنزین
ایران با وجود داشتن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز جهان، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه انرژی مواجه شده است. یکی از این چالش‌ها، ناترازی انرژی است. افزایش مصرف داخلی انرژی، به‌ویژه در بخش‌های خانگی و صنعتی، باعث شده است که ایران با وجود تولید بالای نفت و گاز، نتواند به طور کامل از این منابع برای صادرات و کسب درآمد استفاده کند. این موضوع به ویژه در مورد بنزین مشهود است. ایران با وجود تولید بنزین در پالایشگاه‌های داخلی، به دلیل مصرف بالای سوخت و قیمت پایین بنزین در بازار داخلی، با کمبود مواجه شده است. این مسئله نه تنها باعث ایجاد صف‌های طولانی در جایگاه‌های سوخت می‌شود، بلکه فشار بیشتری بر بودجه دولت وارد می‌کند. افزایش مصرف بنزین همچنین آلودگی هوا را تشدید کرده و هزینه‌های بهداشتی و محیط زیستی را افزایش داده است. برای حل این چالش، نیازمند اصلاح سیاستگذاری در حوزه توزیع و قیمت انرژی، افزایش بهره‌وری در بخش‌های مصرف‌کننده و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف انرژی هستیم. بدون این اقدامات، ناترازی انرژی می‌تواند به یک بحران جدی تبدیل شود.
۲. نوسانات ارزی
نوسانات نرخ ارز یکی دیگر از چالش‌های بزرگ اقتصاد ایران است. در سال‌های اخیر، کاهش ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی، کاهش قدرت خرید مردم و یکی از عوامل تورم بوده است. این نوسانات ناشی از عوامل داخلی و خارجی است. از یک سو، تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های دسترسی به ذخایر ارزی ایران، فشار زیادی بر بازار ارز وارد کرده است. از سوی دیگر، سیاست‌های پولی نادرست، افزایش نقدینگی و عدم تعادل در تراز پرداخت‌ها نیز به این نوسانات دامن زده است. برای کنترل نوسانات ارزی، نیازمند اجرای سیاست‌های پولی و مالی منسجم، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش صادرات غیرنفتی هستیم. همچنین، گسترش روابط با همسایگان و کشورهای شرق با ارزهای بومی و کاهش تکیه به ارز دلار می‌تواند به کاهش فشار بر بازار ارز کمک کند.
ب) فرصت‌های پیش رو:
۱. فرصت‌های ناشی از تهدیدات دوران ترامپ
دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا با تشدید تحریم‌ها علیه ایران همراه بود. این تحریم‌ها اگرچه فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کرد، اما در عین حال فرصت‌هایی نیز ایجاد کرده که می‌تواند در سال ۱۴۰۴ مورد استفاده قرار گیرد. یکی از این فرصت‌ها، تقویت تولید داخلی است. در سال‌های اخیر، به دلیل محدودیت‌های واردات، بسیاری از صنایع داخلی مجبور به خودکفایی و افزایش تولید شده‌اند. این موضوع می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای توسعه صنعتی و کاهش وابستگی به خارج مورد استفاده قرار گیرد.
کنترل نوسانات ارزی، نیازمند اجرای سیاست‌های پولی و مالی منسجم، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و افزایش صادرات غیرنفتی هستیم. همچنین، گسترش روابط با همسایگان و کشورهای شرق با ارزهای بومی و کاهش تکیه به ارز دلار می‌تواند به کاهش فشار بر بازار ارز کمک کند.
فرصت دیگر، تنوع بخشیدن به روابط اقتصادی است. در دوران تحریم‌های ترامپ، ایران به دنبال شرکای تجاری جدید در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین رفت. این روابط می‌تواند در سال ۱۴۰۴ تقویت شود و بازارهای جدیدی برای صادرات غیرنفتی ایران ایجاد کند. به ویژه، همکاری با کشورهایی مانند چین، روسیه و هند می‌تواند به عنوان یک فرصت استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد.
علاوه بر این، تحریم‌ها باعث شد تا ایران به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه برای دور زدن محدودیت‌ها باشد. استفاده از فناوری‌های نوین مانند رمزارزها و توسعه زیرساخت‌های دیجیتال می‌تواند به عنوان یک فرصت برای افزایش شفافیت و کارایی در اقتصاد ایران مورد استفاده قرار گیرد.
۲. فرصت‌های منطقه‌ای
گسترش روابط ایران با کشورهای همسایه می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی ایجاد کند. به عنوان مثال، بهبود روابط با عربستان سعودی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌تواند به افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل منجر شود. همچنین، عضویت ایران در سازمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای و اکو می‌تواند به عنوان یک فرصت برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و افزایش صادرات غیرنفتی مورد استفاده قرار گیرد. این سازمان‌ها می‌توانند به ایران کمک کنند تا از انزوا خارج شده و به بازارهای جدید دسترسی پیدا کند. وجود بازار 450 میلیون نفری غیر قابل تحریم در اطراف ایران و نزدیکی های مذهبی و تمدنی ملت ها فرصت های بسیار مغتنی برای اقتصاد ایران هستند. به عنوان نمونه همکاری در تولید کالا با برند حلال می تواند درآمد بالایی برای ایران داشته باشد و این در حالی است که تمام محصولات غذایی در ایران با ملاحظات شرعی و به صورت حلال تولید می شوند.
۳. فرصت‌های ناشی از فناوری‌های نوین
جهان در حال گذار به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد دیجیتال است. ایران با داشتن پتانسیل بالای انرژی خورشیدی و بادی می‌تواند به یکی از بازیگران اصلی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل شود. سرمایه‌گذاری در این بخش نه تنها به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند، بلکه می‌تواند فرصت‌های صادراتی جدیدی ایجاد کند. همچنین، دیجیتالی‌سازی اقتصاد و توسعه فناوری‌های نوین می‌تواند به ایجاد اشتغال و افزایش بهره‌وری در ایران کمک کند. استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا می‌توانند به عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۴ عمل کنند.
جمع‌بندی:
سال ۱۴۰۴ می‌تواند سالی تعیین‌کننده برای اقتصاد ایران باشد. در حالی که چالش‌های جدی مانند ناترازی انرژی، مسئله بنزین و نوسانات ارزی وجود دارند، فرصت‌های مهمی نیز در حوزه‌هایی مانند تولید داخلی، روابط منطقه‌ای و فناوری‌های نوین وجود دارد. موفقیت ایران در این سال به توانایی دولت و بخش خصوصی در اجرای اصلاحات ساختاری، افزایش شفافیت و استفاده بهینه از منابع موجود بستگی دارد. اگر این چالش‌ها به درستی مدیریت شوند، ایران می‌تواند به سمت رشد اقتصادی پایدار و بهبود شرایط زندگی مردم ایران حرکت کند