جمهوری اسلامی پاکستان و جمهوری هند به عنوان دو قدرت اتمی جنوب آسیا، بیش از ۷۰ سال است که پس از استقلال دو کشور از بریتانیا بر سر کشمیر دچار اختلاف و تنش هستند.
جرقه تنش‌های فعلی در روابط دو کشور از یک حمله مرگبار به گردشگران در منطقه پهلگام واقع در کشمیر تحت کنترل هند زده شد. در این حادثه دست کم ۲۶ نفر کشته شده و متعاقب آن دهلی‌نو مدعی مداخله گروه‌های شبه نظامی تحت حمایت اسلام‌آباد شد.
کشمیر؛ زخم کهنه در شبه‌قاره
کشمیر منطقه‌ای در شمال غربی هند و شمال شرق پاکستان است که از ایالت جامو و کشمیر تحت کنترل هند، ایالت گلگت بلتستان و کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان و منطقه اقصای چین تحت کنترل جمهوری خلق چین تشکیل می‌شود. این منطقه عمدتاً کوهستانی است و رشته‌کوه قراقروم شامل قله کی-۲ دومین نقطه مرتفع کره زمین و چندین قله مرتفع دیگر در آن قرار دارند.
کشمیر منطقه‌ای در هیمالیاست و هند و پاکستان هر دو می‌گویند که این منطقه به طور کامل به آنها تعلق دارد.
این منطقه زمانی یکی از ایالت‌های مهاراجه نشین بود. در زمان استقلال هند حدود ۵۰۰ منطقه و یا ایالت مهاراجه نشین وجود داشت که در زمان تقسیم شبه قاره به دو کشور هند و پاکستان، می‌توانستند به یکی از این دو ملحق شوند. در سال ۱۹۴۷ و به دنبال پایان حکمرانی بریتانیا و تقسیم شبه قاره، مهاراجه نشین جامو و کشمیر که مهاراجه آن هندو بود اما مردم منطقه مسلمان، در نهایت با امضای سندی به هند پیوست.
بارها بین هند و پاکستان بر سر کنترل این بخش جنگ در گرفته است و در حال حاضر هر کدام از این دو همسایه بخشی از این منطقه را در اختیار دارند. به دنبال جنگ سال ۱۹۷۱ بین دو کشور یک خط مرزی «دی فاکتو» موسوم به «خط کنترل» این منطقه را بین دو کشور جدا می‌کند.
حدود ۳۵ سال است که در منطقه کشمیر تحت کنترل هند، ایالت جامو و کشمیر، شورشیان جدایی طلب مخالف حکمرانی هند دست به حملات و اقدامات خشونت‌باری می‌زنند. لغو امتیازات ویژه منطقه جامو و کشمیر از سوی دولت هند در تابستان ۲۰۱۹ نیز خشم پاکستان را برانگیخت و از آن زمان تا امروز روابط دیپلماتیک آنان به پایین ترین سطح رسیده است.
دعوای جدید در روابط از قبل متشنج
اتهام هندی ها علیه پاکستان مبنی بر دست داشتن در حمله اخیر و انکار اسلام‌آباد از هرگونه ماجراجویی در خاک همسایه خود و آمادگی برای مقابله به مثل با هر اقدام تحریک آمیز دهلی‌نو فضا از قبل متشنج در روابط دو کشور جنوب آسیا را غبار آلود کرده و می تواند زنگ هشداری دیگر نسبت به احتمال گسترده شدن این وضعیت و سوق دادن دو همسایه اتمی در مسیر فاجعه‌بار و غیرقابل کنترل باشد.
فاز جدید بحران در روابط اسلام‌آباد و دهلی‌نو، کشیده شدن این اختلافات به حوزه آبی است که هند در واکنش به حمله اخیر در کشمیر تصمیم به لغو پیمان بین المللی و مشترک آبی با پاکستان گرفت؛ اقدامی که اسلام‌آباد آن را جنگ آبی تلقی می کند.
شهباز شریف نخست وزیر پاکستان با صدور هشدار به هند گفت که حقابه، به مثابه خط زندگی برای مردم پاکستان است و این کشور از هر گزینه ای برای صیانت از حق خود دفاع خواهد کرد.
خواجه محمد آصف وزیر دفاع پاکستان نیز در تازه‌ترین مصاحبه خود با رسانه‌های غربی، تحقیقات بین المللی درخصوص حمله در پهلگام را خواستار شد و گفت: پاکستان علیه هند به بانک جهانی که ضامن پیمان مشترک آبی میان دو کشور است، مراجعه خواهد کرد.
هند گفته است که تمام سعی خود را خواهد کرد که یک قطره آب سمت پاکستان سرازیر نشود درحالی که دولتمردان پاکستانی نیز اعلام کرده‌اند که تمامی ظرفیت و توانمندی خود را برای گرفتن حقابه از هند به کار خواهند گرفت.
آتش‌بس مرزی در خطر
وضعیت فعلی خطری جدی برای آتش‌بس پایدار در مرزهای زمینی دو کشور نیز محسوب می شود؛ جایی که از اواخر ۱۳۹۹ پاکستان و هند به پیروی از روح پیمان آتش بس در خط کنترل مرزی تصمیم گرفتند.
هفتم اسفند ۱۳۹۹ فرماندهان عملیات نظامی ارتش‌های پاکستان و هند طی تماس تلفنی بی سابقه، متعهد به پایبندی دقیق به همه توافق ها، تفاهم و قرارداد آتش بس مرزی در امتداد خط کنترل و سایر بخش های مرزی شدند.
هرچند پس از آن دو کشور یکدیگر را به تیراندازی به سوی یکدیگر متهم کردند اما این آتش‌بس پایدار ماند. در عین حال گزارش‌ها از آغاز تبادل آتش میان مرزبانان پاکستانی و هندی حکایت دارد.
رویترز امروز با استناد به ادعای مسئولان هندی گزارش داد که نیروهای این کشور با نظامیان پاکستانی درگیر شدند؛ درحالی که این اقدام از طرف پاکستانی تحریک شده است.
نیاز به خویشتنداری هند و پاکستان
سوء ظن دولت‌ها در هند نسبت به پاکستان در بحث کنترل نکردن مرزها و یا مدیریت عملیات های خرابکارانه در داخل هند، همان مقدار قدیمی است که طرف پاکستانی نیز بارها سرویس های اطلاعاتی هند را به پشتیبانی از جریانات تجزیه طلب در ایالت بلوچستان و تامین مالی گسترده عناصر تروریستی در ایالت خیبرپختونخوا و مناطق مرزی پاکستان با افغانستان متهم می کند.
دولتمردان پاکستانی همزمان با اعلام تمایل برای همکاری با طرف هندی بر مسائل تروریسم و دیگر موارد اختلافی، هشدار داده‌اند که هر گونه اقدام تهدید آمیز و تجاوز خارجی را سریع و قوی پاسخ خواهند داد.
دور جدید بحران در شبه‌قاره نگرانی بازیگران مهم منطقه و جهان را نیز درپی داشته است. برخی از رهبران غربی با نخست وزیر هند پیرامون وضعیت فعلی تلفنی گفت‌وگو کرده‌اند. از طرف دیگر وزیر امور خارجه پاکستان نیز با همتایان خود از جمله جمهوری اسلامی ایران و عربستان تلفنی گفت‌وگو کرده است.
سید عباس عراقچی رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان شب گذشته در گفت و گو با محمد اسحاق دار همتای پاکستانی خود از آمادگی ایران برای کمک به کاهش تنش بین دهلی‌نو و اسلام‌آباد خبر داد.
ناظران سیاسی در پاکستان معتقدند که هرگونه اشتباه محاسباتی از سوی طرفین درگیر در شبه قاره می تواند به یک جنگ تمام عیار و حتی جرقه هسته‌ای میان دو کشور منجر شود؛ وضعیتی که پس از یک حمله انتحاری به نظامیان هندی در ۲۵ بهمن ۱۳۹۷، پاکستان و هند را مقابل یکدیگر و دو کشور را در آستانه یک جنگ تمام عیار قرار داد.
نخست وزیر پاکستان پیشنهاد همکاری با هند درخصوص حمله اخیر به گردشگران هندی را مطرح کرد و همزمان گفت که رویکرد صلح جویانه اسلام‌آباد هرگز به معنای ضعف کشور نیست و در صورت هرگونه ماجراجویی علیه پاکستان، مردم و نیروهای مسلح آن آماده پاسخ دندان شکن هستند.
وضعیت ژئوپلیتیک منطقه به ویژه ماهیت روابط هند و پاکستان به ترتیب با آمریکا و چین نیز همواره بر جهت دهی رویکرد و سیاست های اجرایی دولت‌ها در اسلام‌آباد و دهلی‌نو تاثیر گذاشته است.
چین همسو با موضع پاکستان در بحث کشمیر و حامی نقش این کشور در مقابله با تروریسم است؛ از آنجایی که پکن و دهلی‌نو دچار اختلافات مرزی و مواضع مختلف در مجامع چندجانبه و منطقه‌ای هستند، آمریکا با بهره‌گیری از این فرصت هند را به عنوان شریک کلیدی خود در حوزه‌های مختلف پشتیبانی می کند.
بر همین اساس سفیر چین در پاکستان امروز (شنبه) با سناتور محمد اسحاق دار وزیر امور خارجه این کشور دیدار و طرفین بر تعهد به روابط راهبردی و حمایت از یکدیگر در موضوعات کلیدی تاکید کردند.