امامان معصوم به‌عنوان الگوهایی کامل در تمامی عرصه‌های زندگی، از جمله سیاست، راهنمای بشریت هستند. سیره سیاسی امام رضا(ع) در یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخ تشیع نمایشی استادانه از حفظ اصول در برابر قدرت مطلقه، ایستادگی در برابر فریب و تزویر و روشنگری در فضایی سرشار از اختناق است. تحلیل زندگی سیاسی آن حضرت درس‌هایی حیاتی برای جهان امروز، که هنوز با استبداد و بی‌اخلاقی سیاسی دست‌به‌گریبان است، در بردارد.امامت امام رضا(ع) با حکومت مأمون عباسی، خلیفه‌ای زیرک و فریبکار، همزمان شد. مأمون برای مشروعیت‌بخشی به حکومت خود و مهار قیام‌های علویان، نقشه‌ای پیچیده کشید و ولایتعهدی را به امام تحمیل کرد. اینجا بود که سیره سیاسی امام در مواجهه با این تهدید، که در پوشش یک فرصت ارائه می‌شد، به نمایش گذاشته شد.
استقلال رأی و عدم همکاری با جور:
امام با وجود پذیرش اجباری ولایتعهدی، کوچک‌ترین قدمی برای تحکیم پایه‌های حکومت مأمون برنداشت. شرط اصلی ایشان این بود که در عزل و نصب‌ها دخالت نکنند، روش‌ها را تغییر ندهند و تنها در مقام یک مشاور عمل نمایند. این موضع، هوشمندانه و قاطع بود. ایشان دستگاه خلافت را ظالم می‌دانستند و هرگونه همکاری در گسترش قدرت نامشروع آن را حرام می‌شمردند. این نپذیرفتنِ عادی‌سازی رابطه با ظالم، درس بزرگی برای تمامی جنبش‌های مقاومت است.
مقاومت در برابر اغواگری سیاسی:
مأمون به شکل فریبنده‌ای حتی پیشنهاد کناره‌گیری از خلافت و سپردن آن به امام را مطرح می‌کرد. اما امام، فریب این شعارهای تبلیغاتی را نخورد. پاسخ قاطع و صریح ایشان که «اگر خلافت از آن توست، حق نداری آن را به دیگری بسپاری و اگر از آن تو نیست، چگونه چیزی را که مال تو نیست به من می‌دهی؟» پرده از چهره واقعی مأمون و غاصبانه بودن خلافت عباسیان برداشت. این صراحت بیان، بدون هیچ مصلحت‌اندیشی کاذب، موضع امام را به وضوح روشن کرد.
تبیین و روشنگری:
امام رضا(ع) اجبار به حضور در دستگاه حکومت را به فرصتی برای روشنگری تبدیل کرد. مناظراتی که مأمون به قصد شکست دادن امام ترتیب داده بود، به میدانی برای نمایش شکوه علم و منطق اهل بیت و تبیین اسلام ناب محمدی(ص) تبدیل شد. امام از این فرصت اجباری برای رساندن پیام حق به توده مردم و نخبگان جامعه استفاده کردند. این راهبرد نشان می‌دهد که چگونه می‌توان تهدید را به فرصتی طلایی برای پیشبرد اهداف تبدیل کرد.
اخلاق سیاسی:
در تمام این مواجهه‌های سخت، امام هرگز از اصول اخلاقی عدول نکردند. ایشان برای رسیدن به اهداف والای خود به دروغ، تهمت یا روش‌های غیراخلاقی متوسل نشدند. حتی با وجود دشمنی مأمون، به شخصیت او توهین نکردند و استدلال را جایگزین اهانت نمودند. این پایبندی به اخلاق، حتی در سخت‌ترین شرایط، سیره سیاسی رضوی را به الگویی ماندگار و الهی تبدیل می‌کند که برای سیاستمداران امروزی یک ضرورت انکارناپذیر است.
درس اصلی امام رضا(ع)، مقاومت هوشمندانه، روشنگری بی‌امان و پایبندی غیرقابل مذاکره به اخلاق است؛ سه‌ضلعی که هر نظام سیاسی عدالت‌خواهی می‌تواند بر آن استوار باشد.