هفتمین نشست مشورتی «فرمت مسکو» درباره افغانستان، در مسکو برگزار شد و نمایندگان ویژه و مقامات ارشد افغانستان، هند، ایران، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان و هیئتی از بلاروس نیز به عنوان مهمان حضور داشت. قابل توجه آنکه برای نخستین بار، هیئت طالبان به ریاست «امیرخان متقی» وزیر خارجه طالبان به عنوان عضو کامل در این نشست شرکت کرد و سند پایانی را امضاء کرد. فرمت مسکو گروهی منطقه‌ای است که با هدف تقویت همکاری کشورهای آسیای مرکزی و همسایگان افغانستان برای حل مسائل امنیتی، اقتصادی و انسانی این کشور ایجاد شده است. این نشست در حالی برگزار شد که شرایط داخلی این کشور، تحولات منطقه و نیز طراحی آمریکا برای تکرار اشغال این کشور بر اهمیت و ضرورت همگرایی میان همسایگان در قبال تحولات این کشور افزوده است.
نگاه تهران به منطقه
برخلاف ادعاهای ایران هراسانه، تهران همواره بر حمایت از کشورهای همسایه از جمله افغانستان تاکید داشته و دارد. چنانکه در طول چند دهه اخیر میزبان مهربانی برای تعداد زیادی از مهاجران افغان بوده است که در همین حال صلح و ثبات در این کشور را مورد تأکید داشته و عنوان می دارد که سرنوشت این کشور با حمایت همسایگان و با تکیه بر خواست مردم این کشور باید رقم زده شود. در همین راستا نیز تهران همواره با حضور اشغالگران مخالف بوده و برای نزدیکی جریان های سیاسی و قومی افغانستان تلاش داشته و نشستهای متعددی برگزار کرده است. بر خلاف آمریکایی ها که همواره به دنبال دولت تحمیلی به کشورها از جمله افغانستان بوده اند، ایران خواستار روندی مردم سالارانه و دموکراتیک برای این کشور شده است. در عین آنکه برخلاف غرب که به دنبال ترویج تروریسم در این کشور بوده، تهران با مبارزه با تروریسم بر حفظ امنیت و ثبات این کشور و منطقه تاکید کرده است. با این پیشینه حضور ایران در نشست مسکو در کنار آنکه ادامه دیپلماسی چند لایه منطقه محور می باشد، ادامه مسیر حمایت صادقانه و برادرانه آن از ثبات این کشور است که دروغین بودن ادعای غرب مبنی بر بحران ساز بودن ایران را آشکارتر می سازد.
مسئولیتی که باید پذیرفته شود
از نکات قابل توجه نشست مسکو آنکه برای نخستین بار هیات طالبان به صورت رسمی در آن حضور یافته است. این امر البته به معنای نادیده گرفتن تکالیف دولتمردان کابل در قبال ملت افغانستان و کشورهای منطقه نمی باشد، بلکه اقدامی در جهت حمایت از حرکت صحیح و سریع آن به سمت تعامل فراگیر در داخل و تشکیل دولت همگانی، پذیرش حقوق حقه اجتماعی مردم افغانستان و آزادی های مدنی در کنار اقدام مشترک برای حل مشکلات اقتصادی این کشور و نیز مسئولیت پذیر ساختن طالبان در قبال کشورهای منطقه است. نشست مذکور فرصتی را برای طالبان ایجاد کرده تا زمینه را برای اجرای وعده های داخلی و بیرونی اش فراهم سازد. قدر مسلم اگر طالبان نخواهد به این روند ورود نماید نمی تواند از ظرفیت های منطقه برخوردار شود، چرا که نشست مسکو به عنوان چک سفید امضاء برای آنها نمی باشد و بیشتر فراهم سازی زیرساخت ها و رهنمودها برای تحقق حکمرانی مردم سالار و بهره گیری از روابط با همسایگان برای مقابله با چالشهای درونی و بیرونی بویژه پس از زلزله اخیر است. در همین حال طالبان باید در نظر داشته باشد که بر اساس اصل مسئولیت دولت ها و قوانین جهانی موظف به رعایت حقوق کشورهای همسایه از امنیت مرزی و دادن حق آبه ها و پذیرش مهاجرین افغان و مبارزه با تروریسم است که می تواند زمینه ساز افزایش برخوردار شدن از ظرفیت های منطقه جهت مقابله با مشکلات داخلی و بیرونی افغانستان باشد.
نشست فرمت مسکو، نشست نیروهای دریایی همسایگان خزر به خوبی نشان داده که همسایگان توان بهره گیری از زبان گفتمان برای رفع سوء تفاهمات و رسیدن به زبان مشترک را دارند که نیازمند تبدیل این ظرفیت بالقوه به بالفعل است.
همگرایی برای یاری رسانی
شرایط بحرانی افغانستان که برگرفته از موقعیت جغرافیایی، 20 سال حضور اشغالگران و تحریم ها و فشارهای خارجی است در کنار موقعیت راهبردی این کشور در طرح های همچون یک جاده یک کمربند همگرایی میان کشورهای منطقه برای حل آن را الزام آور تر می سازد. در عین حال این همگرایی برای حل مشکلات این کشور می تواند آزمون و آغاز راهی برای مشارکت های بیشتر همسایگان باشد که قطعاً در آینده می تواند در ابعاد گسترده تری صورت گیرد. امروز منطقه به شدت نیازمند همگرایی است، بویژه آنکه غرب با تنها نیابتی منطقه یعنی رژیم صهیونی به دنبال تجزیه و ویران سازی تمام منطقه هست که رویکرد واحد در قبال آنها یک ضرورت است. به هر تقدیر نشست فرمت مسکو، نشست نیروهای دریایی همسایگان خزر به خوبی نشان داده که همسایگان توان بهره گیری از زبان گفتمان برای رفع سوء تفاهمات و رسیدن به زبان مشترک را دارند که نیازمند تبدیل این ظرفیت بالقوه به بالفعل است.
اشغالگران در اندیشه بازگشت
از مباحث مطرح در نشست فرمت مسکو که برگزاری آن را ضروری تر ساخته، ادعاها و جنگ افروزی ترامپ است که این روزها سودای اشغال دوباره پایگاه بگرام افغانستان را دارد. آمریکا نه تنها به دنبال بازگشت به این کشور است، بلکه می خواهد تحمیل زیاده خواهی هایش و تفرقه افکنی و برهم زدن پیوند منطقه را اجرایی سازد. بر همین اساس نیز شرکت‌کنندگان هفتمین نشست «فرمت مسکو» درباره افغانستان در بیانیه پایانی خود تأکید کردند که استقرار پایگاه‌های نظامی کشورهای خارجی در افغانستان و کشورهای همسایه غیرقابل قبول است. بیانیه پایانی نشست بر حمایت قاطع از ایجاد افغانستانی مستقل، متحد و صلح‌آمیز تأکید کرد و کشورها بر توسعه روابط اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری در افغانستان با هدف دستیابی به توسعه پایدار و پیشرفت در زمینه‌هایی مانند بهداشت، کاهش فقر، کشاورزی و مدیریت بحران‌های طبیعی توافق کردند. شرکت‌کنندگان همچنین بر ادغام فعال افغانستان در نظام اتصال منطقه‌ای و تقویت همکاری‌های ضدتروریسم در سطوح دوجانبه و چندجانبه تأکید کردند و خاطرنشان کردند که افغانستان نباید به عنوان پایگاهی برای فعالیت گروه‌های تروریستی علیه کشورهای منطقه یا فراتر از آن استفاده شود. بیانیه مسکو ضمن دعوت از جامعه بین‌المللی برای افزایش کمک‌های بشردوستانه به مردم افغانستان، مخالفت خود با سیاسی‌سازی این کمک‌ها را نیز اعلام کرد.
این بیانیه و مواضع حاضران در نشست نشان می دهد که مقابله با اشغالگری و زیاده خواهی غرب نقطه اشتراکی میان تمام کشورهای منطقه است که خود نقطه عطفی در معادلات منطقه خواهد بود. امنیتی بومی و منطقه محور که می تواند ظرفیت هایی برای نقش آفرینی جمعی در نظم نوین جهانی ایجاد نماید. مولفه ای که غرب با تروریسم و بر هم زدن روابط همسایگان به دنبال بر هم زدن آن است که هوشیاری سراسری در برایر آن یک ضرورت است.