بازیگران برای تشکیل ائتلافها و اتحادها به صورت همه جانبه طرحریزی میکنند و صرف تکیه بر یک موضوع را در نظر نمیگیرند. شکل ائتلافها و اتحادها نیز در مقطع کنونی از نظر تعدد بازیگران و حوزههای منطقهای تغییر کرده است. معمولا در گذشته شکل ائتلافها منطقهای بود، اما امروزه شکل آن به ائتلافهای جهانی تغییر پیدا کرده است. یعنی این ائتلافها محدودیت منطقهای گذشته را ندارند و بازیگران برحسب منافع و اشتراکات موجود وارد این ائتلافها میشوند. یکی دیگر از تفاوتهای ائتلافهای کنونی با گذشته در عدم تکیه این ائتلافها بر محوریت قدرتهای جهانی است. معمولا در گذشته ائتلافها حول جبهه شرق و غرب شکل میگرفت، اما در مقطع کنونی این وضعیت از بین رفته و بازیگران قدرتمند با بازیگران دخیل در مناسبات جهانی ائتلافهای مختلفی تشکیل میدهند. نمود این مساله را باید در سازمان شانگهای و برکیس مشاهده کردکه در آن بازیگران مخالف وضعیت کنونی جهان با یکدیگر وارد ائتلاف شدهاند.
ایران به عنوان یک کشور قدرتمند منطقهای و دارای نقش در حوزه جهانی وارد این ائتلافها شده که مهمترین آنها عضویت در سازمان شانگهای است. ایران در جهت ارتقای نقش و بازیگری در این عرصه باید اقداماتی را انجام دهد. برگزاری رزمایشها در کشورهای هدف بویژه در سازمان شانگهای یکی از این مسائلی است که ایران با میزبانی از رزمایش سهند ۲۰۲۵ این پیام را به جهان منتقل کرد که در همکاری با قدرتهای جهانی همسو و بازیگران مهم جهانی، نقش محوری در معادلات نظامی دارد. در واقع برگزاری رزمایش سهند ۲۰۲۵ در ایران، نقطه کانونی بازیگری ایران با بازیگران همسو در مسائل نظامی است.
رزمایش سهند ۲۰۲۵
اعضای شانگهای هر ساله رزمایش مشترک نظامی را در یکی از کشورهای عضو انجام میدهند. چهارمین رزمایش سالانه این سازمان از روز ۱۱ آذرماه سال جاری در تبریز برگزار شده که مدت زمان آن ۵ روز است. کشورهای بلاروس، ایران، هند، چین، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان در این رزمایش مشارک دارند و عربستان، آذربایجان و عراق به عنوان مهمان در این رزمایش حضور پیدا کردهاند. علاوه بر این مقامات عالی رتبه امنیتی و نظامی کشورهای عضو نیز حضور دارند. در این رزمایش ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ فرمانده یگانهای عملیاتی حضور دارند.
بنابر اظهارات مقامات نظامی کشور، یکی از پیامدهای این رزمایش ارتقا دانش فرماندهان کشورهای مختلف در حوزه ضدتروریسم و هم افزایی برای مقابله با تروریسم، تعامل و همکاری کشورهای عضو در مقابله با تروریسم است.
ابعاد راهبردی برگزاری رزمایش سهند ۲۰۲۵ برای ایران
رزمایش سهند ۲۰۲۵ اولین رزمایش عملیات صحرایی است که در قلمرو ایران انجام میشود و نیروی زمینی سپاه با توجه به تجارب میدانی مسئولیت این رزمایش را بر عهده دارد. این رزمایش دارای ابعاد و اهداف راهبردی ذیل برای ایران است:
۱. ارتقای دیپلماسی دفاعی کشور: یکی از ابعاد اصلی این رزمایش تاکید بر این موضوع است که جمهوری اسلامی ایران در انزوا نبوده و دیپلماسی دفاعی آن روز به روز در حال ارتقا و توسعه است. این نکته نیز باید مورد توجه قرار گیرد که ایران علاوه بر ارتقای همکاریهای دفاعی با کشورهای مجاور و همسو، بر همافزاییهای نظامی با این کشورها نیز تاکید دارد. این هم افزایی در قالبهای مختلف از تبادلات نظامی و انتقال تجربیات مختلف در زمینه تروریسم است.
۲. ارائه تعریف متفاوت از تروریسم: این رزمایش با محوریت سپاه پاسداران و نیروی زمینی سپاه در حال انجام است. یکی از مهمترین محورهایی که سپاه در آن نقشآفرینی کرده، مبارزه با تروریسم است. البته این مساله توسط کشورهای غربی با حالت معکوس مطرح میشود، یعنی سپاه پاسداران را به عنوان یک نیروی تروریست معرفی میکنند. نمونه اخیر این اقدام توسط استرالیا صورت گرفت که سپاه را در قالب گروههای تروریستی معرفی کرد. محوریت سپاه پاسداران در این رزمایش نشان میدهد که تبلیغات غربیها برای کشورهای دیگر در بحث سپاه پاسداران کاملا واهی و مغرضانه است و سپاه برخلاف تبلیغات موجود یک نیروی ضدتروریسم است. همچنین با توجه به برگزاری رزمایش سال قبل در چین و برگزاری رزمایش سال جاری در ایران، میتوان گفت سازمان همکاری اقتصادی شانگهای به دنبال تعریف مستقل و غیرغربی از مقوله «تروریسم» است و به نوعی تعریف جمهوری اسلامی و سپاه از تروریسم را به رسمیت شناخته است. این موضوع دستاورد بزرگی در برابر تعریف تروریسم از منظر غرب و زدن انگ تروریستی به سپا از سوی کشورهای غربی است.
۳. بازتعریف شرایط نظامی کشور: آمریکا و رژیم صهیونیستی بارها اعلام کردهاند که ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه به دلیل خسارتهای گسترده؟! دیگر توان نظامی سابق را ندارد. برگزاری این رزمایشها و میزبانی از کشورهای مختلف که برخی از آنها همچون روسیه قدرتهای نظامی جهانی هستند، عکس این مساله را اثبات میکند.
۴. استفاده از تجارب نظامی ایران: پیروزی ایران در جنگ ۱۲ روزه و مقابله با کشورهای مختلف، منجر به افزایش وزن دفاعی ایران در سطح جهانی شد. زیرا ایران در این جنگ در برابر ۳۳ کشور با تمامی سطوح نظامی و اطلاعاتی قرار گرفت و در نهایت پیروز آن شد. این مساله برای بازیگران جهانی پیامهای مهمی دارد که ایران در برابر این همه کشور به چنین پیروزی دست یافته است. همین امر موجب آن شده که بسیاری از کشورها بعد از جنگ ۱۲ روزه به دنبال ارتقای همکاریهای نظامی خود با ایران باشند.
۵. جهش جایگاه ایران در سازمان شانگهای: این دومین رزمایش مشترک ضدتروریستی سازمان همکاری اقتصادی شانگهای پس از رزمایش ۲۰۲۴ در سینکیانگ چین است که برای نخستین بار، ایران میزبانی آن را برعهده گرفته است. این امر نشان دهنده جهش جایگاه تهران از عضو جدید به شریک محوری در این پیمان بزرگ شرقی است. حضور ۱۰ کشور از جهان در این رزمایش که معادل ۴۵ درصد جمعیت جهان را اعضای این پیمان در خود جای دادهاند، خود گویای نقش محوری ایران در این سازمان و ارتقای جایگاه ایران در شانگهای و معادلات جهانی است.
۶. ارتقای همکاریهای ایران با اعضای شانگهای درحوزه عملیاتی و میدانی: بعد از عضویت ایران در شانگهای و تبدیل شدن به یک بازیگر دارای مراودات اقتصادی با اعضای این سازمان، اکنون در حوزه امنیتی، ایران با این رزمایش موقعیت خود را ارتقا خواهد داد. ایران با برگزاری این رزمایش، در حال تبدیل شدن به یکی از محورهای اصلی این پیمان، به ویژه در حوزه امنیتی است.
۷. بازدارندگی راهبردی از سوی ایران: برخی کشورها با طراحی برخی کریدورها همچون زنگزور و ورود برخی بازیگران همچون آمریکا به این موضوع، سعی دارند که از ابزار کریدورها و مسیرهای راهبردی به عنوان یکی از مهمترین تهدیدهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی علیه ایران استفاده کنند. ایران با برگزاری این رزمایش در تبریز که عملا محل تلاقی سه مسیر راهبردی کریدور شمال- جنوب، قفقاز جنوبی و مسیر انرژی از خزر به خلیج فارس است، این پیام را مخابره کرد که توان برهم زدن قواعد در نظر گرفته شده را دارد.
۸. نمایش توان دفاعی ایران در منطقه: رزمایش «سهند-۲۰۲۵» موجب تقویت همکاریهای نظامی و دفاعی ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، از جمله روسیه، چین، هند و برخی کشورهای آسیای میانه میشود. این رزمایش، آمادگی ایران برای نقشآفرینی بهعنوان همپیمان دفاعی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای را به نمایش گذاشته و توانمندی کشور در تأمین امنیت مسیرهای انرژی و حفظ ثبات منطقهای را برجسته میکند.
۹. شتابزایی در همکاریهای اقتصادی: از منظر اقتصادی این رزمایش احتمالاً پیشدرآمدی برای قراردادهای بزرگتر خواهد شد. در همین رابطه رزمایش سهند ۲۰۲۵ میتواند ضمن اعتمادسازی امنیتی، به عنوان مثال شتاب دهنده تکمیل قطعه رشت– آستارا در کریدور شمال– جنوب باشد. اساساً وقتی اعتماد امنیتی ایجاد شود، اعتماد سیاسی و اقتصادی نیز بهطور طبیعی افزایش پیدا میکند.
نتیجه
رزمایش سهند ۲۰۲۵ نمونه کاملی از همگرایی نظامی- امنیتی اعضای شانگهای است که براساس تهدید مشترک و دشمن مشترک شکل گرفته است. برگزاری این رزمایش در ایران پیامهای مختلفی دارد که مهترین آنها حضور فعال ایران در حوزه نظامی– امنیتی سازمان همکاری شانگهای، بازتعریف ائتلافهای نظامی و تبدیل شدن ایران به عنوان بازیگر اصلی مبارزه با تروریسم است.
همچنین این رزمایش به منزله ایفای نقش جبهه شرق در مقابله با تهدیدات جهانی است که مهمترین این تهدیدات توسط آمریکا ایجاد میشود؛ بنابراین با نگاه راهبردی به تحولات جهانی، افول قدرت و منزلت آمریکا و شکسته شدن آقایی دلار با تشکیل جبهه ضدتحریم و ضددلار از طریق اتحادیه بریکس، بیداری ملتها و تقویت همکاریها و همگراییها در آسیا با محوریت سازمان همکاری شانگهای، باید منتظر شتاب گرفتن حرکت جابجایی قدرت از غرب به شرق بود.