در سالهای اخیر، رقابت اقتصادی و سیاسی میان روسیه و اتحادیه اروپا در زمینه انرژی و پولهای بلوکهشده رنگوبوی جدیدی به خود گرفته است. پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، اتحادیه اروپا تحریمهای مالی گستردهای علیه مسکو وضع کرد که یکی از مهمترین آنها، مسدودسازی دسترسی روسیه به بخش عمدهای از ذخایر ارزی و داراییهای بانک مرکزی این کشور بوده است. در جدیدترین تصمیمات، اروپا حدود ۲۱۰ میلیارد یورو از داراییهای روسیه را بهطور نامحدود بلوکه کرده است؛ اقدامی که به این اتحادیه امکان میدهد از این منابع برای تقویت توان مالی اوکراین و حمایت از برنامههای بازسازی این کشور استفاده کند. علاوه بر این، بخشی از سود حاصل از داراییهای مسدودشده در سال ۲۰۲۵، بیش از ۱.۶ میلیارد یورو به کیف منتقل شده که نقش مؤثری در تقویت مالی دولت اوکراین داشته است.
در واکنش به این تحریمها و محدودیتها، روسیه ترکیبی از اقدامات حقوقی و راهبردی را در دستور کار قرار داده است. بانک مرکزی روسیه علیه مؤسسه بلژیکی «اوروکلیر» شکایتی ثبت کرده و جبران خسارت بزرگی را درخواست کرده است. همچنین یکی دیگر از مهمترین جنبههای سیاست روسیه در پاسخ به تحریمهای غرب، چرخش به سمت شرق و تقویت روابط با کشورهای آسیایی، بهویژه چین و هند است. این رویکرد که به «چرخش سیاست انرژی به شرق» معروف است، با هدف کاهش وابستگی به بازارهای غربی طراحی شده و در سالهای اخیر به یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی و اقتصادی روسیه تبدیل شده است؛ بهطوری که همکاریهای انرژی با آسیا به رشد چشمگیری دست یافته و بخش قابل توجهی از صادرات نفت و گاز روسیه به این سمت متمایل شده است.
در همین حال، نیاز اروپا به منابع انرژی روسیه همچنان پابرجاست. با اینکه بسیاری از اروپاییها تلاش کردهاند وابستگی خود را به انرژی روسیه کاهش دهند، اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از نفت و گاز مصرفی اروپا همچنان از منابع روسیه تأمین میشود. حتی با وجود تحریمها و موانع سیاسی، اروپا در تأمین انرژی با چالشهایی جدی مواجه است و نمیتواند بهسرعت جایگزین کامل برای این منابع پیدا کند. در عین حال، روسیه با کنترل منابع نفت و گاز و داشتن مسیرهای صادراتی گسترده، از این وضعیت بهره برده و میتواند اروپا را در حوزه انرژی تحت فشار قرار دهد.
علاوه بر این، مسکو به دنبال توسعه زیرساختهای انرژی با شرکای شرقی است؛ از پروژههای گازی با چین گرفته تا همکاری با کشورهای منطقه غرب آسیا برای ایجاد مسیرهای جدید صادرات سوخت که از جمله طرحهای نوین روسیه در راستای کاهش اثر تحریمهای غرب هستند. این تلاشها نشاندهنده آن است که روسیه نهتنها میخواهد فشار تحریمها را بکاهد، بلکه قصد دارد جایگاه خود در بازار جهانی انرژی را بازتعریف و تقویت کند. گفتنی است که در شرایط فعلی، بخش قابل توجهی از رشد صادرات انرژی روسیه به سمت شرق و بازارهای نوظهور معطوف شده است که میتواند به کاهش اثرات مسدودسازی داراییها کمک کند و تنوعبخشی به درآمدهای ارزی این کشور را افزایش دهد.