ادعای سیادت اردوغان بر منطقه و جهان‌ اسلام برپایه نگرش آتاتورک به عنوان جهان اولی ‌بودن ترکیه پس از تأسیس آن در سال 1923 است. تلفیق شخصیتی سکولار‌ـ دینی، اقدامات متفاوتی را از اردوغان در تحولات منطقه‌ای رقم‌زده است.

حضور فعال ترکیه در بحران‌های عراق، سوریه و لیبی فصل جدیدی از سیاست را برای ترکیه گشوده است که نشست‌های آستانه و سوچی مهر تأییدی بر آن بود. ترکیه علاوه‌ بر اینکه به صورت میدانی به تحولات سوریه وارد شد، عملاً جنگی تمام‌عیار را در صحنه لیبی شروع کرده است.

رزمایش‌های اخیر نظامی جمهوری ‌آذربایجان و ترکیه و هم‌زمانی آن با شرایط حساس و جنگی میان ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ؛ رزمایش نظامی با اسپانیا در دریای اژه که قسمت عمده‌ای از آن در اختیار یونان قرار دارد؛ زمزمه‌های مذاکره ترکیه با یونان درباره قرارداد لوزان که در سال 1923 هم‌زمان با تأسیس ترکیه امروزی بین متفقان و ترکیه منعقد شد؛ مشارکت نیروهای نظامی ترکیه در مانورهای  نظامی‌ـ دریایی «سی‌بریز 2020» در دریای سیاه؛ حضور اردوغان در صف اول نماز جمعه مسجد ایاصوفیه پس از حدود یک قرن، نشانه مهمی از آرمان‌های عثمانی‌گرای اردوغان است که پیوند ذاتی با اقدامات وی در منطقه دارد؛ امضای تفاهم‌نامه دریایی و امنیتی با دولت وفاق ملی لیبی در سال 2019 که تقسیم دریای مدیترانه و افزایش حوزه نفوذ دریایی را دنبال می‌کند، مصادیقی از حضور فعال بازیگری ترکیه در منطقه است که نشان می‌دهد ترکیه دوران خاصی از سیاست خارجی خود را آغاز کرده است و به چیزی جز احیای مجد و عظمت گذشته امپراتوری عثمانی نمی‌اندیشد. انفجار بندر بیروت لبنان نیز فرصت دیگری در اختیار اردوغان قرار داد تا دیپلماسی نفوذ خود را در منطقه پررنگ‌تر کند. ترکیه با توجه به مرزهای ساحلی در مدیترانه یکی از مهم‌ترین مهره‌های رخداد بیروت به شمار می‌رود. اردوغان پس از انفجار بندر بیروت اعلام کرد که بندر مرسین ترکیه را در اختیار لبنان قرار می‌دهد و برای ساخت‌وساز بندر بیروت آماده است.  سیاست خارجی ترکیه از زمان آتاتورک تا سال 2000 با نوعی سیاست احتیاط پیگیری شد، اما با تفکرات عمق استراتژیک داوود اوغلو، ذهنیت تاریخی اردوغان و جامعه ترکیه از جایگاه کشورشان تغییر یافت و به سمت احیای حیثیت امپراتوری عثمانی سوق پیدا کرد تا از قِبل آن، اردوغان الگوی اسلام آناتولی را به کشورهای منطقه معرفی کند.

حسن مرادخانی

سفر «مصطفی الکاظمی» به آمریکا، مهم‌ترین رویداد سیاسی منطقه‌ای است که قرار است در روزهای آینده انجام شود.  برخلاف آنچه بعضاً گفته می‌شود سفر الکاظمی به واشنگتن دارای دستور کارهای امنیتی و گفت‌وگو پیرامون مذاکرات استراتژیک بغداد‌ـ واشنگتن است، این سفر عمدتاً با دستور کار اقتصادی صورت می‌پذیرد. نگاهی به چینش هیئتی که الکاظمی را در این سفر همراهی خواهد کرد، چیزی جز این نمی‌گوید. الکاظمی در شرایطی پست نخست‌وزیری را بر عهده گرفت که این کشور از منازعات داخلی، تشدید مشکلات و معضلات اقتصادی، بحران ناشی از شیوع کرونا، کاهش شدید قیمت نفت و متعاقب آن کاهش درآمدهای نفت که بزرگ‌ترین پشتوانه اقتصاد عراق است و همچنین فساد اداری رنج می‌برد؛ در این میان آنچه بیش‌ازپیش بر حجم و عمق چالش‌های پیش روی دولت الکاظمی عراق افزوده است، مشکلات اقتصادی است که در صورت دامنه‌دار شدن می‌تواند به تضعیف دولت وی منجر شود. الکاظمی با درک اوضاع بحرانی عراق، به ویژه در عرصه‌ اقتصاد که از نظر او منشأ بخش عمده‌ای از نابه‌سامانی‌های این کشور است و با مرتفع شدن آن، نخست‌وزیری وی نیز در یک مسیر هموار و عاری از چالش‌های مؤثر قرار می‌گیرد و آینده‌ سیاسی‌اش تضمین می‌شود، سفر به سه کشور ایران، عربستان و آمریکا را که سه کشور با نفوذ و در عین حال رقیب در عراق هستند، در دستور کار قرار داده است؛ چرا که از نظر نخست‌وزیر، برای سامان بخشیدن به اوضاع عراق، نخست، باید از ظرفیت‌های خارجی استفاده کرد و دوم، از تنش‌ها و رقابت‌های سه کشور مذکور در عراق کاست؛ او لازمه یک عراق باثبات، را بازسازی روابط خارجی با سه کشور ایران، عربستان و آمریکا و هم‌زمان متوازن‌سازی روابط خارجی در عین کاستن از رقابت کشورهای رقیب در عراق می‌داند. به بیان ساده‌تر سفر الکاظمی به آمریکا همان اهدافی را دنبال می‌کند که او از سفر به ایران دنبال می‌کرد؛ یعنی بهره‌برداری از نفوذ، قدرت و پتانسیل‌های بازیگران مؤثر خارجی برای بازسازی و منافع اقتصادی و سیاسی عراق و تثبیت امنیت ملی این کشور.  الکاظمی تا اینجا نشان داده است سیاست‌مداری عملگراست که می‌خواهد با تلفیق سلایق و اراده‌های مختلف، در مسیر تأمین حداکثری منافع ملی عراق از طریق دور نگه داشتن این کشور از صحنه درگیری‌های خارجی و تعاملات گسترده و چندجانبه گام بردارد؛ غافل از اینکه منشأ بخش بزرگی از مشکلات عراق را فقط باید در حضور مخرب و ناامن‌ساز آمریکا در این کشور جست‌وجو کرد. اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که سفر الکاظمی به آمریکا با توجه به اینکه: اولا‌ در ماه‌های پایانی دولت ترامپ صورت می‌گیرد و ثانیا بر اثر شیوع کرونا و عملکرد کاخ سفید، آمریکا خود درگیر مشکلات و بحران‌های عمده داخلی است و ثالثا از اکنون هم امیدی به انتخاب مجدد او در انتخابات آتی ریاست‌جمهوری وجود ندارد، نمی‌تواند به انتظارات دولت عراق از این سفر جامه عمل بپوشاند.

حمید خوش‌آیند