محمدرضا مرادی/ 18 ماه پیش عربستان با هدف حذف انصارالله از معادلات سیاسی یمن و بازگرداندن عبدربه منصورهادی، رئیس‌جمهور مستعفی و فراری یمن با کمک چند کشور عربی، به ویژه امارات حمله‌ای همه‌جانبه را علیه مردم فقیر و بی‌گناه یمن تدارک دید. ارزیابی عربستان این بود که با توجه به وضعیت یمن می‌تواند ظرف یک هفته به بسیاری از اهداف خود دست یابد؛ اما اراده قوی مردم یمن عربستان را در باتلاق این کشور گرفتار کرد و اکنون پس از 18 ماه نه تنها نتوانسته به اهداف خود برسد؛ بلکه انقلابیون یمن را در پشت دروازه شهرهای خود می‌بیند. از این رو آل‌سعود با هدف ایجاد هراس در بین مردم به قتل‌عام وحشیانه و گسترده غیرنظامیان روی آورده است که جنایت اخیر صنعا اوج این وحشی‌گری بود. جنگنده‌های ائتلاف سعودی، شنبه هفدهم مهرماه چهار بار به طور مستقیم یک مراسم ختم را در تالار بزرگ خیابان «الخمسین» در جنوب صنعا هدف قرار دادند که در پی این حملات، صدها نفر از شهروندان یمنی به شهادت رسیده، یا زخمی شدند. «یاسر العواضی» معاون دبیرکل حزب کنگره مردمی یمن می‌گوید تعداد شهدای جنایت سعودی‌ها در صنعا به 458 و شمار مجروحان این جنایت نیز به 356 نفر رسیده است. وزارت بهداشت یمن نیز اعلام کرده که شمار قربانیان این جنایت جدید 700 شهید و زخمی بوده است. این کشتار روزی اتفاق افتاد که نماینده سازمان ملل از موافقت انصارالله با آتش‌بس 72 ساعته قابل تمدید خبر داده بود! به دنبال این جنایت، اتحادیه علمای یمن از مردم این کشور خواستند به طور گسترده به جبهه‌های جنگ علیه عربستان رهسپار شوند. این اتحادیه با صدور بیانیه‌ای جهاد را بر هر کسی که توانایی به دست گرفتن سلاح را داشته باشد، واجب دانست. «محمد عبدالسلام» سخنگوی انصارالله نیز اعلام کرده است؛ «پاسخی شایسته به این جنایت داده خواهد شد.»
واکنش‌ها به این جنایت
این جنایت در سطح جهانی با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد. «سیدحسن نصرالله» دبیرکل حزب‌الله لبنان با عامدانه خواندن این جنایت خطاب به یمنی‌ها گفت: «شما حتماً پیروز خواهید شد. خون انقلابی شریف شما بر شمشیر این وحشی‌ها و خون‌آشام‌ها و قاتلان و تروریست‌ها، پیروز خواهد شد.» ناصر قندیل کارشناس لبنانی هم در واکنش به این جنایت اعلام کرد: «سعودی‌ها با جنایت در صنعا گور خود را کندند.» موضع‌گیری آمریکا در جایگاه مهم‌ترین حامی و طرفی که چراغ سبز تجاوز نظامی به یمن را به آل‌سعود داد، نشان‌دهنده تلاش واشنگتن برای دور کردن خود از مشارکت در کشتار صنعا است. آمریکا در واکنش به جنایت رژیم کودک‌کش آل‌سعود در یمن مدعی شد: «آمریکا بررسی فوری روند حمایت از ائتلاف سعودی علیه یمن را آغاز می‌کند، ما چک سفید امضا برای حمایت از عربستان نداده‌ایم.» اما تجربه نشان داده آمریکا حداکثر تا محکومیت لفظی پیش می‌رود. شورای امنیت ملی آمریکا اعلام کرده که به دنبال «بازنگری فوری» حمایت خود از ائتلاف سعودی‌ها در جنگ یمن است. البته آمریکا پیش از این نیز پس از جنایت‌های سعودی در یمن این موضع‌گیری‌ها را داشته است!
«بان‌کی‌مون» دبیرکل سازمان ملل نیز که با خارج کردن نام رژیم سعودی از فهرست قاتلان کودکان، اوج همسویی و همراهی خود با جنایت این رژیم علیه مردم بی‌دفاع یمن را نشان داد، در یک موضع انفعالی تنها به محکوم کردن لفظی جنایت سعودی‌ها در صنعا پرداخت و با خانواده‌های قربانیان ابراز همدردی کرد. «جیمی مک گلدریک» هماهنگ‌کننده امور انسان‌دوستانه سازمان ملل در یمن نیز با تأکید بر اینکه این «یک حمله وحشتناک» بوده، تصریح کرد که فعالان در زمینه ارائه کمک‌های انسان‌دوستانه در یمن، به شدت از این حمله شوکه و خشمگین شده‌اند. روزنامه آلمانی «تسایت» هم با انتشار خبر این حمله نوشت؛ این بمباران یکی از سنگین‌ترین حملات از زمان آغاز جنگ بود. مدیر «دیده‌بان حقوق بشر»، نیز با محکوم کردن حمله مرگبار اخیر، از تداوم حمایت آمریکا و انگلیس از حملات عربستان به یمن انتقاد کرد.
فرار از پیامدهای جنایت
اما عربستان در واکنشی احمقانه و خنده‌دار، جنایت خود در صنعا را تکذیب کرد! شبکه خبری العربیه وابسته به آل‌سعود گزارش داد که ائتلاف ضد یمن با صدور بیانیه‌ای این حمله را تکذیب کرده و گفته است که جنگنده‌های ائتلاف هیچ‌گونه پروازی بر فراز محل حادثه نداشته‌اند. ائتلاف سعودی با بیان اینکه ما غیرنظامیان را هدف قرار نمی‌دهیم به قربانیان جنایت خود در صنعا تسلیت گفت! پایگاه اماراتی «آی24» نیز که ابتدا گزارش داده بود جنگنده‌های سعودی تجمع رهبران انصارالله و کنگره مردمی را هدف قرار داده‌اند، پس از فاش شدن عمق جنایت سعودی‌ها مدعی شد این حادثه در پی حمله انتحاری داعش رخ داده است! رسانه‌های سعودی نیز به دنبال شدت واکنش‌های بین‌المللی علیه این جنایت به کمک رژیم آل‌سعود شتافتند و درصدد پیدا کردن راه‌حلی برای خلاصی از پیامدهای این حادثه برآمدند. عکاظ سعودی در این باره مدعی شد که شواهد و قرائن از دست داشتن حوثی و عبدالله صالح در بمباران سالن ترحیم حکایت می‌کند! تنها مدرک این رسانه برای اثبات ادعای خود چیزی است که این رسانه به زعم خود از آن به یک منبع ریاست جمهوری یمنی یاد می‌کند؛ منبعی که نه نامش و نه مسئولیت و جایگاهش مشخص است، اگر همچنین منبعی باشد، بی‌تردید محل اقامتش کاخ آل‌سعود در ریاض است که عبدربه منصور هادی، رئیس‌جمهور فراری و دیگر همدستانش در آنجا به سر می‌برند. اما با وجود تلاش رژیم سعودی برای شانه خالی کردن از مسئولیت خود در جنایت هولناکی که علیه مردم بی‌دفاع صنعا مرتکب شد، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد تأکید کرده است حمله به سالن عزا در صنعا در نتیجه حملات هوایی ائتلاف سعودی صورت گرفته است. به دنبال این اعتراف، آل‌سعود نیز در بن‌بست قرار گرفت و مجبور به پذیرش این جنایت شد. هیئت دیپلماتیک عربستان در سازمان ملل در نامه‌ای به شورای امنیت تأسف عمیق خود را از حمله به یک مجلس عزاداری در صنعا اعلام کرد. عربستان در این نامه بر عزم خود برای انجام اقدامات لازم برای مجازات و انتشار نتایج تحقیق در این زمینه تأکید کرد.
تأملی بر واکنش آمریکا
به جنایت صنعا
عربستان هیچ‌گاه در سطح منطقه‌ای نتوانسته است خود را یک قدرت تأثیرگذار که خواستار تأمین امنیت منطقه‌ای است، مطرح کند؛ چرا که اصولاً این کشور به نیابت از اتاق‌های فکر غربی تنها مجری برنامه‌های آنها است و خود اراده چندانی برای اتخاذ تصمیمات ندارد. علت این امر نیز به اهمیت عربستان برای آمریکا برمی‌گردد. عربستان بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات آمریکا در منطقه است و پس از چین بزرگ‌ترین سپرده‌گذار مالی در بانک‌های آمریکا نیز می‌باشد. مهم‌تر اینکه عربستان در کنار رژیم صهیونیستی مهم‌ترین مجری سیاست‌ها و خواسته‌های آمریکا در منطقه است. به همین دلیل تصمیمات کلان این کشور از سوی غربی‌ها تعیین می‌شود؛ اما در زمینه حمله به یمن به نظر می‌رسد که مسئله اندکی متفاوت است. هرچند عربستان در ابتدا با چراغ سبز آمریکا به یمن حمله کرد؛ اما شکست‌های متوالی این کشور در برابر انقلابیون یمنی و همچنین شدت جنایات سعودی‌ها در یمن سبب شد تا افکار عمومی در زمینه حمایت آمریکا از جنایت‌های عربستان فشار بی‌سابقه‌ای را بر آمریکا وارد کند. آمریکا نیز برای حفظ ظاهر به صدور بیانیه‌هایی شعارمحور درباره حمله به عربستان اقدام کرده، اما این بیانیه‌ها تنها در حد شعار باقی مانده‌اند. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، دولت دموکرات اوباما سعی دارد برای جذب آرای بیشتر به سبد هیلاری کلینتونِ دموکرات اقداماتی ظاهری و به اصطلاح «رأی جذب کن» انجام دهد. صدور بیانیه کاخ سفید درباره جنایت صنعا و احتمال بازنگری در روابط واشنگتن‌ـ ریاض مهم‌ترین اقدام دولت اوباما درباره مورد عربستان است؛ چرا که عربستان در 70 سال گذشته به عنوان متحد آمریکا در منطقه فعالیت کرده و تحت هر شرایطی مورد حمایت واشنگتن بوده است. بنابراین بیانیه اخیر کاخ سفید درباره احتمال بازنگری در روابط دو کشور به دلیل جنایت صنعا تنها اقدامی در راستای فعالیت‌های انتخاباتی و برای اقناع افکار عمومی است.
ابعاد حقوقی جنایت آل‌سعود
اما آیا می‌توان این جنایت آل‌سعود را از نظر حقوقی پیگیری کرد؟ در زمینه اقداماتی که در سطح بین‌المللی به‌‌وسیله دولت‌ها یا به‌واسطه آنها انجام می‌شود، مانند حمله اخیر عربستان به صنعا، دو مسئله قابل طرح است؛ یکی این موضوع که احیاناً این اقدامات چه وصف مجرمانه‌ای دارد و آیا یک جنایت بین‌المللی محسوب می‌شود یا خیر؟ موضوع دوم اینکه به فرض احراز عنوان مجرمانه خاص، چه راه‌هایی برای پیگرد مسئله در محاکم داخلی کشورها یا محاکم بین‌المللی وجود دارد. درباره موضوع اول، تردیدی نیست که آنچه رژیم سعودی در یمن انجام می‌دهد، عناوین مجرمانه متعددی را تشکیل می‌دهد. از یک سو، اعمال جنایت علیه بشریت است که با توجه به گستردگی‌اش بدون تبعیض علیه زن، مرد، کودک، نظامی و غیرنظامیان انجام می‌شود. از سوی دیگر این اعمال چون علیه پیروان مذهب یا نژاد خاصی است، ممکن است در شرایط بدتر حتی نسل‌کشی هم محسوب شود که بزرگ‌ترین جنایات بین‌المللی است؛ اما هر وقت در هر یک از عناوین هم تردید و تشکیک داشته باشیم، در اینکه این جنایات، جنایت جنگی محسوب می‌شوند هیچ‌تردیدی وجود ندارد. به دلیل اینکه این جنایات در جریان یک جنگ بین‌المللی انجام شده و بسیاری از آن مانند حمله به مناطق مسکونی و غیرنظامیان، اشغال کشور دارای حاکمیت و ... می‌تواند از مصادیق جنایات جنگی باشد. البته از سوی دیگر، خود این اعمال می‌تواند محقق عنوان مجرمانه دیگری هم باشد که آن را تجاوز ارضی یا سرزمینی می‌نامیم و آن هم از زمره جنایات جنگی شناخته شده است. در زمینه موضوع دوم، یعنی چگونگی پیگرد این جنایات که حتی دبیرکل سازمان ملل متحد هم به نوعی بر تحقق آن از سوی رژیم سعودی صحه گذاشت، کار قدری مشکل‌تر است. امروزه محاکم بین‌المللی‌ای که بتوانند بدون قید و شرط به جنایاتی که دولت‌ها یا مسئولان آنها مرتکب می‌شوند رسیدگی کنند، وجود ندارد. دادگاه کیفری بین‌المللی که از سال 2002 در شهر لاهه هلند آغاز به کار کرده است، در صورتی صلاحیت رسیدگی پیدا می‌کند که یا دولت کشور محل ارتکاب یا دولت متبوع مجرمان، اساسنامه آن دادگاه را پذیرفته باشند که در اینجا نه دولت یمن و نه دولت عربستان، اساسنامه را نپذیرفتند؛ از این رو طبق اساسنامه این دادگاه دولتی می‌تواند صلاحیت دادگاه کیفری بین‌المللی را به طور موردی درباره جنایاتی که در قلمرو آن یا توسط اتباع آن ارتکاب یافته است، بپذیرد. بنابراین در این زمینه دولت یمن می‌تواند چنین درخواستی را از دادگاه کیفری بین‌المللی داشته باشد. البته راه دیگر صلاحیت یافتن دادگاه کیفری بین‌المللی هم ارجاع وضعیت به این دادگاه از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد است که در این حالت احتمال وتوی دولت آمریکا و در نتیجه ارجاع نشدن موضوع به دادگاه وجود دارد. بنابراین با وجود محرز بودن عناوین مجرمانه و شنیع ارتکابی درباره چگونگی پیگرد مرتکبان این جرایم، کار چندان آسان نیست و شاید مرتکبان این جنایات هم مانند بسیاری از جنایات دیگر در جهان، پاسخ درخوری در قبال این اعمال خود دریافت نکنند. در واقع، نهادهای بین‌المللی؛ چه حقوقی و چه سیاسی تحت نفوذ آمریکا و دیگر کشورهای غربی قرار دارند که خود از مهم‌ترین حامیان عربستان هستند و به هیچ عنوان مجوز پیگیری حقوقی جنایت‌های عربستان را نخواهند داد. حقوق بشر مورد ادعای غرب، اختراعی برای فشار بر دشمنان است و در دنیای واقعیت هیچ‌گاه علیه متحدان آنها به کار برده نمی‌شود.
سخن پایانی
بنا به آنچه گفته شد عربستان در باتلاق یمن گرفتار شده و کارشناسان یمنی اعلام کرده‌اند جنگ یمن صدها میلیارد دلار برای عربستان هزینه داشته است. از سوی دیگر آل‌سعود تمام سلاح‌های خود علیه انقلابیون یمن را آزمایش کرده، اما جوابی نگرفته است؛ از این رو رسانه‌های انگلیسی به تازگی اعلام کرده‌اند که عربستان به دنبال خرید 50 میلیارد دلار سلاح پیشرفته از یک شرکت انگلیسی است تا شاید با این حربه بتواند در دل مردم یمن هراس بیفکند. انگلیس و آمریکا شرکای عربستان در این جنایت وحشتناک هستند. اسناد رسمی که خبرگزاری رویترز به آنها دست یافته نشان می‌دهد که وکلای دولت آمریکا به مقامات ارشد این کشور هشدار داده‌اند که دولت آمریکا ممکن است در چارچوب قوانین بین‌المللی به عنوان شریک این خشونت‌ها تلقی و متهم شود. دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا با وجود هشدارهای داده شده سال گذشته، هنوز به دادن مجوز فروش سلاح به عربستان ادامه می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که جنایت اخیر صنعا با سلاح‌های ساخت آمریکا صورت گرفته است.
از سوی دیگر، شکست‌های پی در پی عربستان در مقابل نفوذ معنوی ایران در لبنان، عراق، سوریه، یمن و دیگر کشورها، حسادت کودکانه آل‌سعود را برانگیخته و آنها تلاش دارند برای مقابله با ایران اقدامات تبلیغاتی انجام دهند که رزمایش دریایی اخیر عربستان مهم‌ترین نمود این تفکر بود. عربستان در تلاش است تا به هر صورت خود را در منطقه سر پا نگه‌دارد و برخلاف ایران که راه‌حل تلاش برای ایجاد امنیت منطقه‌ای را انتخاب کرده است، عربستان نقطه مقابل این راه‌حل، یعنی تلاش برای ناامنی در منطقه را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده است. جنگ‌افروزان سعودی، عراق، سوریه و لبنان را از دست رفته می‌بینند و در تلاشند تا به هر طریق یمن را نیز از دست ندهند. بنابراین آل‌سعود با گسترش اقدامات وحشیانه خود مانند جنایت صنعا سعی دارد با ایجاد هراس در بین مردم، به اهداف خود برسد؛ غافل از اینکه این اقدامات آل‌سعود نشان‌دهنده ضعف این کشور است و بیشتر به دست و پا زدن‌های پیش از مرگ شبیه است تا به نشان دادن قدرت و برتری. وقت آن رسیده است که عربستان واقعیت‌های منطقه‌ای را بپذیرد، به ویژه این واقعیت که دوران پادشاهی‌های مرتجع عربی به سر آمده است.
