دکتر یدالله جوانی/ رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت روز چهارشنبه هفته گذشته به مناسبت «هفته دولت»، با رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند. حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در این دیدار، ضمن تبریک هفته دولت، شاخصه‌های حکومت علوی، یعنی «عدالت»، «پاکدامنی»، «پارسایی» و «با مردم بودن» را، معیار ارزیابی و سنجش اقدامات مسئولان برشمردند و با توجه به اوضاع کشور در چهلمین سال انقلاب اسلامی، نکات بسیار مهمی درباره اقتصاد، سیاست خارجی و ضرورت حفظ اتحاد و انسجام داخلی بیان کردند. این نوشتار مهم‌ترین محورهای بیانات معظم‌له، به ویژه در حوزه مسائل اقتصادی را تبیین و تشریح می‌کند.
هفته دولت، هفته فرصت‌ها است
از دیدگاه رهبر حکیم انقلاب، هفته دولت که تداعی‌کننده نام ماندگار شهیدان رجایی و باهنر است، هفته فرصت‌ها برای توجه و پرداختن به امور زیر است:
۱ـ این هفته فرصتی است برای خداقوت گفتن به تمامی دولتمردان.
۲ـ این هفته فرصتی است برای اینکه مسئولان دولتی ارزیابی دقیقی از عملکرد خود داشته باشند.
۳ـ هفته دولت فرصتی است برای ارزیابی نقاط قوت و ضعف.
رهبر معظم انقلاب با توجه به تقارن هفته دولت با دهه ولایت و امامت و همچنین انجام این دیدار در آستانه سالروز عید سعید غدیر، انتخاب حضرت علی(علیه‌السلام) را به عنوان ولی امر امت اسلامی و جانشین پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، نعمت بزرگ الهی دانستند و فرمودند: «مهم‌ترین وظیفه ما به عنوان حکومت اسلامی، معیار و شاخص قرار دادن حکومت علوی است.»
حکومت علوی که باید معیار و ملاک ارزیابی عملکرد مسئولان در حکومت اسلامی قرار گیرد، دارای مجموعه‌ای از شاخصه‌ها است. «عدالت»، «پاکدامنی»، «پارسایی» و «مردمی بودن»، چهار شاخصه اصلی برای این ارزیابی از دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی است. انقلاب اسلامی برای تحقق آرمان و اهداف والای خود، یک حرکت فرآیندی تکاملی دارد. تشکیل دولت اسلامی یکی از مراحل این حرکت پنج مرحله‌ای است. دولت اسلامی دولتی است که تمامی دولتمردان آن، از چهار ویژگی عدالت، پاکدامنی، پارسایی و مردمی بودن برخوردار باشند. این شاخصه‌ها نشان می‌دهد، فاصله وضع موجود تا وضع مطلوب، یعنی دولت‌سازی اسلامی بر اساس حکومت علوی، فاصله بسیار زیاد و قابل ملاحظه‌ای است.
دشمن بر ضعف‌ها
تمرکز کرده است
تهدیدات جدی علیه یک کشور و ملت، زمانی پدید می‌آید که دشمن خارجی بر ضعف‌ها، خلأها و نقاط آسیب‌پذیر آن کشور و ملت متمرکز شده کرده و فشار وارد آورد. اکنون در جنگ ترکیبی آمریکا علیه ملت ایران و جمهوری اسلامی، آمریکایی‌ها با توجه به مشکلات و ضعف‌های اقتصادی کشور، یک جنگ تمام‌عیار را دنبال می‌کنند و به نتایج آن
امیدوارند.
جنگ اقتصادی دشمن با «جنگ روانی» همراه است و در این جنگ مبتنی بر فریب و نیرنگ، دشمن تلاش می‌کند اقتصاد ایران را، یک اقتصاد فرو ریخته، اصلاح‌ناپذیر و تیره و تار از نظر آینده معرفی کند. در این جنگ روانی، آمریکا و متحدانش با استفاده از امپراتوری رسانه‌ای خود، تلاش می‌کنند در چهار محور روایت خود از شرایط و مسائل ایران را به مردم القا کنند و به رفتار ایرانیان جهت دهند. این چهار محور عبارتند از:
۱ـ ترسیم آینده‌ای مبهم و تیره و تار از اقتصاد ایران از طریق:
۱ـ۱ـ ترسیم آینده‌ای تاریک از اقتصاد ایران به بهانه کاهش درآمدهای نفتی و بازگشت تحریم‌های نفتی؛
۲ـ۱ـ ترسیم آینده‌ای تاریک از اقتصاد ایران به واسطه گرانی و کمبود برخی از کالاهای اساسی مانند دارو؛
۳ـ۱ـ برجسته‌سازی مشکلات جامعه کارگری و القای شرایط منفی برای این قشر در آینده.
۲ـ القای وجود فساد فراگیر در نظام اسلامی به عنوان عامل وضع موجود از طریق:
۱ـ۲ـ القای فساد گسترده در میان مسئولان رده بالای کشور؛
۲ـ۲ـ القای سیستمی شدن فساد در جمهوری اسلامی ایران؛
۳ـ۲ـ القای فساد در نهادهای مبارزه‌کننده با فساد.
۳ـ القای به بن‌بست رسیدن جمهوری اسلامی ایران در حل مشکلات معیشتی مردم از طریق:
۱ـ۳ـ القای اصلاح‌ناپذیر بودن وضع کنونی با وجود جمهوری اسلامی؛
۲ـ۳ـ القای ناتوانی جمهوری اسلامی ایران در کنترل اوضاع به بهانه التهابات بازار ارز و سکه و کالاهای اساسی؛
۳ـ۳ـ القای حل مشکلات کشور تنها از طریق تغییر نظام.
۴ـ تحریک برای ایجاد آشوب و اغتشاش در کشور از طریق:
۱ـ۴ـ تحریک جامعه و به ویژه جوانان و اقشار آسیب‌پذیر برای ایجاد تظاهرات، اعتصاب و اغتشاش به منزله تنها راه رهایی از وضع موجود و نابسامانی کنونی؛
۲ـ۴ـ بزرگنمایی از مشکلات معیشتی کارگران؛
۳ـ۴ـ پوشش گسترده و لحظه‌ای اخبار هر نوع تجمع و حرکت اعتراضی.
با تحلیل محتوای رسانه‌های جبهه استکبار با رویکرد عملیات روانی علیه ملت ایران و جمهوری اسلامی، می‌توان گفت؛ دشمنان خارجی و جریان ضد انقلاب به دنبال القای به بن‌بست رسیدن جمهوری اسلامی ایران در اداره کشور و حل مشکلات اقتصادی مردم ایران هستند. دشمن تلاش می‌کند مردم ایران را به مقابله با نظام برای اصلاح امور تشویق کند، جمهوری اسلامی را بر سر دو راهی فروپاشی یا تسلیم شدن در برابر غرب برای حل مشکلات مردم قرار دهد.
در اداره اقتصاد کشور
بن‌بست نداریم
در مقابل نقشه شیطانی دشمن و تمرکز آنان بر فشارهای اقتصادی و روانی، رهبر معظم انقلاب با نگاهی عالمانه و کارشناسانه از اوضاع کشور و ظرفیت‌های داخلی، بر این نکته تأکید دارند که در پرتو کار و تلاش شبانه‌روزی مسئولان، کشور از این مرحله عبور خواهد کرد. معظم‌له با تأکید بر اینکه دشمن به دلیل برخی از ضعف‌ها و خلأهای اقتصادی، بر موضوع اقتصاد کشور متمرکز شده، فرمودند: «در زمینه اقتصادی باید قوی و پرحجم کار کرد و تمام خلأها را پر کرد که همه این موارد امکان‌پذیر و شدنی است و ما در اداره کشور بن‌بست نداریم.»
واقعیت ظرفیت‌ها و امکانات در ایران از جهات گوناگون، به گونه‌ای است که با اطمینان‌خاطر می‌توان گفت،
با اصلاح رویکردها و انجام کار شبانه‌روزی، به راحتی می‌توان از اوضاع سخت اقتصادی کنونی عبور کرد. رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی با توجه به همین واقعیات می‌فرمایند: «حجم و کیفیت فعالیت و عملکرد مسئولان اقتصادی کشور باید به گونه‌ای باشد که شب و روز نشناسند و محور فعالیت‌ها، سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد که اساس آن تکیه بر تولید داخلی است.»
باید از غرب
قطع امید کرد
امید بستن به برجام و غفلت از ظرفیت‌های داخلی، دلایل اصلی مشکلات کنونی اقتصادی کشور است. دولت آقای روحانی بر این تصور بود که با برجام و ورود سرمایه کشورهای اروپایی به ایران، کشور به رشد اقتصادی بالای هشت درصد دست خواهد یافت و با این رشد اقتصادی، بسیاری از مشکلات مردم حل خواهد شد. با خروج آمریکا از برجام، این تصور مخدوش شد و عده‌ای چنین می‌پندارند که با اروپا می‌توان برجام را به پیش برد و از منافع اقتصادی آن بهره جست. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار، خطاب به دولتمردان تصریح کردند که برای گره‌گشایی از مشکلات اقتصادی کشور از این طریق قطع امید کنید: «ارتباط و ادامه مذاکره با اروپا ایراد ندارد، اما باید ضمن ادامه این کار، از آنها درباره مسائلی نظیر برجام یا اقتصاد قطع امید کنید.»
تأکید رهبر معظم انقلاب بر قطع امید از اروپاییها، مبتنی بر تجربه تاریخی است. با تکیه بر اروپاییها هرگز نمی‌توان مشکلات اقتصادی کشور را حل کرد و آنان چنین کاری را نخواهند کرد.
معظم‌له در این دیدار با انتقاد از رفتار نامناسب اروپا در مسائلی نظیر برجام و تحریمها تأکید کردند: «باید با نگاه شک‌آلود به وعده‌های آنها، از روند مسائل مراقبت جدی کرد.»
رهبر معظم انقلاب کلید حل مشکلات کشور را در داخل دیدند و طی سالیانی همواره مسئولان را به این نکته متذکر شده‌اند.
دولت باید اقتصاد کشور را مدیریت کند
ضعف مدیریتی دولت در مسائل اقتصادی، از جمله دلایل اصلی بروز مشکلات معیشتی برای مردم و بروز التهاب در بازار ارز، سکه و مسکن است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی کشور، سهم تحریمها و عوامل خارجی در پدیدآیی مشکلات اقتصادی کشور، حداکثر ۲۵ تا ۳۰ درصد بوده، نقش عوامل داخلی در این میان، یک نقش بالای ۷۰ درصدی است.
مشکل اصلی در داخل کشور، نه کمبود منابع و امکانات، بلکه در رویکردهای مدیریتی و ضعف‌های مدیریتی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار، با اشاره به برخی از مشکلات مدیریتی و عوارض ناشی از ضعف‌های مدیریتی، به صراحت فرمودند: «وظیفه دولت، مدیریت اقتصادی است.» تصریح معظم‌له بر این وظیفه از آن نظر است که اگر اقتصاد کشور و امور اقتصادی در سال‌های اخیر به درستی مدیریت می‌شد، بسیاری از مشکلات کنونی پدید نمی‌آمد. از دیدگاه ایشان، مدیریت اقتصادی با تصدی‌گری اقتصادی کاملاً متفاوت است. معظم‌له تصریح دارند که هدف از سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی این است که دولت تصدی‌گری در اقتصاد نداشته باشد. مدیریت اقتصادی مورد نظر، همان اعمال جنبه‌های حاکمیتی در حوزه اقتصادی است که بیشتر به سیاست‌گذاری‌های کلان مرتبط است و حوزه عملیات اقتصادی در اختیار بخش خصوصی متعهد و متخصص قرار می‌گیرد.
اولویت‌ها
در مدیریت اقتصادی کشور
زمانی که کشور با جنگ اقتصادی دشمن مواجه است، اقتصاد به خودی خود به اولویت اول کشور تبدیل می‌شود. در چنین وضعیتی اگر اقتصاد به درستی مدیریت نشود، بخشی از اهداف دشمن که همانا برهم زدن آرامش روحی و روانی جامعه است، تحقق پیدا می‌کند. در ماه‌های گذشته متأسفانه چنین وضعیتی در کشور پدید آمد و التهابات بازار ارز و سکه و گرانی کالاهای اساسی تا حدودی تعادل جامعه را برهم زد.
دولت وظیفه دارد با مدیریت صحیح اقتصادی، آرامش جامعه را حفظ کرده و نقشه دشمن را با هوشمندی مدیریتی خنثی کند. اقدام رهبر معظم انقلاب برای تشکیل دادن شورای اقتصادی یا جلسه هماهنگی قوای سه‌گانه چنین هدفی را دنبال می‌کند. معظم‌له در این باره می‌فرمایند: «هدف از تشکیل این جلسه، تمرکز بر مسائل اصلی اقتصادی و هماهنگی جهت حل سریع‌تر آنها است و بر همین اساس باید در این جلسات، از طریق گفت‌وگو و رایزنی، نقاط اشتراک را افزایش داد.»
با توجه به مختصات اقتصادی کشور، زمینه‌ها و بسترهای پدیدآیی مشکلات و راهکارهای مؤثر برای برون‌رفت از وضعیت فعلی، رهبر معظم انقلاب، در تبیین مدیریت اقتصادی و موارد اولویت‌داری که باید مورد توجه دولتمردان قرار گیرد، بر امور زیر به صورت خاص تأکید کردند:
1ـ «باید تلاش همه‌جانبه‌ای برای جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها و یا زیر ظرفیت کار کردن آنها انجام گیرد.»
بسیار روشن است که دشمن با اعمال تحریمها و مجموعه‌ای دیگر از اقدامات، تلاش می‌کند کارخانه‌های ایران را به تعطیلی کشانده، با ملحق کردن کارگران به لشکر بیکاران در کشور، بحران‌آفرینی کند. در نقطه مقابل این نقشه شیطانی، دولت در مدیریت اقتصادی خود، باید اولویت اول خود را جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌ها قرار داده، تولید داخلی را حمایت کند. مواردی از تلاش همه‌جانبه مورد نظر رهبر معظم انقلاب برای تحقق این هدف عبارت است از:
الف‌ـ هدایت نقدینگی از سوی دولت به سمت تولید؛
ب‌ـ مبارزه جدی با کالاهای قاچاق؛
ج‌ـ جلوگیری از واردات کالاهایی که در داخل تولید می‌شود؛
د‌ـ فراهم کردن زمینه و شرایط مناسب برای صادرات محصولات ایرانی.
2ـ «باز کردن، میدان برای فعالان سالم اقتصادی و جوانان مبتکر و پرتلاش»
با نهایت تأسف باید گفت، برخی از زد و بندها و همچنین بوروکراسی اداری، میل و رغبت را از فعالان سالم اقتصادی گرفته، آنان در این عرصه کمتر فعال هستند. دولت باید میدان کار و تلاش و سرمایه‌گذاری را برای این افراد باز کرده، آنان را حمایت کند.
رهبر معظم انقلاب یکی از موارد ضروری برای بازکردن میدان برای این فعالان و همچنین جوانان مبتکر و پرتلاش را، این‌گونه متذکر شدند: «یکی از راه‌های بهبود فضای کسب‌وکار، جلوگیری از بخشنامه‌های پی در پی و بعضاً متناقض است.»
3ـ «بستن منافذ فساد و برخورد با مفسد»
در کنار باز کردن فضا برای کسب‌وکار و حمایت از فعالان سالم اقتصادی، باید منافذ فساد بسته شود و با مفسدان اقتصادی برخوردی قاطع صورت گیرد. پدیده فساد در کشور، از یک سو به اقتصاد کشور آسیب وارد می‌کند و از سوی دیگر، موجبات نارضایتی مردم و کاهش اعتماد آنان نسبت به نظام و مسئولان را فراهم می‌آورد. رهبر حکیم انقلاب در خصوص موضوع فساد و مفسد و ضرورت مبارزه بی‌امان با این پدیده شوم و ویرانگر، دیدگاه و مواضع بسیار روشن و صریحی دارند. فرمان هشت ماده‌ای معظم‌له که در سال 1380 خطاب به سران قوای سه‌گانه صادر شد، فرمان مبارزه قاطع با پدیده فساد است. ایشان در آن پیام تصریح دارند که، در صورت مبارزه جدی با فساد و مفسدان، «نعره‌ها» به آسمان بلند خواهد شد، ولی نباید به این نعره‌ها اعتنا کرد. فساد را باید ریشه‌کن کرد. اکنون، مطالبه رهبری از دستگاه اجرایی کشور، بستن منافذ از یک‌سو و مبارزه با مفسدان از سوی دیگر با کمک دستگاه قضایی است.
4ـ «مشکلات تولید راه‌حل دارد و اقتصاددانان نیز برای آن راهکار ارائه داده‌اند که اگر به آنها عمل شود، معیشت مردم که اکنون بخش مهمی از جامعه دچار مشکل هستند، بهبود خواهد یافت.»
برداشتن موانع از سر راه تولید در داخل کشور و رونق‌بخشی به فضای کسب‌وکار، یکی از اولویت‌های مهم در مدیریت اقتصادی برای عبور از اوضاع کنونی است. نکته بسیار مهم این است که در هر بخش تولیدی، مشکلات و موانع بر سر راه تولید شناخته شده و راه‌حل آن هم از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی مشخص است. آنچه نیاز است برای برطرف کردن این موانع، اصلاح رویکردهای مدیریتی و کار و تلاش شبانه‌روزی است.
الزامات موفقیت دولت
در مدیریت اقتصادی
دولت برای موفقیت در مدیریت اقتصادی کشور و غلبه بر چالش‌ها و موانع، باید به الزامات این کار در وضعیت کنونی توجه خاص داشته باشد.
جنگ اقتصادی را با جهاد اقتصادی باید خنثی کرد. در صورتی که دولت و مردم در وضعیت جنگ اقتصادی علیه کشور دست به مجاهدت و حماسه اقتصادی بزنند، به یقین تهدیدات اقتصادی به یک فرصت طلایی برای شکوفایی اقتصادی تبدیل خواهد شد. از دیدگاه رهبر معظم انقلاب برخی از الزامات موفقیت دولت در مدیریت صحیح اقتصادی عبارت است از:
1ـ «لازمه چنین مدیریت اقتصادی، اهتمام جدی، ورود مجاهدانه در وسط میدان و نظارت کامل و مستمر به منظور بستن منافذ فساد است تا دیگر نیازی به برخورد قوه قضائیه نباشد.»
2ـ «استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی فراوان و برجسته کشور»
به جرئت می‌توان گفت، هیچ یک از دولت‌های پس از انقلاب، از تمامی ظرفیت‌های اقتصادی کشور به صورت صحیح و کامل استفاده نکردند. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب در این دیدار، با تأکید بر این نکته و با استناد به گزارشی از مراکز بین‌المللی فرمودند: «ایران از لحاظ ظرفیت‌های استفاده نشده در رده اول جهان قرار دارد.»
3ـ «استفاده صحیح از ظرفیت‌های اقتصادی»
رهبر فرزانه و تیزبین انقلاب اسلامی؛ «بد استفاده کردن از ظرفیت‌ها و منابع داخلی» را یکی از مشکلات بزرگ در بحث مدیریت اقتصادی کشور دانستند، برای برجسته‌سازی این مشکل از مسئولان دولتی در این دیدار پرسیدند: «ایران که جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است، چرا باید بنزین وارد کند؟ در حالی که می‌توان با ساخت پالایشگاه و تولید و حتی صدور فرآورده‌های نفتی، از نعمت بزرگ ذخائر نفتی، استفاده صحیح کرد.»
نکته مورد اشاره رهبر معظم انقلاب در این پرسش، یک نکته کلیدی در مدیریت اقتصادی کشور است. به راستی اگر در چهل سال گذشته، دولت‌ها رویکرد صحیحی را در استفاده از ذخائر نفتی اتخاذ کرده بودند، آیا امروز دشمن اساساً می‌توانست ایران را تحریم نفتی کند؟ اگر در داخل کشور نفت به فرآورده‌های گوناگون تبدیل می‌شد، امکان تحریم نفتی ایران وجود نداشت و علاوه بر خارج شدن ابزار تحریم نفتی از دست دشمن، صادرات فرآورده‌های نفتی برای ملت ایران ارزش‌های بسیار فراوانی به جای خام‌فروشی نفت داشت.
۴ـ «لزوم مهار و مدیریت نقدینگی»
در اصلاح رویکردهای مدیریت اقتصادی دولت، یکی از الزامات موفقیت تمرکز دولت بر مدیریت نقدینگی است. رهبر معظم انقلاب در این باره خطاب به دولتمردان فرمودند: «نقدینگی سرگردان به هر سو که برود (سکه، ارز، مسکن یا هر زمینه دیگر) ویرانگر خواهد بود و باید مجموعه‌ای تمام وقت، فعال و جهادی مسئول کنترل و مدیریت آن شود.»
۵ـ «مدیریت و کنترل قوی بانک مرکزی به دیگر بانک‌ها»
رویکرد غلط بانک‌ها در کشور طی سالیان گذشته، از عوامل پدیدآیی نابسامانی اقتصادی کشور است. اصلاح این رویکردهای غلط بر عهده دولت است. رهبر معظم انقلاب در این دیدار با انتقاد از ادامه بنگاه‌داری بانک‌ها و کارهای هزینه‌آور دیگر نظیر افزایش شعبه‌های بانکی فرمودند: «بانک مرکزی باید با نظارت کامل و دقیق مانع بروز مشکلاتی نظیر مسائل سپرده‌گذاران برخی از بانک‌ها و مؤسسات مالی شود.»
نتیجه‌گیری
تأمل در مجموعه بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی، نشان می‌دهد دشمن با دادن نشانی غلط از ریشه‌های مشکلات اقتصادی، به دنبال ایجاد انحراف در مسیر ملت ایران است. در پرتو هوشمندی همه مردم، نخبگان و به ویژه مسئولان می‌توان از این انحراف جلوگیری کرد و با اصلاح رویکردهای اقتصادی، گره‌های اقتصادی کشور را در پرتو مدیریت جهادی و انقلابی و کار شبانه‌روزی مسئولان یکی پس از دیگری گشود.
