اکبر ادراکی/ يکي از فناوري‌هاي برتر در ميان صنايع گوناگون، فناوري ساخت هواپيما است که جمهوري اسلامي ایران در سال‌هاي اخير با همه توان در مسير دستيابي به آن تلاش کرده است. در اين عرصه نيروي هوايي ايران پیش و پس از پيروزي انقلاب تفاوت‌هايي با يکديگر داشته‌اند. در زمان رژيم طاغوت اصل بر خريد ادوات و تجهيزات و استفاده نکردن از توان بومي براي توليد تجهيزات نظامي بود. هرچند در آن زمان در بين فرماندهان ارتش تفکر تکيه بر قدرت داخلي وجود داشت؛ اما نيروي هوايي با دستور شخص شاه، خريد صرف تجهيزات نظامي را دنبال مي‌کرد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي با تقويت روحيه خودباوري و استقلال‌طلبي، ميل به خودکفايي به اوج رسيد. ضمن آنکه نيروي هوايي در اين دوران سخت‌ترين و محدودکننده‌ترين تحریم‌ها را تجربه کرد و ضرورت خودکفايي دوچندان شد.
نيروي هوايي ارتش (نهاجا) اولين يگان در جمهوري اسلامي ايران بوده است که سازماني تحت عنوان جهاد خودکفايي را در داخل خود تشکيل داد و رهبر معظم انقلاب در زمان رياست‌جمهوري خود پس از اطلاع از اين امر ضمن تأييد اين ابتکار، دستور تشکيل سازمان‌هاي مشابه را در دیگر نيروها صادر فرمودند. اولين حرکت‌هاي جهاد خودکفايي نهاجا عملياتي نگه داشتن هواپيماهاي خود در همه انواع در طول جنگ تحميلي بود که با توجه به آسيب‌هاي ناشي از عمليات رزمي شامل تعميرات و بازسازي مي‌شد.
با دستور امير سرلشکر شهيد ستاري در سال ۱۳۶۵، مجتمع صنعتي «اوج» در نهاجا براي بازسازي هواپيماهاي آسيب‌ديده ايجاد شد تا ضمن عملياتي کردن مجدد اين پرنده‌ها، در آينده بتوان از طريق بازسازي هواپيماها به بستري براي ساخت هواپيماهاي جنگنده و آموزشي هم دست پيدا کرد. يک سال بعد اين مرکز با همت تعدادي از متخصصان دلسوز و تحت نظر فرماندهي نهاجا تشکيل شد. برنامه بازسازي و عملياتي کردن جنگنده‌هاي آسيب‌ديده با قوت به کار خود ادامه داد و در طول دو دهه ۷۰ و ۸۰ ده‌ها فروند هواپيماي بازسازي شده به نهاجا تحويل داده شد.
کار ارتقای تجهيزات و تسليحات هواپيماها نيز در دوران جنگ تحميلي آغاز شد که نصب موشک سطح به هواي «هاوک» روي جنگنده رهگير اف‌ـ۱۴، توسعه سامانه سوختگيري هوايي جنگنده به جنگنده، ايجاد تغييراتي روي رادار برخي هواپيماهاي رزمي و موارد بسيار ديگر از نمونه کارهاي جهاد خودکفایی نهاجا در دوران جنگ است.
اما يک گام مهم جهاد خودکفایی نهاجا، شکل‌دهي نهضت قطعه‌سازي بود که در این راستا تلاش‌هاي همه‌جانبه متخصصان نيرو و بخش‌هاي پژوهشي کشور و صنعت دفاعي در اين زمينه آغاز شد.
به موازات اين کار براي تأمين هواپيماي جنگي نيز طرح‌هاي ميان‌مدت و بلندمدتي تعريف شد که اولین بار با مهندسي معکوس هواپيماي جنگنده اف‌ـ۵ تايگر در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۷ این فکر عملی شد.
نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران اوايل سال 1383 از ساخت جنگنده «صاعقه» با تلاش متخصصان توانمند داخلي خبر داد؛ اين جنگنده در شهريور 1385 با پرواز موفق در رزمايش «ضربت ذوالفقار» به طور رسمی به ناوگان هوايي ارتش پيوست و در دي ماه سال ۱۳۹۳ به توليد انبوه رسید.
از ويژگي‌ها و توانمندی‌های مهم اين جنگنده پشتيباني نزديک هوايي، حمل و شليک انواع راکت، پرتاب انواع بمب و موشک با بهره‌گيري از سامانه راداري پيشرفته، قدرت رزمایش هوايي، نيروي تخريب زياد، درصد خطاي بسيار پايين و نيز شتاب لحظه‌اي و سريع است.
آذرخش دومين هواپيماي جنگنده ساخت جمهوري اسلامي ايران، پس از صاعقه است. اين جنگنده که در جمهوري اسلامي ايران و به روش مهندسي معکوس بر روي جنگنده بمب‌افکن «اف‌ـ ۵» ساخته و در ۱۵ مرداد ١٣٨۶ در شاهين شهر اصفهان آزمايش شده است، بيشتر و در واقع براي حمله به اهداف زميني طراحي و ساخته شده است و توانايي جنگ هوايي را نيز دارد.
هواپیمای قاهر نیز یک هواپیمای نظامی و آموزشی سبک با قابلیت پشتیبانی نزدیک است. پروژه ساخت جنگنده قاهر پروژه‌ای برای ساخت نوعی جت جنگنده تک‌سرنشین و رادارگریز در ایران است که همه مراحل طراحي و ساخت جنگنده قاهر ۳۱۳ را دانشمندان و متخصصان ايرانی انجام داده‌اند. اولین پیش‌نمونه یا ماکت آن را آقای احمدی‌نژاد در ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ رونمایی کرد. این جت جنگنده در روز ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ آزمایش‌های حرکت بر روی باند را انجام داد و در بهمن ماه همان سال انجام آزمایش سرعت‌گیری در باند تا پرواز آن را سردار دهقان تأیید کرد.
به گفته سردار احمد وحیدی این جنگنده قادر به حمل تسلیحات پیشرفته بومی بوده و از قدرت تهاجمی بالایی برخوردار است. وی قابلیت نشستن و پرواز با طول باند کوتاه، توانایی انجام عملیات پروازی در ارتفاع پست و تعمیر و نگهداری آسان و سریع را از دیگر ویژگی‌های این جنگنده برشمرد. مجید بکایی، جانشین وزیر دفاع ایران هم درباره تحلیل گفته است: «وقتی جنگنده رونمایی شد دشمن ابتدا می‌گفت ماکت و مقوا است و بعد تجزیه و تحلیل کردند و گفتند جمهوری اسلامی آن را برای مقابله با بالگردها طراحی کرده است؛ زیرا نقاط قوت ما قایق‌های تندروست و دشمن برای مقابله با آن از بالگرد استفاده می‌کند و آنها تحلیل کردند این جنگنده قادر است در یکی دو متری سطح آب پرواز کند و بالگردهای‌شان را بزند.»
آخرین هواپیمای نظامی رونمایی شده جمهوری اسلامی «کوثر» است که در مرداد ماه امسال با حضور رئیس‌جمهور رونمایی شد. هواپیمای کوثر در نقش آموزشی و پشتیبانی نزدیک هوایی استفاده می‌شود. داشتن یک کابین با نمایشگرهای دیجیتالی، خلبانان را برای پذیرش جنگنده‌های مدرن آشنا کرده و در زمان و هزینه‌های آموزشی در هواپیماهای رزمی نسل بعد موجب صرفه‌جویی می‌شود.
یک هواپیمای رزمی از بخش‌های کلی به اسم سازه، الکترونیک پروازی، پیشران و تسلیحات تشکیل می‌شود. اتفاق مهم آن است که اکنون در بخش ساخت سازه به خودکفایی صد درصد رسیده‌ایم. در بخش سیم‌کشی یا به اصطلاح وایرینگ این عدد در هواپیمای کوثر نیز صد درصد و در بخش سامانه‌های اویونیکی حدود ۹۰ درصد است. در داخل کابین هواپیما شاهد یک تغییر بسیار بنیادی نسبت به خانواده اف‌ـ ۵ هستیم و مشاهده می‌شود نمایشگرهای دیجیتالی مدرن، جایگزین آلات دقیق قدیمی شده‌اند.
یکی دیگر از ویژگی‌های جت رزمی کوثر، بهره‌گیری از رادار پیشرفته و چندمنظوره است که به طور خاص برای این هواپیما توسعه داده شده است؛ اما شاید حساس‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش در ساخت هر جنگنده‌ای مربوط به دستگاه پیشران آن باشد. در این هواپیما از دو دستگاه موتور توربوجت اوج استفاده شده که در حقیقت مدل ایرانیزه شده موتور آمریکایی 85-J بوده و بر اساس اعلام مسئولان تا ۹۰ درصد آن بومی‌سازی شده است. کوثر با استفاده از دو موتور اوج توانایی دستیابی به سقف پرواز ۴۵۰۰۰ پا و حداکثر سرعت ۵/۱ ماخ را دارد.
امیر «بنی طرفی» رئیس سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع با بیان اینکه خط تولید جنگنده کوثر آماده بوده و هم اکنون نیز در حال تولید است، گفت: «با تولید این جنگنده، در کل هواپیما 16 و نیم میلیون دلار صرفه‌جویی می‌شود.» امیر «محمدحسین دادرس» جانشین فرمانده کل ارتش معتقد است: «جنگنده کوثر با مشابه‌های خارجی‌اش قابل قیاس نیست و به مراتب به‌روز شده و توانمندتر از آنها است. همچنین این پرنده مبنایی است که همه پرنده‌های ما که به نوعی نیازمند خارج بوده است، به نوعی مستقل شوند.»
