شهناز سلطانی/ چای و شربت، غذا و قربانی گوسفند، خرما و شیرینی، آش و حلیم فقط بخشی از نذریهایی است که این روزها و شبها فراوان بذل و بخشش میشود. نذوراتی که از سادهترینها شروع میشود و به تجملاتیها ختم میشود. در این بذل و بخششها بسیاری از مردم از برکات این نذرها بهره میبرند. برخی از آنها سخت نیازمندند، حتی به یک وعده غذای گرم و برخی دیگر از زمره آنهایی هستند که دستشان خوب به دهانشان میرسد. لذت نوشیدن فقط یک استکان چای تلخ در یک ایستگاه صلواتی بر هیچ یک از ما پوشیده نیست، اما ای کاش این روزها که سخاوتمندانه از داشتههایمان میگذریم، بیش از گذشته نیازمندان واقعی را دریابیم.
وجهی مشترک در ادیان مختلف
در معانی فقهی نذر گفته میشود، نذر یعنی انجام کاری برای رضای خدا، یا پرهیز از انجام کاری نادرست باز هم برای رضای خدا؛ یعنی عهد و پیمانی بین خدا و بندهاش. نذر نه فقط در دین اسلام که در همه ادیان الهی وجود دارد. اگر کمی دقت کنیم میبینیم که در همین ایام ماه محرم و عزاداری برای سیدالشهداء(س) چه بسیار هموطنان ارامنهای که دست به ادای نذر میزنند و متوسل به امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) میشوند. نذر قدمتی دیرینه دارد. در قرآن کریم به دفعات از نذرکردن نام برده شده است و علمای دین هم همواره بر این عمل خداپسند تأکید کردهاند. برای مثال قرآن کریم درباره نذر در آیه 27 سوره بقره چنین آورده است: «هر چه انفاق کنید، یا به نذر صدقه دهید، همانا خداوند میداند و ستمکاران را در دو جهان یار و معینی نخواهد بود.»
همچنین در آیه 7 سوره دهر، بر وفای به نذر چنین تأکید میکند: «بندگان خدا، وفا به نذر کرده، میترسند از روزی که شرّ آن گسترده است.» در تفسیر این آیه، مفسران معتقدند که این آیه در مورد خانواده عصمت و طهارت، امیرالمؤمنین علی(ع) و حضرت زهرا(س) و دو فرزند گرامی آنان امام حسن(ع)، امام حسین(ع) نازل شده است. آنگاه که حسن و حسین مریض شده بودند، همگی نذر کردند که اگر خداوند بر آنان شفا کرامت کند، سه روز روزه بگیرند. پس از آنکه حاجتشان برآورده شد، سه روز متوالی روزه گرفتند. البته در اینکه نذر چه آثار مثبتی دارد، چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی جای تردید نیست.
رد پای تجمل در نذریها
در دهه اول ماه محرم به ویژه در روزها و شبهای تاسوعا و عاشورای حسینی انواع و اقسام نذورات در بین مردم توزیع میشود که بخش فراوانی از این نذورات غذاست. سفره بابرکت نذریها وسعت دارد و بسیاری را بر سر این خوان مینشاند. اما در سالهای اخیر از سادگی این سفرههای پر مهر در برخی مناطق کشور کمی کاسته شده و شاید بتوان گفت تجمل به این سفرهها پا گذاشته است. اگر تا همین چند سال پیش در تعداد زیادی از مساجد و حسینیهها آبگوشت بار میگذاشتند، حالا دیگر کمتر از این دست غذاها خبر است. خورشت قیمه و قورمهسبزی و عدسپلو و لوبیاپلو و زرشک پلو پای ثابت سفرههای نذری محرم شده است و با خلوصی که در تهیه مواد اولیه و پخت آنها دیده میشود، پر طرفدارند و مشتریخواه. اما چند سالی است حداقل در برخی مناطق مرفهنشین پایتخت فهرست غذاهای دهه اول محرم دچار رنگ و لعاب متفاوتی شده و از سادگی معمول تا حد قابل توجهی فاصله
گرفته است.
میگوی سوخاری، باقالیپلو با ماهیچه، چنجه و... فهرست خوراکیهای یک رستوران نیستند؛ بلکه به منوی غذای ایام سوگواری در ماه محرم اضافه شده است. البته که در کنار این غذاها سالادهای متنوع با نوشیدنیهای متنوعتر هم سرو میشود. غذاهای گرانقیمت و پرهزینهای که در بین مردم همان مناطق توزیع میشود و بیتردید همه ساکنان این محلهها جز همان اقشاری هستند که خدا را شکر دستشان خوب به دهانشان میرسد. در نیت خیر و خالصانه این بانیان نباید تردید کرد که اگر غیر از این باشد در زمان دیگری این سفرههای سخاوت را پهن میکنند، اما موضوع چیز دیگری است. بحث بر سر این است که نیازمندان واقعی بسیاری سخت محتاج سخاوت آنها هستند، البته نه با غذاهای آنچنانی؛ چه لزومی دارد از سادگی و زیبایی این سادگی در سفرههای عزاداران حسینی بکاهیم.
اسراف در نذریها
حتماً شما هم به دفعات دیدهاید که در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی در شهرها و روستاهای مختلف کشور به قدری غذا توزیع میشود که به یقین بخشی از این غذاها دور ریخته میشود. این در حالی است که در این وضع نابسامان اقتصادی قدرت خرید بسیاری از مردم در طبقات پایین جامعه به شدت کاهش یافته است و این روزها فرصت مغتنمی است که ما این غذاها را به دست نیازمندان واقعی برسانیم، نه آنهایی که قرار است در مصرف این غذاها اسراف را پیشه کنند.
از این دست افراد نیازمند در همه شهرها و روستاها به سهولت پیدا میشود. فقط کافی است قصد آن کنیم که نیازمندان واقعی را با ادای نذرمان دستگیری کنیم. اگر نیازمندان واقعی را شناسایی کنیم آن وقت میبینیم که یک وعده غذای نذری ما تا چه اندازه کمک حال آنهاست و روی آن حساب باز میکنند. ضمن آنکه بخش قابل توجهی از نذرها در ماه محرم ادا میشود، اگر این امکان برایتان فراهم است آن را به وقت دیگری موکول کنید، باز هم کمک حال محرومان شدهاید.
نذری غیر از غذا
اغلب نذریها در این روزها و شبها در نذر غذا خلاصه میشود. چه بهتر که اگر ممکن است آن را به اشکال دیگری تبدیل کنید. برای مثال نذر شیر خشک کنید برای بچههایی که در خانوادههای بیبضاعت رشد میکنند. نذر کنیم بخشی از اجاره خانه چند خانواده را که با مشکل روبهرو هستند، تأمین کنیم، یا برای دانشآموزان تنگدست نوشتافزار و پوشاک گرم برای فصول سرد سال مهیا کنیم.
فرد بیسوادی را خواندن و نوشتن بیاموزیم. در حد مقدوراتمان برای کمک به جهیزیه یک دختر دمبخت، اما نیازمند آستینها را بالا بزنیم. در فراهم کردن مقدمات عروسی یک پسر جوان دستش را بگیریم. وقتی قرار است نذر ما خشنودی و رضایت خدا را به همراه داشته باشد، راههای فراوانی میتوان برای رسیدن به این رضایت پیدا کرد.
صدای رسای نذریها
نذریهای محرم مانند دستهایی است که اگر کنار هم باشند صدای بلند و رسایی دارند و با آنها میشود قدمهای بزرگ برداشت و کارهای بزرگ کرد. پس به هیچ وجه آنها را دست کم نگیرید. کارهایی که بعضی وقتها بیشک از ماندگاری بیشتری برخوردارند و به تبع تأثیرات بیشتری هم دارند. بنابراین نذر کردن و ادای نذر به ویژه در این شبها و روزها فراتر از قربانی کردن داراییهای مادی است، پس امکان آن برای هرکس به شکلی متفاوت وجود دارد. اما در این بین آنهایی که با صرف مبالغ زیاد نذرشان را ادا میکنند شاید ندانند که راههای بهتر و اثربخشتری هم از شیوه معمول مثل غذا دادن، آن هم با تشریفات و تجملات وجود دارد که اگر بدانند به طور حتم در شکل و شیوه اجرای آن بازنگری میکنند، پس کمکهای فکری درست و هدایت شده ما هم دست کمی از ادای نذر نیست؛ آن را از هم دریغ نکنیم.