اکبر ادراکی/ حوزه زراعت و کشاورزي يکي از مهم‌ترين و شايد راهبردي‌ترين عرصه‌های اقتصادي است که پيشرفت و توسعه در اين عرصه مي‌تواند مادر همه توسعه‌هاي ديگر قرار گيرد. تأمين غذاي يک جامعه همواره با فوري‌ترين دغدغه هر نظام سياسي است که در صورت خودکفايي و تضمين آن توجه به عرصه‌هاي ديگري چون؛ صنعت، معدن و... ممکن خواهد شد. با مطالعه روند توسعه و شکوفايي اقتصادي کشورهاي قدرتمند جهان به اين واقعيت پي مي‌بريم که اکثر آنها، با تلاش برای خودکفايي و توانمندسازي در بخش زراعت و کشاورزي موفق به فتح قله‌هاي پيشرفت و موفقيت شده‌اند. بی‌ترديد، براي کشور پهناوري چون ايران با 80 ميليون نفر جمعيت و قرارگرفتن در منطقه‌اي راهبردی در جهان، موفقيت هر چه بيشتر در بخش کشاورزي و زراعت، ضرورتي است که اجتناب و گريز از آن ناممکن است. در اين عرصه جمهوري اسلامي ایران توانسته است اقدامات چشمگیری را به ثبت برساند که يکي از دستاوردهاي مهم نظام اسلامي است.
ايران مساحتي بیش از ۱۶۴ ميليون هکتار دارد که بيش از ۵۱ ميليون هکتار آن از اراضي خوب و مستعد براي توليد محصولات کشاورزي است. تا پيش از پيروزي انقلاب اسلامي به دليل سياست‌هاي نادرست رژيم پهلوي، کشاورزي کشور با ورشکستگي روبه‌رو بود. بسياري از محصولات مهم و استراتژيک کشاورزي نظير گندم و برنج از خارج وارد مي‌شد و کسري فزاينده مواد غذايي سبب تورم قيمت اين مواد در داخل کشور شده بود.
رژيم پهلوي در دهه 1340 شمسي با راهبرد نادرست خود تحت عنوان اصلاحات ارضي، سبب بيمار شدن اقتصاد ايران شده بود که نشانه‌هاي اين بيماري را در عرصه‌هاي مختلف اقتصاد مي‌توانستيم به وضوح مشاهده کنيم. رژيم شاه در برنامه‌هاي توسعه خود بر اولويت صنايع وابسته به ويژه صنايع مربوط به کالاهاي مصرفي اتکا داشت که نتيجه آن نبود توازن بين بخش کشاورزي و بخش‌هاي ديگر اقتصادي شد؛ به گونه‌اي که در بخش کشاورزي، توليد محصولات کشاورزي نه تنها در روند رشد قرار نداشت؛ بلکه با سيري نزولي از ۲۹/۱ درصد توليد ناخالص ملي در سال ۱۳۳۹ به ۰۹/۱ درصد در سال ۱۳۵۶ (يک سال پیش از فروپاشي حکومت پهلوي) تنزل يافت. اين وضعيت فاصله گرفتن امکانات شهري و روستايي و مهاجرت روزافزون روستاییان به شهرها را به دنبال داشت.
بخش کشاورزي همواره يکي از بخش‌هاي اقتصادي مورد توجه دولتمردان جمهوري اسلامي ايران بوده است، به گونه‌اي که امروز بیش از ۹۰ درصد از نياز کشور به محصولات کشاورزي در داخل تأمين مي‌شود. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و به دنبال تأکيدات امام‌خميني(ره) مبني بر ضرورت خودکفايي کشور در زمينه محصولات استراتژيک نظير گندم، برنج و جو، حرکت‌هاي چشمگیری در راستاي توليد اين محصولات صورت گرفت.
برای نمونه در زمينه گندم با سرمايه‌گذاري‌هاي مناسب انجام شده، ميزان توليد آن نسبت به پیش از انقلاب اسلامي پنج برابر شده است. همچنين توليد برنج دومين محصول استراتژيک و پرمصرف کشور (پس از گندم ) رشدي بالغ بر ۶۰ تا ۷۰ درصد نسبت به پیش از انقلاب اسلامي داشته است که تا حد بسيار بالایی از واردات آن کاسته شده است. ضمن آنکه بايد يادآوري کرد در طول سال‌هاي پس از انقلاب با دو برابر شدن جمعيت ايران و افزايش مصرف سرانه مواد غذايي روبه‌رو هستيم.
خودکفايي در توليد گندم به مثابه يک محصول استراتژيک و تأمين امنيت غذايي جمعيت ۷۰ ميليوني کشور از مهم‌ترين اقدامات وزارت جهاد کشاورزي در طي سال‌هاي پس از انقلاب است. آمار موجود حاکي از توليد ۵ ميليون و ۶۰۰ هزار تن گندم در سال‌های ۵۶ و ۵۷ است، به طوري که ميزان واردات گندم در سال‌هاي پیش از انقلاب متناسب با جمعيت آن روز به بيش از يک ميليون و ۱۴۰ هزار تن مي‌رسيد.
جمهوري اسلامي ایران در سال 1383 با خودکفايي در توليد گندم، جشنی برپا کرد و روز 26 آبان را با نام روز خودکفايي گندم در تقويم ثبت کرد. اکنون ايران نه تنها از واردات بالاي گندم بي‌نياز شده است؛ بلکه با افزايش توليد گندم به بيش از 13 ميليون تن ضمن قطع وابستگي شاهد صادرات چند ميليون تني گندم به کشورهاي گوناگون جهان است. از نکات مهم در اين بخش اين است که ايران در کنار بحث خودکفايي گندم به کيفيت مطلوب اين محصول هم دست يافته است.
عباس کشاورز معاون امور زراعت وزير جهاد کشاورزي در تير ماه امسال (1397) گفت: «برآورد توليد گندم کشور در سال زراعي جاري 13 ميليون و 300 هزار تن گندم است که نسبت به توليد سال زراعي قبل بيش از يک ميليون تن افزايش دارد. با اين روند توليد امسال کشور به واردات گندم نیاز ندارد و در توليد اين محصول استراتژيک خودکفا است. اين ميزان محصول گندم از 2 ميليون و 60 هزار هکتار سطح زيرکشت آبي و سه ميليون و 700 هزار هکتار اراضي ديم برداشت مي‌شود.»
خودکفايي در ديگر محصولات کشاورزي نيز چشمگیر است، چنانکه اکنون مرکبات، انار، کيوي، انبه، خرمالو، خرما، پسته، زعفران، کشمش و... همچنين ميوه‌هايي چون؛ هلو، شليل، زردآلو و سيب و انواع سبزيجات از ايران به کشورهاي مختلف صادر مي‌شود. در اين زمينه ايران نخستين توليدکننده محصولاتي چون؛ پسته، زعفران و انار در جهان است. به گزارش کارشناسان، ۳۵ محصول کشاورزي ايران جزو رتبه‌هاي يک تا ۱۰ جدول جهاني اين محصولات است و اين آمار نشان مي‌دهد که مي‌توان بر روي صادرات اين محصولات تمرکز بيشتري داشت. خرماي ايران داراي محبوبيت در کشور هندوستان است و افزايش مشتريان از جمله آمريکا و استفاده از حقوق گمرکي اوراسيا مي‌تواند حجم صادرات خرماي ايران را افزايش دهد. پسته ارزآورترين محصول صادراتي کشاورزي ايران بوده و ميزان مصرف زعفران در بازارهاي جهاني ۳۰۰ تن است که ايران مي‌تواند تنها تأمين‌کننده اين محصول باشد. خربزه يکي دیگر از محصولات ارزآور و داراي محبوبيت در کشور عراق بوده و انواع کلم قرمز و سفيد در زمره پرفروش‌ترين و ارزآورترين محصولات کشاورزي ايران است. نمونه‌های فراواني از محصولات کشاورزی مي‌توان در زمینه صادرات مثال زد؛ محصولاتی که می‌توانند براي کشور ارزآوری داشته باشند.
گياهان دارويي داراي مقبوليت بين‌المللي، ارزآوري، اشتغال‌زايي و داراي ارزش‌افزوده براي توليدکنندگان اين محصول است و ظرفيت بسياري براي افزايش ميزان صادرات دارد. عراق، امارات، افغانستان، روسيه، ترکيه، پاکستان، اسپانيا، چين، هنگ‌کنگ، هند و قزاقستان از کشورهاي هدف صادراتي محصولات کشاورزي هستند. بازاريابي محصولات کشاورزي ايران مي‌تواند حجم و تنوع کشورهاي مقصد صادراتي را افزايش دهد.
از نکات ديگر تأثير پيروزي انقلاب اسلامي توجه به صنايع تبدیلی و تکميلي بخش کشاورزي است. پیش از انقلاب با توجه به سياست‌هاي وابستگي واردات به خارج، به اين صنعت اهميت داده نمي‌شد، اما پس از پيروزي انقلاب اسلامي اقدامات بسيار خوبي در اين زمينه صورت گرفت، به طوري که در سال ۱۳۸۵ با تأمين سرمايه لازم از طريق تسهيلات کم‌بهره، اعطاي زمين و کمک‌هاي ديگر، صنايع مرتبط با بخش کشاورزي توسعه يافته است، به گونه‌اي که ظرفيت فرآوري محصولات کشاورزي کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود ۳۳ ميليون تن و تا پايان برنامه چهارم به رقم ۴۲ ميليون تن افزايش يافت.
