حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار جمعی از استادان، نخبگان علمی و پژوهشگران دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز علمی و تحقیقاتی فرمودند: من چندی پیش نیز در خصوص کاهش سرعت رشد علمی تذکر دادم؛ زیرا سرعت کم شده است و برای جبران فاصله عقب‌ماندگی علمی چاره‌ای جز افزایش سرعت رشد علمی وجود ندارد. اگر در غرب سرعت رشد علمی کاهش پیدا کرده به این دلیل است که آنها از بیشتر ظرفیت‌های خود استفاده کرده‌اند، اما ما باید عقب‌ماندگی شصت یا هفتاد ساله خود را که به وسیله حکومت‌های خائن و غافل به وجود آمده، جبران کنیم تا بتوانیم در این مسابقه جهانی خود را به سطوح بالا و قله‌ها برسانیم.
تأکید و هشدار معظم‌له سبب شد تا در گفت‌وگویی با چند تن از صاحب‌نظران و استادان دانشگاه چرایی کاهش رشد علمی کشور را بررسی کنیم.
ضرورت پیگیری نقشه جامع علمی کشور
دکتر محمد حسینی*
در دهه اخیر تردیدی در رشد علمی کشور وجود ندارد و مهم‌تر از رشد علمی، سرعت و شتاب این رشد است که حائز اهمیت بوده؛ زیرا باعث می‌شود تا ما بتوانیم از نظر علمی جایگاه ویژه خود را در بین کشورهای جهان به دست آوریم.
این رشد در دولت جدید نیز با افزایش تعداد مقالات ادامه یافت، اما آن چیزی که سبب نگرانی رهبر معظم انقلاب شده مسئله سرعت و شتابی است که تنزل یافته و عوامل متعددی که در این امر دخالت داشته‌اند. متأسفانه در حوزه علم، دانش و فناوری نیز این رخوت و رکود ورود یافته است. وزارت علوم و وزارت بهداشت وظیفه دارند بستر‌های لازم را فراهم کرده و از مشوق‌های مورد نظر حمایت کنند تا سرعت مورد نیاز را در عرصه پژوهشی شاهد باشیم.
زمانی که یک مسئله‌ای مانند بورسیه‌ها مطرح می‌شود و به ناحق بیش از سه هزار نفر نیروی انقلابی و متعهد را معطل می‌گذارند و حیثیت آنان را زیر سؤال می‌برند، نشان از آثاری منفی است که برای این جوانان انقلابی و افراد تأثیرگذار در دانشگاه مشکلاتی را ایجاد کرده است. تشکل‌های سیاسی دولت‌ساخته‌ای نیز هستند که همه همّ‌وغم‌شان این است که فضای سیاسی دانشگاه را در اختیار بگیرند، یا بعضی از برنامه‌های فرهنگی حاشیه‌ساز اولویت دانشگاه را تحت‌الشعاع قرار دهند، در حالی که رهبری بارها برخی از این فعالیت‌ها را منع کرده‌اند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی باید پیگیر نقشه جامع علمی کشور باشد و وضعیت دانشگاه‌ها را رصد کند که آیا اینها به مأموریت اصلی خود توجه دارند، یا اسناد بالا دستی را مد نظر قرار داده‌اند؟ مجلس نیز باید نظارت کند که آیا پروژه‌های عظیمی که در بخش هوافضا و بخش‌های دیگر ورود داشته تداوم داشته و یا اینکه که رها شده است. وجود افرادی که چهره سیاسی آنها بر چهره علمی‌شان در دانشگاه غالب باشد سبب موضع‌گیری آنان شده و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم خود را بر فضای دانشگاه خواهد داشت.
* وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم
جلوگیری از مهاجرت و جایابی نخبگان
دكتر محمدرضا مخبر دزفولي*
متأسفانه امروز با کاهش سرعت رشد علمی در کشور مواجه هستیم؛ اصل مطلق تولید علم در کشور ما کم نشده است، ما سال گذشته 29 هزار مقاله چاپ شده در نمایه‌های بین‌المللی داشتیم. سال 2015 کشور ما 31 هزار مقاله علمی داشت. در واقع، مطلق تولید علم ما افزایش پیدا کرده است؛ اما چون کشورهای دیگر در مقام رقابت چند برابر ما برنامه‌ریزی کرده‌اند آن کشورها هم به همین نسبت و بلکه بیشتر از آن افزایش تولید علم پیدا کرده‌اند. به دلیل اینکه سرعت رشد علمی در کشور کم شده است، با وجود مطلق افزایش تولید علم ممکن است از این ناحیه آسیب ببینیم.
بر اساس آن شیب و سرعتی که ایران در دهه 80 داشت، برآوردهای جهانی نشان می‌داد که ایران در سال 2018 رتبه چهارم جهان را از نظر تولید علم خواهد شد. ما امروز در scopus رتبه 18 یا 19 جهان و در isi رتبه 19، 20 یا 21 هستیم. اگر سرعت ما پایین نیامده بود طبق آن شیبی که در گذشته داشتیم امروز باید رتبه تک‌رقمی می‌داشتیم. قطعاً با سرعت رشد فعلی تا سال 2018 به رتبه چهارم جهان نخواهیم رسید.
بهبود وضعیت فعلی کشور از نظر سرعت رشد علمی شرایط و ملزومات مختلفی دارد؛ افزایش سرمایه‌گذاری در راستای تولید علم و افزایش سرعت تولید علم اهتمام و توجه بیش از گذشته به دانشمندان و محققان، درگیر نکردن دانشمندان و دانشگاه‌های کشور با مسائل حاشیه‌ای و برجسته نکردن موضوعات فرعی که دانشمندان و محققان را در محیط‌های دانشگاهی و علمی مأیوس می‌کند.
یکی از مشکلاتی که دامنگیر جامعه علمی کشور شده است، مهاجرت دانشجویان است که نکته مهم در این مسئله این است که نباید اجازه بدهیم یأس و ناامیدی در محیط‌های دانشگاهی ترویج شود. برخی آگاهانه و یا ناآگاهانه دانشجویان و نخبگان کشور را از آینده کشور می‌ترسانند. به فرموده حضرت آقا اگر کسی این کار را آگاهانه انجام دهد خیانت کرده است.
* دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي
رهبری پرچمدار حمایت از دانشمندان
دکتر منصور کبکانیان*
رهبر معظم انقلاب یادآوری کردند که شتاب علمی کشور افت کرده است.بخشی از دلایل این مسئله به بودجه‌های علم و فناوری و بودجه‌های پژوهشی برمی‌گردد. برای نمونه بودجه‌های مربوط به طرح‌های کلان ملی تقریباً به صفر رسیده است، این موضوع اثرات بسیار بدی در پی دارد. هر طرح ملی تعداد زیادی از استادان و محققان را به خود مشغول داشته و محققان با این پروژه‌های جدی که کارشناسی و طراحی شده دلگرم شده بودند و امیدوارانه فعالیت می‌کردند؛ اما متأسفانه این طرح‌ها به جایی رسیدند که نه‌تنها بودجه‌ای به آنها تخصیص داده نشد. در این رابطه ما به سازمان مدیریت، وزارت علوم و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری انتقاد داریم که چرا در پی رفع این مشکل نیستند.
در سال‌های گذشته چند سالی در دانشگاه‌ها جوّ علمی بسیار قوی حاکم شد و سیاسی‌کاری و حاشیه‌آفرینی تقلیل پیدا کرده بود، بالطبع دانشجویان هم وقت بیشتری را برای تحصیل علم و پژوهش صرف کردند و استادان دلگرم شدند؛ اما امروز یکی از نگرانی‌ها این است که عامل حاشیه‌آفرینی و سیاسی‌کاری نیز به دیگر عوامل کاهش سرعت علمی کشور اضافه شود.
خواهش ما از مسئولان آموزش عالی، به ویژه مسئولان وزارت علوم این است که تمرکز جدی خود را بر مسئله توسعه علمی بگذارند، جوّ آموزش عالی کشور را تقویت کنند و حمایت‌ها و بودجه‌های بیشتری را بگیرند. امروز پرچم حمایت از دانشمندان در دست رهبری نظام است، این قدرت بسیار بالایی است که مسئولان باید از این فرصت و قدرت استفاده کنند.
رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی با ایران رقابت می‌کنند، به ویژه عربستان سعودی با بودجه‌های کلانی که در این زمینه تعیین کرده با ایران در رقابت است. البته، ما اعتقاد داریم که رشد عربستان یک رشد توخالی است. در حالی که کشور ایران بدون هیچ حمایتی از سوی کشورهای صنعتی نزدیک بود رتبه اول در منطقه را کسب کند که متأسفانه امروز کمی با آن اهداف فاصله داریم.
* دبیر ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور
