عبدالله عبادی/ اسلام در جنوب شرق آسیا از آغاز تا امروز اسلامی صوفیانه، مداراطلب و میانه‌رو بوده است. برجسته‌ترین ویژگی مسلمانان این منطقه در دوره‌های گوناگون تاریخی و معاصر مسامحه و مدارا با پیروان دیگر ادیان و نحله‌های فکری و همزیستی مسالمت‌آمیز با آنها بوده است. در واقع، اسلام در جنوب شرق آسیا همواره چهره‌ای خندان و صلح‌طلب داشته است.
از اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم مسلمانان منطقه جنوب شرق آسیا با اندیشه‌های وهابی و سلفی آشنا شدند، از این دوره بسیاری از علمای مسلمان این منطقه برای تکمیل تحصیلات خود به شهرهای مکه، مدینه و قاهره سفر کردند و در مراکز مذهبی این شهرها با آرا و اندیشه‌های وهابیت آشنا شدند و در اوایل قرن بیستم و با تأسیس کشور عربستان سعودی و به دنبال ایجاد مراکز آموزشی گوناگون در جنوب شرق آسیا، تأثیر اندیشه‌های وهابی و سلفی بر مسلمانان این منطقه رو به فزونی گذاشت. فعالیت وهابیت در طول این مدت و به ویژه در چند دهه اخیر موجب شد، برخی از مسلمانان این منطقه به تدریج از مسامحه و همزیستی به تندروی و ستیزه‌جویی با دیگر ادیان و نحله‌های فکری و حتی دیگر مسلمانان
روی آورند.
سفر شاه عربستان به اندونزی
حوادثی که در دهه‌های پایانی قرن بیستم و آغاز قرن بیست‌ویک در جهان اسلام و خاورمیانه رخ داد، از مهم‌ترین دلایل تشدید فعالیت وهابیت در جنوب شرق آسیا است. این حوادث سبب شد گروه‌ها و احزاب مسلمان این منطقه به سمت افراط‌گرایی و رادیکالیزه شدن کشیده شوند.
برخی از مهم‌ترین این حوادث عبارتند از:
1ـ پیروزی انقلاب اسلامی در ایران: پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 که با رهبری علمای شیعی انجام شد، موجب هراس رهبران وهابی در عربستان سعودی و تشدید فعالیت‌ها و تبلیغات وهابی‌ها برای مقابله با نفوذ ایران به ویژه در جنوب شرق آسیا شد.
2ـ حمله شوروی به افغانستان: این حمله از سال 1979 تا 1988 به بهانه مقابله با مجاهدین افغان و حمایت از حکومت کمونیستی آن صورت گرفت و سبب شد بسیاری از مسلمانان جنوب شرق آسیا که بیشتر آنها در عربستان تحصیل کرده بودند، برای جهاد علیه نیروهای شوروی به مجاهدین افغانی بپیوندند. این گروه‌ها که به شدت با اندیشه‌های جهادی ملهم از تعالیم وهابی برانگیخته شده بودند، پس از پایان جنگ افغانستان به کشورهای خویش بازگشتند؛ اما اندیشه‌های جهادی و مبارزه‌خواهی خود را فراموش نکردند و با شدت و سرعت به تشکیل گروه‌های جهادی و سیاسی و تلاش برای گسترش اندیشه‌های وهابیت همت گماشتند. برخی از این مبارزان، چون رهبر گروه ابوسیاف در فیلیپین که مبارزه را در افغانستان آغاز کرده بود، پس از بازگشت به کشور خود هدایت تندروترین گروه‌ها را برعهده گرفت.
3ـ اقدامات آمریکا: اقدامات آمریکا در خاورمیانه به ویژه در دو دهه اخیر بر رشد افراط‌گرایی و افزایش نفوذ وهابیت در جنوب شرق آسیا تأثیر بسیاری داشته است. جنگ خلیج‌فارس در سال 1991 و حمله آمریکا و متحدانش به کویت و عراق و تحرکات خصمانه آمریکا پس از 11 سپتامبر 2001 چون حمله به افغانستان و عراق افزون بر تشدید روحیه افراط‌گرایی و سوق دادن گروه‌های اسلامی در جنوب شرق آسیا به سوی اقدامات تروریستی انتقام‌جویانه، زمینه را برای رشد فعالیت وهابیت با حمایت پیدا و پنهان عربستان سعودی فراهم کرد.
داعش در فیلیپین
4ـ آموزش: مدارس اسلامی سنتی که از قرن هجدهم و شاید پیش از آن در جنوب شرق آسیا متولی ارائه تعالیم و آموزه‌های اسلامی بودند، نقش مهمی در گسترش وهابیت در این منطقه داشته و دارند. یکی از نخستین مراکز که توجه وهابیان را برای ترویج اندیشه‌های خویش در میان مسلمانان منطقه به خود جلب کرد، همین مراکز آموزشی بود. وهابیون به این مدارس و مراکز مذهبی کمک‌های مادی و معنوی زیادی کردند، آن دسته از دانش‌آموختگان مدارس مذهبی که دوست داشتند به جرگه علما بپیوندند، برای ادامه تحصیل عازم شهرهای مکه و مدینه شدند. این افراد پس از فراگیری علوم دینی به عنوان شیوخ مذهبی به زادگاه خویش بازگشته و هدایت مدارس و تدریس در آنها را برعهده می‌گرفتند.
وهابیون در کنار حمایت از مدارس سنتی اسلامی که تنها آموزش‌های دینی ارائه می‌دادند، مراکز آموزشی و مدارس در کشورهای گوناگون شرق آسیا احداث کردند. این مدارس که افزون بر دانش‌های دینی و اسلامی برخی از دانش‌های جدید را نیز در برنامه‌های درسی خود گنجانده بودند، عمدتاً از امکانات آموزشی و رفاه بسیار خوبی برخوردار بودند که با توانمندی‌ها و امکانات اقتصادی و رفاهی مناطقی که در آن تأسیس شده بودند، فاصله زیادی داشتند. آموزش در این مراکز بیشتر بر روی افرادی متمرکز شده است که اصلیتی عربی دارند و نمی‌توانند هزینه‌های تحصیلی خود را پرداخت کنند.
بسیاری از پژوهشگران و برخی از گزارش‌های سرویس‌های امنیتی این مدارس را یکی از اصلی‌ترین مراکز گسترش اسلام افراطی در جنوب شرق آسیا به شمار می‌آورند. یکی دیگر از اقدامات پنهان عربستان در جنوب شرق آسیا در راستای گسترش وهابیت ترویج زبان عربی است؛ برای نمونه عربستان از دهه 1980 دو مرکز به نام‌های مؤسسه مطالعات عربی اسلامی و مؤسسه آموزش زبان عربی در اندونزی تأسیس کرده است که مسئولیت اصلی و اولیه آنها ترویج زبان عربی و مجهز کردن داوطلبان تحصیل در عربستان به زبان و ادبیات عرب است.
در ادامه نفوذ وهابیت در کشورهای گوناگون این منطقه را بررسی می‌کنیم.
