اکبر ادراکي/ يکي از دستاوردهاي بزرگ و ممتاز انقلاب اسلامي، ساخت نهادها و مجموعه‌هاي بي‌نظيري است که براي آن نمي‌توان مشابهي در ديگر نظام‌هاي سياسي يافت. از جمله اين مجموعه‌هاي ارزشمند که در طول چهار دهه گذشته همواره به کار نظام اسلامي آمد و فلسفه شکل‌گيري خود را به ویژه آنگاه که کار بر نظام اسلامي سخت شده بود، نشان داد، مجموعه بسيج مستضعفين بود.
در ديگر كشورها نيز هر چند اجتماعاتي مردمي شكل گرفته‌اند و در نگاه اول شبيه به مجموعه بسيج به نظر مي‌رسند؛ اما با مرور ويژگي‌هاي بسيج مشخص می‌شود تفاوت‌هایی مبنايي حتي در نشانه‌هاي ظاهري ميان اين مجموعه‌ها با تشكل بسيج در نظام اسلامي وجود دارد.
مشخصات منحصر به فرد بسيج
1ـ مكتبي بودن/ به این معنا كه مبتني بر آموزه‌هاي مكتب تشيع و اسلام ناب محمدي(ص) شكل گرفته است. در اين مجموعه شاخص هدف‌گذاري، سازماندهي، مديريت، تعيين صلاحيت، عضوگيري و... آموزه‌هاي اسلامي بوده و چه در مرحله تأسيس و چه در مرحله تداوم و تحول تنها از آموزه‌هاي اسلامي الگوبرداري شده است.
2ـ جهادي بودن/ رهبر معظم انقلاب اسلامي در بازديد از پژوهشكده رويان در تبيين ماهيت اقدامات جهادي و تفاوت آن با ديگر اقدامات مشابه مي‌فرمايند: «جهاد يعني مبارزه؛ مبارزه در همين اصطلاح متعارف فارسي امروز ما. مبارزه انواع و اقسامي دارد: مبارزه علمي داريم، مبارزه مطبوعاتي داريم، مبارزه سياسي داريم، مبارزه اقتصادي داريم، مبارزه نظامي داريم، مبارزه آشكار داريم، مبارزه پنهان داريم؛ اما يك نقطه مشترك در همه اينها وجود دارد و آن اينكه در مقابلِ يك خصم است؛ در مقابلِ يك مانع است. مبارزه با دوست معني ندارد؛ مبارزه در مقابلِ يك دشمن است.»
با اين تعريف از اقدام جهادي، بسيج را مي‌توان مصداق کامل تشکلي دانست که با محوريت اقدام جهادي شکل گرفته است و اگر مأموريت‌هاي جهادي از آن گرفته شود، فلسفه و موضوعيت خود را از دست خواهد داد.
3ـ فراگير بودن/ به این معنا كه بسيجي بودن در قالب‌هاي تنگ سازماني نمي‌گنجد. همه اقشار از زن و مرد و پير و جوان، همه اقوام از فارس و ترك تا لر و كرد و عرب و... مي‌توانند عضوي از مجموعه بسيج باشند. حتي مذهب نيز مانع پيشروي عضويت در بسيج نيست و از شيعه و سني تا مسيحي و زرتشتي مي‌توانند سبك زندگي بسيج را پذيرفته و به اردوگاه بسيجيان وارد شوند، همان‌طور كه در دوران دفاع مقدس شاهد حضور همه اين افراد جامعه بوديم.
4ـ پويايي، شادابي و انعطاف‌پذيري/ اين ويژگي از آنجا ناشي مي‌شود که بیشتر اعضاي بسيج را نوجوانان و جوانان تشکيل مي‌دهند که شادابي و طراوات و ايثار و از خودگذشتگي و... از ويژگي‌هاي سني آنان است. هنگامي که اين نيروي جواني با بهجت و طراوت ايمان و معنويت آميخته شد، مجموعه‌اي ممتاز شکل مي‌گيرد که مي‌تواند موتور محرک اجتماع در حرکت به سمت تعالي و پيشرفت باشد. همين غلبه و حاکميت روحيه جواني است که اقشار گوناگون بسيج را که در آن افزون بر نوجوانان و جوانان، پيران و ميانسال‌ها نيز حضور دارند، شاداب و پراميد کرده و در مجموع تشکلي چالاک و پويا را خلق کرده است.
5ـ ويژگي ديگر تشکل بسيج فراسازماني بودن آن است؛ یعنی اين مجموعه در عين حال که در چارچوب ساختار کشور جايگاه مشخصي دارد و در قالب مجموعه‌اي سلسله‌وار تعريف شده است، انعطاف وسيع در عضوگيري داشته و همه اقشار جامعه مي‌توانند در آن عضو باشند. براساس این بسیج ساختاري منعطف و فراتر از سازمان‌هاي کلاسيک دارد.
عرصه‌هاي حضور بسيج
بسيج در چهار دهه اخير در عرصه‌هاي مهمي وارد شده و سربلند بيرون آمده است.
1ـ بسيج در عرصه جهاد نظامي/ هنوز دو سالي از شکل‌گيري انقلاب نوپای اسلامي نگذشته بود که مرزهاي غربي و جنوب غربي مورد تهاجم دشمن قرار مي‌گيرد. نيروهاي مسلح به دليل خيانت برخي مسئولان نفوذي آماده دفاع نبودند؛ در اینجا بسیج مردمي به ميدان مي‌آيد و اولين مقاومت‌ها شکل مي‌گيرد و لشکر پياده‌نظام و مکانيزه بعثي زمين‌گير مي‌شود! هشت سال دفاع مقدس با محوريت بسيج مردمي و به صحنه آمدن ارتش و سپاه مديريت مي‌شود و حماسه‌هاي جاوداني با همت بسيجيان خلق مي‌شود که تاريخ کمتر آن را به خاطر دارد!
رهبر معظم انقلاب اسلامي مي‌فرمايند: «بسيج، در جبهه‌هاي جنگ، در داخل شهرها و در پايگاه‌هاي مقاومت، نشان داد كه بهترين مدافع انقلاب و اسلام است. حتّي دشمنان ما هم به اين نكته اعتراف كرده‌اند. آن وقتي كه خيل بسيجيان، با ايمان و شور و شوق خود، به سمت هدفي در ميدان جنگ سرازير مي‌شدند، هيچ نيرويي نمي‌توانست جلوي آنها را بگيرد. حتّي دشمنان ما هم اين را در جنگ ديدند؛ چه آن كساني‌كه جنگ را بر ما تحميل كرده بودند، و چه آن كساني كه به وسيله ماهواره‌هاي‌شان، صحنه‌هاي جنگ را ذره‌به‌ذره مي‌ديدند و به دشمنان ما گزارش مي‌كردند. در دنيا همه ديدند كه نيروي سرشار از شور و شوق و عشق به اسلام، چگونه در ميدان جنگ مي‌جنگد. در داخل شهرها هم از روز اول انقلاب، اين پايگاه‌هاي مقاومت، سنگر دفاع از انقلاب و اسلام شد و تا امروز هم همين‌طور است.» (بيانات در مراسم ويژه روز بسيج در پادگان امام حسن‌مجتبي(ع)، 5/9/1369)
حضور بسيج در عرصه جهاد في سبيل‌الله تنها در دوران هشت سال دفاع مقدس باقي نماند و سال‌ها بعد نسل ديگري از جوانان بسيجي با تأسي از همت و باکري و چمران و... اين‌بار در عرصه دفاع از حرم اهل بيت(ع) وارد ميدان مبارزه با جنگ نيابتي تکفيريان در عراق و شام شدند و حماسه‌هاي ماندگاري آفريدند که نام‌شان براي هميشه در تاريخ جاودانه
شد.
2ـ بسيج در عرصه جهاد سازندگي/ پس از پايان جنگ و آسماني شدن روح خدا، بسيجيان خميني(ره) با شاگرد و خلف صالح ایشان عهد مجاهدت و ايستادگي بستند تا راه شهدا و امام شهدا را تا آخرين توان خود ادامه دهند و براي دفاع از انقلاب اسلامي و تحقق تمدن اسلامي در صحنه بمانند. بسيجيان امام خامنه‌اي در اولين گام، تمام‌قد وارد ميدان سازندگي شدند تا هر چه زودتر ويراني‌هاي باقي مانده از جنگ را بازسازي کرده و بستر را براي توسعه اقتصادي کشور فراهم آوردند؛ مسيري که تا به امروز ادامه يافته و در قالب اردوهاي جهادي و با هدف محروميت‌زدايي سامان عمومي يافته است.
اين حرکت پس از پيامي بود که رهبر حکيم انقلاب اسلامي به گردهمايي سراسري فرماندهان بسيج در هفته بسيج سال 1368 صادر کردند و فرمودند: «امروز بسيجِ عناصر مؤمن و فداكار، علاوه بر دفاع مسلحانه از كشور و انقلاب، بايد سازندگي كشور را نيز هدف ديگر خود قرار دهد. امروز، روزي است كه همه نيروها بايد همه سرمايه‌هاي علمي، فكري، تخصصي، تجربي، مادّي و معنوي خود را همچون بسيجيان ميدان جنگ، پشت سر دولت به ميدان سازندگي وارد كنند؛ دولت به شكل بسيجي عمل كرده و نيروهاي كارآمد بسيجي را به حضور در ميدان سازندگي تشويق كند و با برنامه‌ريزي جامع، جايگاه هر قشر و هر فردي را در جهاد بازسازي كشور معين كند و آحاد مردم نيز با ترجيح مصلحت سازندگي بر مصالح شخصي، فداكارانه در اين ميدان مجاهدت كنند.» (2/9/1368)
3ـ بسيج در عرصه جهاد علمي/ عرصه مهم ديگري که بسيج و بسيجيان با همه توان وارد شده و حماسه‌هاي بزرگي آفريدند، عرصه جهاد علمي و جنبش نرم‌افزاري براي توليد علم بود. اين امر مهم بدون توصيه‌ها و تشويق‌هاي رهبر حکيم و فرزانه انقلاب اسلامي در اين سطح ممکن نبود.
ايشان بارها و در محافل و مجالس گوناگون بسيجيان را به ميدان کسب علم و دانش با هدف پيشرفت و توسعه کشور دعوت کردند و در واکنش به برخي نگاه‌هاي خاص فرمودند: «اينكه سؤال بكنيم آيا بسيج وارد عرصه علم بشود يا نشود، اين از همان سؤال‌هايي است كه تعجب من را بر مي‌انگيزد! چرا نشود؟! بسيج بايد جلوتر از همه وارد عرصه علم بشود. شما بايد برويد و عرصه‌هاي علمي را، عرصه‌هاي فناوري را، نوآوري‌هاي علمي و آفاق شناخته‌نشده علم را تصرف كنيد. البته درس نخوانده و كار نكرده نمي‌شود؛ اين هم راه دارد.»(31/2/1386)
بدون شک، موفقيت‌هاي علمي‌ـ فناوري جمهوري اسلامي در عرصه‌هاي گوناگونی چون صنايع نظامي، سلول‌هاي بنيادي، فناوري هسته‌اي و... حاصل تلاش جوانان بسيجي است که در وضعیت تحريم همه‌جانبه و با همت و تلاش و اراده خود به اين مهم دست يافته‌اند.
4ـ بسيج در عرصه جهاد فرهنگي/ تهاجم فرهنگي، یا به عبارتی جنگ نرم شيوه‌اي بود که دشمن پس از ناکامي در عرصه جنگ سخت به کار گرفت تا با تسخير قلب‌ها و ذهن‌ها و تغییر آنها، سبک زندگي نويني در جامعه اسلامي رواج دهد که از دل آن مجاهد في‌سبيل‌الله بسيجي تربيت نشود تا از اين طريق فروپاشي و استحاله از درون نظام اسلامي را جشن بگيرد!
اما باز هم اين بسيج بود که در عرصه جهاد فرهنگي پيشگام شد و براي دفاع از فرهنگ اسلامي‌ـ ايراني به ميدان مبارزه آمد تا محافظ امنيت فرهنگي جامعه در مواجهه با ناتوي فرهنگي دشمن باشد.
رهبر حکيم انقلاب اسلامي در اين باره مي‌فرمايند: «مردم به جوانان و به فرزندان خود علاقه‌مندند و از اينكه آنها دچار اعتياد بشوند، دچار فساد اخلاق بشوند، دچار وسوسه‌هايي بشوند كه آنها را از مسير درست زندگي دور بيندازد، نگرانند؛ اين نگراني و دغدغه را چه كسي برطرف مي‌كند؟ چه چيزي برطرف مي‌كند؟ امنيت فرهنگي. امنيت فرهنگي را هم در بخش عظيمي، نيروهاي بسيج، نيروهاي مؤمن و جان‌بركف تأمين مي‌كنند.» (15/2/1384)
5ـ بسيج در عرصه جهاد سياسي/ ميدان سياست ميدان وسيع و پرتلاطمي است که در سال‌هاي اخير جريان‌هاي انحرافي و نفوذي در آن فعاليت خود را گسترانده‌اند! اوج اقدامات انحرافي در اين عرصه را مي‌توان در مناقشات سال‌های 78 و 88 مشاهده کرد که برخي فرصت‌طلبان از عرصه سياست براي فتنه‌گري عليه نظام اسلامي بهره جستند و امنيت کشور را مخدوش کردند. نيفتادن در دام جريان‌هاي انحراف و بازيچه جريان‌هاي نفوذ قرار نگرفتن، نيازمند داشتن بصيرت و هوشمندي سياسي است که بی‌شک مجموعه بسيج را مي‌توان با اين صفت معرفي کرد و ستود. فراموش نکرده‌ايم که بسيج با حضور همه‌جانبه و آگاهانه خود در صحنه توانست فتنه‌هاي سياسي مختلف را مديريت و مهار کند و حافظ انقلاب اسلامي و منافع ملت باشد.
نقش بسيج در آگاه‌سازي و بصيرت‌افزايي جامعه نسبت به حوادث سياسي، نقش‌آفريني در افزايش مشارکت سياسي و رونق‌بخشي به انتخابات، ايستادگي در ميدان دشمن‌شناسي و استکبارستيزي و... نقش ممتاز و انکارناپذیری است که بسيج را در جامعه اسلامي ممتاز کرده است.
آخرين دستاوردهاي بسيج
رئيس سازمان بسيج مستضعفين در آغاز هفته بسيج (30/8/1397) در مجلس شوراي اسلامي حاضر شد و به شرح عملکرد بسيج پرداخت. سردار غيب‌پرور در تشريح بخشی از برنامه‌هاي بسيج یادآور شد:
در کشور نزدیک به ۱۵۲ هزار رده بسيجي داريم و با جديت مي‌توان گفت گسترده‌ترين شبکه مردمي متعلق به بسيج است.
از برنامه‌هاي بسيج مي‌توان به نقش مهم بسيج در محروميت‌زدايي، اجرای اقتصاد مقاومتي، فعاليت در عرصه‌هاي فرهنگي و اجتماعي و حرکت در جهت کاهش آسيب‌هاي اجتماعي و در عرصه علم و فناوري، کمک به زيرساخت‌ها و انجام اقدام لازم در موضوع دفاعي و امنيتي اشاره کرد.
به نقش بسيج در سازندگي و محروميت‌زدايي بايد به آموزش و توانمندسازي يکصد هزار نفر براي اشتغال اشاره کنم. در مهارت‌افزايي جامعه ما به دنبال اين هستيم هر فردي در جامعه يک مهارت بياموزد و ۲۵ هزار طرح خرد و خانگي با اشتغال حدود ۵۰ هزار نفر دنبال شده است.
اجراي ۸۰۰۰ طرح محروميت‌زدايي در مناطق محروم کشور اقدام مهم ديگر بسيج است که با تلاش و پشتکار قاطبه بسیجیان اجرا شده است. يکي از برکات انقلاب اسلامي گروه‌هاي جهادي هستند. جوانانی بی‌ادعا در دوردست‌ترین نقاط کشور در گروه‌هاي جهادي فعال هستند. ۸۵۰ هزار نفر در طول يک سال به اردوهاي جهادي اعزام شدند.
بسيج درباره مدرسه‌سازي و انجام پروژه‌هاي عمراني و ساخت خانه‌هاي بهداشت گام‌هاي خوبي برداشته است و در زمینه احياي راه‌هاي روستايي، آبرساني و شبکه‌هاي برق روستايي نیز اقدامات تأمل‌برانگیزی داشته است.
نزدیک به ۳۹ هزار روستا در کشور داريم که در طول يک سال اخير ۸۰۰۰ روستا را هدف قرار داده‌ايم که ان‌شاءالله بتوانيم در بازسازي روستاها و حمايت از آنها گام برداريم.
در ماجراي زلزله کرمانشاه بسيج در قالب ۱۵ هزار نيرو وارد شد و ۷۰۰۰ کانکس با تلاش بسيج در آنجا مستقر شد. از سوي ديگر بسيج ۸۳۰۰ کانکس از قرارگاه خاتم، تحويل گرفت و آنها را نصب کرد. از ۱۰۰۰ واحد مسکوني که بسيج متعهد به ساخت آن شده بود، تاکنون ۷۰۰ واحد آن ساخته شده است.
از ديگر اقدامات بسيج ايجاد صندوق‌هاي قرض‌الحسنه است که با کمک مردم اجرايي شده است. مدل صندوق‌هاي قرض‌الحسنه‌اي که در بسيج طراحي شده است، با تمام صندوق‌هاي قرض‌الحسنه‌اي که در جمهوري اسلامي ايران متداول است، تفاوت دارد. سرمايه اين صندوق‌ها به طور کامل متعلق به مردم است و آنچه در حال اتفاق افتادن است، مردم در حال دنبال کردن آن هستند.
بسيج در حوزه کارهاي هنري ۳۰۰۰ دقيقه انيميشن و در حوزه نشر کتاب ۱۵۰ عنوان کتاب داشته و همچنین برگزاري جشنواره‌هاي بين‌المللي را دنبال کرده است.
يکي از اساسي‌ترين مشکلات جامعه امروز آسيب‌هاي اجتماعي است که بسيج سه حوزه اعتياد، طلاق و مبارزه با پديده حاشيه‌نشيني را در اولويت قرار داده است. در زمینه رسيدگي به بحث اعتياد، بسيج اردوگاه‌هايي را در سراسر کشور برای معتادان ایجاد کرده است تا بين شش تا يک سال به آنها رسيدگي کند و از پاک شدن کامل آنها مطمئن شود.
از برنامه‌هاي آینده بسيج طرح تعالي خانواده است که يکي از نيازهاي اساسي جامعه اسلامي امروز به شمار می‌رود. بسيج اين موضوع را در قالب يک طرح اساسي در سال ۱۳۹۸ دنبال خواهد کرد. همچنین طرح حمايت از حقوق کودکان و نوجوانان، طرح حمايت از کودکان کار و زنان بي‌سرپرست و بدسرپرست از جمله اقداماتی است که دنبال خواهد شد.
در حوزه علمي و فناوري، ۴۸۰ پايگاه علمي در سراسر کشور ساماندهي شده است و از ايده‌ها و خلاقيت‌ها و ابتکارات جوانان در عرصه‌هاي مختلف بهره خواهیم برد.
در حوزه دفاعي و امنيتي ۱۹۲۰ گردان بيت‌المقدس بسيج وظيفه دارند با هم‌افزايي دیگر دستگاه‌هاي امنيتي در راستاي حفظ امنيت جامعه گام بردارند.
شناسنامه‌دار کردن اراضي کشاورزي و طرح جهاد روشنايي از ديگر اقدامات بزرگ بسيج است. همچنین بسيج کار توليد نيروگاه‌هاي خورشيدي پنج کيلوواتي را آغاز کرده و توليد نيروگاه‌هاي ۱۰۰ کيلوواتي را نيز در برنامه دارد.
