چكيده: تقريبا از دهه 1980 به بعد، موضوع جامعه اطلاعاتي به طرز فزاينده‌اي مورد توجه انديشمندان، سياست‌شناسان و دانشمندان علوم اجتماعي قرار گرفته است. تركيب فوق‌العاده اقتصاد و فناوري اين عقيده را ايجاد كرده است كه فناوري‌هاي ارتباطي و اطلاعاتي مي‌توانند ارائه‌كننده كيفيتي جادويي باشند اين رويكرد خوشبينانه معتقد است كه جهانيان با بهره‌گيري از چنين پارادايم فناورانه (تكنولوژيكي) جديد مي‌توانند چالش‌هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي را حل كنند و بر مشكلات فائق آيند. اما واقعيت نشان مي‌دهد كه اين پديده و، در مجموع، حضور جامعه اطلاعاتي ضمن آن كه فرصت‌هايي را در اختيار جوامع انساني قرار مي‌دهد و در عين حال، آن‌ها را با چالش‌هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي را حل كنند و بر مشكلات فائق آيند. اما واقعيت نشان مي‌دهد كه اين پديده، و در مجموع حضور جامعه اطلاعاتي ضمن آن فرصت‌هايي را در اختيار جوامع انساني قرار مي‌دهد و، در عين حال، آن‌ها را با چالش‌هاي اساسي روبرو مي‌كند. از اين رو، شناخت دقيق و كارشناسانه‌تر اين پديده ضرورتي تام دارد. در اين تحقيق، كه پاسخي است به نياز مذكور، سعي شده است تا تعريفي به نسبت جامع از جامعه اطلاعاتي ارائه شود. در اين ميان، اگر چه يكي از جامع‌ترين تعاريف ارائه شده از جامعه اطلاعاتي را ويليام مارتين و فرانك وبستر از زواياي فناورانه، اقتصادي، و سياسي، فرهنگي و مكاني و دست داده‌اند، اما به طور كلي مي‌توان گفت جامعه اطلاعاتي جامعه‌اي است كه عنصر اطلاعاتي در تمامي ابعاد زندگي آن اهميتي فوق‌العاده يافته است. البته، درك منطقي و عالمانه از اين پديده تنها در كنار تشخيص و تفسير فرصت‌ها و چالش‌هاي ناشي از مقوله جامعه اطلاعاتي است كه مي‌تواند معنا و مفهوم كاربردي پيدا كند. از اين رو، بخشي از اين نوشتار به چالش‌هايي نظير نظارت و كنترل بر جمعيت‌هاي وسيع، افزايش بيكاري، كاهش اهميت مرزها و گسترش نابرابري‌هاي اجتماعي – هم در سطوح ملي و هم در سطوح بين‌المللي، توجه دارد و رويكرد بخش ديگر به فرصت‌هايي از جمله تمركززدايي ناشي از ظهور رسانه‌هاي كوچك پست مدرن، شكل‌گيري سايبر اسپيس و فرهنگ مجاز واقعي، مقوله انقباض زمان و مكان و غلبه بر هر دو عنصر؛ كثرت‌گرايي فرهنگي و چندسويگي سياسي معطوف است. افزون بر اين مطالب، ساماندهي توليد و ايجاد توسعه اقتصادي متوازن، هموار ساختن زيرساخت‌هاي لازم جهت توسعه فناوري اطلاعات، و نيز تهيه و تدوين طرح گسترش آموزش فناوري ارتباطات و اطلاعات از مهم‌ترين محورهاي پيشنهادي هستند كه به تحقيق حاضر پايان مي‌بخشند.