روزنامه ایران - صفحه 31

مقدمه: جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از همان روزهای نخست با مقاومت ملی همراه شد و اهداف رژیم بعث عراق را به بایگانی تاریخ سپرد. مردم در یک همدلی بی‌نظیر با رشادت و فداکاری، صحنه‌های حماسی و باشکوهی آفریدند که برای همیشه به خاطره جمعی ملت ایران بدل شده و یادآوری آن خاطرات در هر مناسبتی همبستگی وشکوه روزهای دفاع مقدس را به یاد می‌آورد. طراحی واجرای بیش از یکصد عملیات آفندی که برخی از آنها همچون آزادی خرمشهر و فتح دماغه فاو نخبگان جنگی دنیا را متحیر کرده، معرف جانمایه 8سال دفاع و حماسه است. جنگ اما آزمونی جهت توان سنجی ومهارت چانه زنی انقلاب درعرصه دیپلماسی نیز بشمار می‌رود. قدرت دفاعی ایران که در گذشته متکی به پشتیبانی مستمرخارجی بود درپی تلاش نظام شاهنشاهی با التهابات متعددی مواجه شده و مبانی، ساختار ومؤلفه‌های آن دچار تغییر و دگرگونی شد. آنگونه که سراب به پایان آمدن موازنه قوا در دو سوی اروند را به چشم می‌نشاند. با پیش آمدن شرایط جدید، همسایه غربی که حداقل یک بار بخت خود را در سال 1353 با به راه انداختن جنگی محدود، آزموده و با تن دادن به معاهده صلح الجزایر از معرکه جان به دربرده بود، وسوسه شد تا بار دیگر بخت خود را بیازماید و گرده از گرد حقارت بتکاند. این بود که ماجراجویانه به تکاپو درآمد بلکه کاری از پیش برد و سرنوشت منطقه را جوری دیگر رقم زند. ابتدا با به راه انداختن جنگ قومی وحمایت تسلیحانی از آن سعی کرد زخمی عمیق برجان انقلاب بنشاند و با ایجاد آشوب و بلوا و نا امنی سایه خود را جلو بکشد. صدام در دستیابی به اهدافش آنچنان شتابان بود که گاهی علاوه برصد دامی که پیش پای انقلاب گسترده بود، آشکارا وارد عمل شده و منطق حسن همجواری را بی‌هیچ بهانه‌ای زیرپا می‌گذاشت. در اسفند 1357 تنها یک ماه پس از پیروزی انقلاب، منطقه مسکونی «سیرین» نزدیکی بانه را بمباران کرد و ساکنان بی‌پناه آن را به خاک و خون کشید یا در تلاشی مزورانه با خنجری که در پس شعارحمایت از کرد زبانان پنهان داشته بود، سعی کرد پاوه را از جغرافیای ایران جدا کند و در این راه حتی آسمان شهر را برای مدافعان ناامن کرد وخلبان جسور «محمد نوژه» را به شهادت رساند. به موازات این همه در تدارک به راه انداختن جنگی گسترده وهمه جانبه بود. این را چشم‌های نگران در دو سوی مرز بارها برای مسئولان و رهبران نظام روایت کردند و بروقوع جنگی قریب الوقوع تأکید کردند. کنشگران سیاسی اما اگرچه گزینه‌های زیادی در پاسخ «به چه باید کرد؟» نداشتند، دم دست‌ترین استراتژی یعنی «مهار از طریق سکوت» را پیش گرفتند تا حداقل با تحریک نکردن دشمن، زمان جنگی محتمل الوقوع را به تعویق بیندازند. ارزیابی غالب در میان نخبگان سیاسی کشور این بود که هیبت وهیمنه انقلاب سرانجام بر خام اندیشی‌های دیکتاتور بغداد غلبه کرده واو را برسرعقل خواهد آورد و از دست بردن به خشونت جنگی باز خواهد داشت. این خوشبینی که ملهم از ضمیر بی‌آلایش آنان بود اما مابه ازای بیرونی در عرصه چالش‌های سیاسی نداشت. دکتر ابراهیم یزدی عالی رتبه‌ترین دیپلمات کشور که اتفاقاً با رمز و راز کار سیاسی آشنایی داشت به نمایندگی از سوی انقلاب برای حضور در کنفرانس غیرمتعهدها به هاوانا رفت. در این سفرتجربه مهمی رقم خورد و آنچنان که معمول است با وساطت رئیس جمهوری الجزایر دیداری با صدام انجام گرفت. این دیدار خواه ناخواه سنگ محک دیپلماسی کشور در روزهای بحرانی انقلاب قبل از جنگ است. برخی معتقدند این دیدار می‌توانست ومی باید نقطه آغاز گفت‌و‌گوهای منجر به تفاهم دوهمسایه گردد ولی این‌طور نشد و یک فرصت طلایی از دست رفت. در مقابل صاحبنظرانی با طرح نکاتی از روانشناسی شخصی صدام او را مهار‌ناپذیر قلمداد کرده و می‌گویند جنگ در آن شرایط امری حتمی الوقوع و با اراده آهنین شخص صدام گره خورده بود. هردو نظریه ادله وشواهدی را مطرح می‌سازند که جای تأمل دارد. در این میان اما کم کاری دیپلماسی کشور قابل دفاع نیست و با ظرفیت نیروهای انقلاب برابری نمی‌کند. اینکه دیپلماسی در پیشگیری از جنگ چه رسالتی برعهده داشته سؤالی تاریخی- کارکردی است که با سه نفر از خبرگان حوزه سیاست وتاریخ جنگ، آقایان صادق زیبا کلام استاد دانشگاه وفعال حوزه اندیشه سیاسی، مسعود بختیاری امیر بازنشسته وعضو برجسته گروه معارف جنگ ارتش و محمد درودیان از راویان و پژوهشگران تاریخ جنگ و صاحب تألیفات متعدد در این زمینه، در میان گذاشتیم تا ضمن یک نشست با صراحت علمی به واکاوی این پرسش بپردازند. بی‌تردید دامنه بحث بسیار گسترده و پاسخ‌یابی برای گشودن این گره تاریخی مستلزم برگزاری نشست‌های متعدد است. «ایران» در حد طرح سؤال در سالگرد هجوم سراسری عراق به کشورمان اقدام به برگزاری این نشست کرده و امیدوار است این موضوع از سوی سایر رسانه‌های جمعی به تناوب پیگیری شود.