کد خبر: ۲۶۳۳۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۰۹/۳۰
دکتر ناصر جمالزاده / استادیار و رییس دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام -
چکیده:
این مقاله در پی آن است تا نشان دهد که هر چه از عصر جنبش تنباکو و مشروطه به عصر انقلاب اسلامی نزدیکتر می‌شویم تکیه بر نقش مردم در حکومت در اندیشه سیاسی علما افزوده می‌شود. به تبع آن رهبران نهضت خواهان مشارکت سیاسی بیشتر مردم در حکومت می‌شوند و چون به عنوان رهبران دینی و معنوی جامعه مورد قبول مردم بودند، لذا خواسته آنان در حرکتهای اجتماعی و سیاسی مورد اقبال جامعه قرار می‌گیرد. در عمل سیاسی نیز شاهد مشارکت بیشتر مردم در تضمین سرنوشت خویش هستیم؛ به گونه‌ای که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، مشارکت سیاسی مردم در امر حکومت نهادینه شده و به صورت یک حق و بلکه – بالاتر – تکلیف درمی‌آید.
واژه‌های کلیدی: مردم، علمای شیعه، مجلس، مشارکت سیاسی، اندیشه سیاسی، میرزای شیرازی، نائینی، مدرس، امام خمینی
مقدمه:
تقریبا از یکصد سال گذشته به این طرف و از نهضت تنباکو و مشروطیت در ایران، مردم خواهان نقش بیشتری در حکومت بو��ه‌اند و در عمل نیز شاهد حضور فعال آنها در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی کشور بوده‌ایم. هر چه از نهضت تنباکو و مشروطه به عصر حاضر نزدیکتر می‌شویم این حضور چشمگیرتر، فعال‌تر و فراگیرتر می‌شود که اوج آن در پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش گذاشته شد.
در این فاصله زمانی، علمای شیعه به عنوان یکی از تاثیرگذارترین و پرنفوذترین اقشار جامعه ایران در توجیه نظری و بسط این نقش در جامعه تلاش بسیار کردند که برای هیچ ناظر منصف تاریخی قابل انکار نیست. لذا به منظور ردیابی تاریخی این مسئله در اندیشه و عمل علمای شیعی چهار تن از علمای مشهور تاریخ معاصر ایران را در چهار مقطع تاریخی یعنی آیت‌الله میرزای شیرازی در جنبش تنباکو، آیت‌الله محمدحسین نائینی از علمای مشروطه، آیت‌الله سیدحسن مدرس از علمای عصر پهلوی اول و امام خمینی(ره) را در عصر حاضر به عنوان نمایندگانی از علمای شیعه در دوره‌های موردنظر انتخاب کرده‌ایم تا به ارزیابی اندیشه و عمل آنها در زمینه نقش و جایگاه مردم در حکومت بپردازیم.
این مقاله با استناد به اندیشه و عمل این بزرگان درصدد است تا نشان دهد هر چه از عصر جنبش تنباکو و مشروطه به عصر انقلاب اسلامی نزدیکتر می‌شویم تکیه بر نقش مردم در حکومت در اندیشه سیاسی علما افزوده می‌شود و به تبع آن خواهان مشارکت سیاسی بیشتر مردم در حکومت می‌شوند و چون به عنوان رهبران دینی و معنوی جامعه مورد قبول مردم بودند لذا خواسته آنان در حرکتهای اجتماعی و سیاسی مورد اقبال جامعه قرار می‌گیرد و در عمل سیاسی شاهد مشارکت سیاسی بیشتر مردم در تعیین سرنوشت خویش هستیم به گونه‌ای که بعد از پیروزی انقلاب، مشارکت سیاسی مردم در امر حکومت نهادینه شده و به صورت یک حق و بلکه بالاتر تکلیف درمی‌آید. بنابراین فرضیه اصلی این نوشتار عبارت خواهد بود:
در طول یکصد سال گذشته هر چه از عصر میرزای شیرازی و نائینی (جنبش تنباکو و مشروطه) به عصر امام خمینی(ره) نزدیکتر می‌شویم تکیه بر نقش مردم در حکومت در اندیشه سیاسی علما، افزوده می‌شود و در عمل نیز مردم از یک نقش حاشیه‌ای و ابزاری در حکومت به نقش اصلی و از مشارکت ظاهری منفعلانه به مشارکت نهادی فعال و تاثیرگذار در عرصه‌های سیاسی تبدیل می‌شوند.
کد خبر: ۲۶۱۲۵۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۰۷/۱۶