شاخصه‌های پیشرفت

اشاره: پدیده و مفهوم توسعه، امری نوین و متأخر محسوب می‌شود که در معنای عام خود، یکی از مؤلفه‌های اساسی فرآیند کلان مدرنیته در چند قرن اخیر است. در جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، توسعه امری عارضی است که هیچ فرهنگ و تمدنی بی‌نیاز از پاسخگویی و نحوی از مواجهه (مثبت یا منفی، استقبال یا استنکاف) با این پدیده نیست. توسعه با دگرگون کردن مناسبات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، زیست مألوف و تاریخی ملت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون را بر هم زده است و با رسوخ به درون آنها، حتی فرهنگ‌های درخودفرورفته و منزوی را که برای قرون و اعصار متمادی در هیچ ارتباطی با محیط بیرونی نبودند، متوجه حضور خود کرده است. در جهان اسلام نیز این امکان وجود ندارد که از مساله توسعه روی برگرداند و به مقطع پیش از تولد این پدیده بازگشت. چه بخواهیم و چه نخواهیم، این پدیده بر ما عارض گشته و گریزی از پاسخ دادن به آن وجود ندارد. تأثیرگذاری و همه‌گیر بودن این پدیده سبب شده توسعه و الگوهای آن، موضوع مباحثات و منازعات نظری فراوانی در جوامع مختلف باشد. پس از فروپاشی شوروی، یکه‌تازی آمریکا در رقابت‌های استعماری سبب شد با تسریع فرآیند جهانی‌سازی، الگوی رشد سرمایه‌داری توسط نسخه‌های تجویزی سازمان‌های بین‌المللی مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سازمان تجارت جهانی، به‌مثابه تنها راه توسعه تبلیغ شود. در چارچوب این نگاه، توسعه در شرایط وابستگی متقابل و ادغام در بازارهای بین‌المللی و در همکاری و گشودن درهای تجارت و اقتصاد به‌سوی کشورهای موسوم به شمال (قدرت‌های استعماری) ممکن می‌شود. بر مبنای این نگرش، در شرایط جهانی‌سازی اقتصاد، تجارت، فرهنگ و سیاست بین‌الملل، مفاهیمی چون استقلال، مقاومت و نگاه به درون، اساساً مفاهیمی بی‌معنا هستند. با این وجود، به‌رغم تبلیغات فراوان، مشاهده و بررسی تجربه کشورهایی که در مسیر الگوی سرمایه‌داری وابسته و برون‌زا گام برداشته‌اند نشان داده است فقر و شکاف‌های طبقاتی، بحران‌های اقتصادی ادواری، شورش‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی، فرار سرمایه‌های مالی به‌همراه تزلزل، تأثیرپذیری و وابستگی سیاسی، تنها بخشی از آفات گام نهادن در این مسیر است. ناگفته پیداست جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان دولتی که در کانون جبهه مقاومت در برابر قدرت‌های بین‌المللی قرار دارد، به‌درستی با رهبری و هدایت رهبر حکیم انقلاب و تأکیدات ایشان، الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی را در چارچوبی درون‌زا و مبتنی به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های درونی یافته است. در این مقاله سعی داریم به برخی شاخصه‌های پیشرفت درون‌زا بپردازیم.