ناصر فکوهی - صفحه 2

مقدمه: پس از فرایند دولت – ملت‌ها که اغلب همراه با یکسان‌سازی فرهنگی بود، بعد از مدتی هویت‌های اقلیت در مقابل فرهنگ یا گفتمان مسلط برای حفظ یا دفاع از خود «واکنش»‌هایی نشان می‌دهند. گاهی این «واکنش»‌ها آنقدر فربه می‌شوند که خود به تنهایی تبدیل به گونه‌ای از هویت می‌شوند که می‌توان آنها را هویت‌های واکنشی نیز خواند. البته «واکنش»‌ها تنها به مقوله قومیت‌ها محدود نمی‌شود بلکه در زمان‌هایی خاص هویت‌های واکنشی را می‌توان میان احزاب سیاسی در فصل رقابت‌های انتخاباتی، رقابت‌های اقتصادی و غیره نیز مشاهده کرد. اما اینکه مردم ما به دلیل ناهنجاری‌ها و سوء مدیریت‌ها و بسیاری دیگر از مشکلات، ناراضی باشند و بخواهند اعتراض کنند که این کاملا مشروعیت دارد و این در همه دنیا وجود دارد. اما اینکه بر اساس «واکنش» به مشکلات خود، به طرف ایدئولوژی‌های فاشیستی و شووینیستی و ملی‌گرایی افراطی بروند کاری است هم نابخردانه و هم خطرناک. وجود چالش و دغدغه‌های قومی‌یکی از مسائل جدی و مهم اقوام کشور است. دکتر ناصر فکوهی استاد انسان شناسی دانشگاه تهران و از نویسندگان برجسته حوزه فرهنگ و قومیت معتقد است گفتمان‌های رسمی‌ با ایدئولوژیزه شدن و سخت گیری‌های بیهوده سبب می‌شوند که برخی از سخنان و رفتارها که در حالت عادی هیچ محلی از اعراب ندارند، توجیه شده و مشروعیت بیابند و باید از این اقدامات پرهیز کرد. فکوهی همچنین بر این باور است که در صدر اسلام که وحدت امت اسلامی‌مطرح شد، این بدان معنا نبود که افراد هویت‌های قومی‌و نژادی و سیاسی و حتی قبیله‌ای خود را از دست بدهند، بلکه آن هویت‌ها را در رابطه با وحدت سیاسی آن روزگار در درجه دوم قرار می‌دادند. امروز هم وقتی ما صحبت از وحدت ملی می‌کنیم نباید منظورمان این باشد که کسی هویت و زبان مادری و سنت‌های محلی یا سلایق جهانی خودش را به کلی کنار بگذارد و تنها به این شکل از هویت پایبند شود، زیرا این امر نه ممکن است و نه قابل تداوم. تنها اتفاقی که می‌افتد و در «بهترین» حالت آن است که جامعه به سوی صوری گرایی و ریا پیش می‌رود و افراد تظاهر می‌کنند که هویت‌های دیگر خود را کنار گذاشته اند، اما در باطن بیشتر به آنها پایبند می‌شوند و نسبت به هویت تحمیلی موضع گیری پیدا می‌کنند. بنابراین با چنین دفاع نادرستی از یک هدف درست می‌توان به رویکردهای «واکنشی» آسیب‌زا رسید که امروز ما در جامعه خودمان شاهدش هستیم. گفت و گوی مردم‌سالاری با دکتر فکوهی را بخوانید: