به هرحال در سال 1346 (حدود چهل سال قبل)، هم زمان ایران و کره جنوبی نیز دارای دو سازمان شدند که سازمان ایرانی گسترش و نوسازی صنایع ایران در 22 مهر ماه 1346 به ریاست علیخانی وزیر اقتصاد و با شرکت سیروس آموزگار وزیر دارایی، عطا‌ءالله خسروانی وزیرکار و امور اجتماعی، صفی اصفیا، مدیر عامل سازمان برنامه و بودجه و مهدی سمیعی رییس کل بانک مرکزی ایران برگزار و رضا نیازمند به عنوان نخستین مدیر عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران انتخاب و با حکم شاه (احکام ملوکانه) از اول آبان ماه 1346 مشغول به کار گردید. ماشین‌سازی اراک- ماشین‌سازی تبریز- تراکتورسازی ایران- صنایع آلومینیوم اراک و ... نخستین طرح هایی که بعدها به بهره‌برداری رسیدند. سازمان گسترش تا پیروزی انقلاب اسلامی درایران رییس دیگری را هم دید، منوچهر تسلیمی که در سال 1351 منصوب شد و سپس جلاد ساواک هوشنگ ثابتی تا 22/11/1357 در این پست بود که بعدا ایران را ترک کرد و از کشور خارج شد.
اتومبیل پیکان و دوو درکره جنوبی به فاصله شش ماه (پیکان شش ماه زودتر) پا به عرصه وجود گذاشتند. کره‌ای‌ها ازاین موفقیت ممتاز به خوبی بهره‌برداری کردند و این حاصل کار آنها در سال های 2005 و 2006 است.
شرکت‌های موفق کره‌ای در فهرست فورچون 500 در سال‌های 2005 و 2006
ارقام به میلیارد ریال
چرا کره، کره شد و ما هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم؟
اولا ملاحظه می‌فرمایید شرکت‌های کره‌ای در سال 2006، حدود 60 میلیارد دلار فروش اضافه تراز سال 2005 داشته‌اند و منهای سامسونگ که به رغم ارتقای فروش رتبه های جهانی اش اندکی کاهش داشته و شبکهsk که 21- کاهش رتبه دارد بقیه شرکت‌ها و مخصوصا پرشlg و هندوایی در رتبه های جهانی بسیار بسیار قابل توجه است.
اما چرا کره جنوبی که رانندگان پایه یک آن حمال کالاهای ایرانی بودند در کمتر از سه دهه به اینجا رسید و ما به جایی رفته‌ایم که حالا حالاها باید بمانیم وصبر کنیم.
دلایل پیشرفت کره
1- تبعیت از الگوی ژاپن و افکار پرفسور ادوارد دومینگ
به طور کلی منهای کره شمالی و میانمار (برمه) و کامبوج و لائوس که دیکتاتورها بر این کشورها حکومت می‌کنند و می‌کردند،— بقیه کشورها از جمله چین، مالزی، سنگاپور - تایلند( که چندتای آخری) به ببرهای شرق آسیا هم مشهور شدند ژاپن را الگوی پیشرفت و توسعه خود قرار دادند و کره جنوبی به دلیل جنگ دو کره در سال 1953 بر دیگران مقدم شد. داستان به طور بسیار خلاصه چنین است: بعد ازبمباران اتمی هیروشیما در ششم اوت 1945 و ناکازاکی درنهم اوت 1945 و تسلیم ژاپن و انعقاد قرارداد تسلیم توسط هیروهیتو امپراطور سابق ژاپن که در زمانی که در رادیو صحبت کرد ، بسیاری از ژاپنی ها مقابل کاخ امپراطوری به روش ژاپنی خود کشی کردند (هاراگیری) آمریکا ژنرال چهار ستاره داگلاس مک آتور را به عنوان فرماندار نظامی ژاپن منصوب نمود. مساحت ژاپن یک چهارم خاک ماست (دقیقا 398000 کیلومتر) با چهار هزار جزیره آتشفشان و روی خط مهیب‌ترین زلزله ها و با خطر سونامی و از این مقدار هم فقط 16% قابل کشت است. هنرمند ملتی که برای استقلال غذایی‌اش،غذای 120 میلیون نفر از این اندک زمین و ماهی فراوان اطراف دریای ژاپن حاصل می‌کند. به هر حال ژنرال مک آتور برای مسلط شدن به جمعیت ژاپن که در این جزیره نیازمند رادیو بود و رادیوهای کپی شده ژاپنی کار نمی‌کرد . بنابر این بعد از سال ها (حدود 5 سال ) دو نفر از مشاورین ژنرال که مهندس فارغ التحصیل‌دانشگاه هاروارد و از شاگردان پرفسور ادوارد رفیگ بودند به ژنرال پیشنهاد کردند که پرفسور رفیگ را به ژاپن دعوت کند. این دعوت توسط اتحادjuse اتحادیه ژاپنی برای علوم و مهندسی توسط اشیرر ایشگاوا پدر کیفیت ژاپن دینگ را دعوت کردند و دمنیگ که برای 20 سال در سال های 1950 و 1930 حدود سی و پنج هزار مهندس آمریکایی را با روشspc وsQc آشنا کرده بود ( و بعدها گفت از اشتباهات من این بود که مهندسین را آموزش دادم من باید رهبران صنایع را تعلیم می‌دادم کاری که در ژاپن کردم. در روز 16 ژوئن 1950 وارد توکیو شد و از فردا صبح کلاس‌های 200 نفره تا 600 نفره داشت که به عنوان بهترین کلاس های عمرش از آن یاد می‌کند. دمنیگ 27 روز پس از ورود به ژاپن در روز 13 جولای 1950 از این روز به عنوان روز تولد ژاپن یاد می‌شود) درحضور 20 گروه (حدود 70-80 نفر) از رهبران و مدیران و صاحبان 80% صنایع ژاپن 6 اصل را اعلام کرد که به نظر می‌رسد آن چه شرق آسیا و دنیا را متحول کرد ، این نقش اصلی است و حتی امروز برای ما هم کارآیی دارد.این شش اصل عبارتند از:
1the market place is now - آقایان مدیران ژاپنی: بازار اینک جهانی است.
یعنی اگر می‌خواهید موفق شوید باید کالاهایتان به تمام دنیا صادر شود که امروز هیچ کشوری نیست که کالای ژاپنی در آن یافت نشود.
2- the customer is all-important همه مشتریان (اعم از کوچک و بزرگ) مهم هستند وسعی کنید روابط بلند مدت با مشتریان داشته باشید و نیازهای آنان را به خوبی در طراحی و ساخت رعایت کنید. کاری که مثلا در مورد پلوپز که انحصارا مخصوص بازار ایران طراحی شد که برنج ایرانی را با ته دیگ طبخ کند.
3- quality is dertermined by managers کیفیت باید پاسخگوی نیاز مشتری باشد ، کیفیت نتیجه کاری است که مدیران رهبری می کنند. یعنی هر جا کالای کیفی یا خدمتی کیفی دیدید بدانید به وسیله مدیری قوی و قدرتمند هدایت و رهبری شده است.
4- production is a system تولید خوب نتیجه هماهنگ کردن داخل و خارج و تامین کنندگان و نیروی کار و ده ها عامل دیگر است. مشتری هم بخشی از سیستم تولید است و مهمترین قسمت آن. چون اگر او نباشد اساسا تولیدی صورت نمی گیرد و بنابراینsqc یعنیStatistical quality control در تمام مراحل که بعد بهtqc وtqm و efqm تغییر و تکامل یافته است مهمترین قسمت های آن است. 5- the chain reaction اگر شما فرایند تولید را بهبود دهید، هزینه‌های شما کا هش می‌یابد و شما با قیمت کمتر و کالاهای کیفی تر بازار را به تسخیر خود در می‌آورید( کاری که اول ژاپنی ها و بعد کره‌ای‌ها و الان چینی ها و حتی ویتنامی‌ها دارند انجام می‌دهند) و این زنجیره واکنشی به شما اجازه می‌دهد که شغل بیشتری ایجاد کنید و در آمد بیشتری داشته باشید
. 6japn must see itself as a system - تمام ژاپن باید یک سیستم باشد. باید اعتماد و همکاری درتمام روابط حاکم باشد یک تعهد عمومی به کیفیت مانند آتشی که در یک مزرعه می افتد سریع تمام قسمت های مختلف را کیفیت در بر بگیرد.
ژاپنی‌های شکست خورده در جنگ و تحقیر شده پیام دمنیگ را با قلب پذیرفتند کمتر از چهار سال کالاهای ژاپنی مخصوصا به خاطر استاندارد آمریکا در جنگ کره فراگیر شد( دمنیگ پیش بینی کرده کیفیت پنج ساله در ژاپن محقق می‌شودژاپنی هاثابت کردند دمنیگ اشتباه می‌کند و این کار را در کمتر از چهار سال سامان دادند.)
کمتر ازدو دهه نگذشته که ژاپنی‌های ناقلا! 50 درصدبازار آمریکا را در کالاهای زیر از دستش درآوردند.
در اتومبیل، دوربین ،استریو ، تجهیزات پزشکی، تلویزیون‌های رنگی، موتورهای الکتریکی ، ابزارهای ماشینی ، فرآیند تولید غذا ، ماکرو، اجاق‌‌های برقی، لوازم ورزشی، جیپ‌های کامپیوتری ، ربات های صنعتی ، میکروسکوپهای الکترونیک و لوازم مربوط به عدسی‌ها.
ژاپنی‌ها به افتخار دمنیگ که اینک شهروند افتخاری آنها شده بود جایزه‌ای را طراحی کردند به نام اوdeming prize() که در ژاپن از سال 1951 به حدود 60 نفر انسان حقیقی و 160 سازمان داده شده و داشتن آن در ژاپن از داشتن جایزه نوبل مهمتر است.
آمریکایی ها که در بازارهای جهانی از ژاپنی‌ها شکست خورده بودند و احمقانه تمام هزینه های دفاعی ژاپن را هم می پرداختند،تصمیم گرفتند علیه ژاپن تحریم تجاری بر قرار کنند که یکی از اساتید دانشگاه هاروارد به نام C rawford-mason و یک خبرنگار برجسته شبکهNBC به نام lioyd dobyns مطالعه ای را سازمان (سامان) دادند که عنوان آن این بود. اگر ژاپن توانست چرا ما نتوانیم؟ if japan cam why cant we
2-کشورهای شرق آسیا دارای فرهنگ عمیق و بسیار جالبی هستند که ریشه در اعتقادات دینی آنان دارد که برای دریافت علل آن ، خواننده فرهیخته را به کتاب تاریخ جامع ادیان نوشته جان ناس و ترجمه دکتر علی اکبر حکمت بخش بورسیم و شینتو ارجاع می دهم و خلاصه فرهنگ حاکم بر کار را که ابتدا در ژاپن و سپس کره جنوبی ،مالزی، سنگاپور، تایلند، ویتنام را متحول کرد را بنویسم.
نظام ارزشی کایزن
فلسفه کایزن بر این اصل استوار است که شیوه زندگی انسان، زندگی شغلی، زندگی اجتماعی و زندگی خانوادگی می بایست پیوسته بهبود یابد( در اسلام آیه شریفه یا ایها الذین امنو ،امنوا و یا به تعبیر معصوم علیه السلام یا ایها الذین امنوا به عقولکم النواب قلوبکم و حدیث مشهور امام موسی بن‌جعفر که فرمود که کسی دو روزش یکسان باشد مغبون و زیان کار است و اگر روز دومش بدتر از روز اول باشد بهتر است که به جای روی زمین، برود زیر زمین، چون وبال کمتری را با خود همرا می برد.
پیام استراتژی کایزن این است که حتی یک روز نباید بدون ایجاد بهره وری(نوعی بهبود) در یکی از بخش های شرکت یا سازمان سپری می شود.
چک لیست کایزن
MV3-1(اتلاف/ فشار/اختلاف)
M4-2(انسان/ ماشین/ مواد/روش عملیات)
S5 -3(برپا نمودن/منظم نمودن/ تمیز کردن/ نظافت شخصی/انضباط)
H8W5 -4 (کجا؟/چه کاری؟/چه کسی؟/ چگونه؟/چرا؟/چه وقت؟)
چتر کایزن موارد زیر را در بر می گیرد
1-مشتری‌گرایی
2- کنترل کیفیت جامع
3-بهبود کیفیت
4-علوم و تکنولوژی ربات
5-تولید به موقع
6-هسته های کنترل کیفیت
7-تولید بدون نقص(تولید ناب)
8-سیستم پیشنهاد ها
9-فعالیت های گروه های کوچک
10-اتوماسیون
11-همکاری متقابل مدیریت و کارگران
12-نظم و مقررات محیط کار
13-بهبود بهره وری
14-نگهداری و تعمیرات بهره ور فراگیر
15-تولید محصول جدید
حرکتS5
مرحله اول - برپا نمودن: باید اشیا ضروری را از اشیا غیرضروری مجزا نمود و آنچه ضروری نیست را دور انداخت.
مرحله دوم: منظم نمودن وسایل: اشیا باید به‌طور منظم جمع‌آوری شوند تا در صورت نیاز برای استفاده آماده باشند.
مرحله سوم: تمیز کردن: کارگاه باید تمیز نگه داشته شود.
مرحله چهارم: نظافت شخصی: نظم و پاکیزگی باید به یک عادت تبدیل شود و این کار را باید هرکس از خود آغاز کند.
مرحله پنجم: انضباط: پیروی از دستورالعمل‌ها در محل کار الزامی است.
هدف تفصیلی:S5
1-برقراری ایمنی2- رسیدن به کارآیی 3- ارتقای کیفیت 4- حذف ضایعات 5- کاهش خرابی تجهیزات 6- افزایش بهره‌وری 7- ارتقا روحیه کارکنان 8- جلب نظر مشتری
5GEN
GEN روشی در کنترل کیفیت است و به پنج کلمه ژاپنی که باGEN شروع می‌شوند اشاره دارد.
1- محل واقعیGEN BA
2- موضوع واقعیGEN BUTSU -
3-حقیقت واقعیGEN UTS
4- اصلGEN RI
5-قاعد کلیGEN SOKU
واقعیت این است در میان بهم‌ریختگی باید به دنبال سادگی گشت تمام این موارد را ما در فرهنگی غنی اسلام داریم، افسوس و هزاران افسوس در حد سخنرانی و موعظه باقی مانده و تبدیل به کار برد در زندگی روزمره نشده است.
نظام پیشنهاد )Suggestion System( امر به معروف!؟
یکی از کارآمدترین ابزارهای اجرایی مدیران مشارکتی است که به همه افراد مرتبط با سازمان مجری آن اعم از کارکنان، مشتریان، تامین‌کنندگان و حتی خانواده کارکنان این امکان را می‌دهد تا پیشنهادهای خود را به صورت فردی یا گروهی جهت بهبود سازمان ارایه کنند و در قبال سود حاصل (مادی / معنوی)، پاداش متناسب (مادی / معنوی) دریافت کنند. نظام پیشنهاد زمینه‌پرور خلاقیت‌ها و به فعلیت رسیدن استعدادهای درونی کارکنان را فراهم می‌کند.
مزایای نظام پیشنهاد:
1- افزایش انگیزه، رضایت شغلی و ایجاد حس تعلیق به سازمان در کارکنان جهت تحقق اهداف مشترک
2- افزایش توان اجرایی مدیریت در اداره امور سازمان
3- افزایش سودآوری و توان رقابت سازمان
نقش مدیریت ارشد در نظام پیشنهاد:
1- تشویق و ترغیب سرپرستان و مدیران میانی به شرکت در سمینارها و دوره‌های آموزش
2- ارزیابی عملکرد مسوولان و مجریان نظام
3- ارزیابی طرح نظام پیشنهادها و ارایه راهنمایی‌های لازم جهت بهبود و اصلاح آن
4- تخصیص بودجه لازم برای اهدای جوایز، تامین هزینه‌های جاری مربوط به امور پرسنلی
5- همکاری با کارشناسان نظام پیشنهادها به منظور بررسی پیشنهادهای مهم، مربوط به سیاست‌های درون سازمان
6- فراهم کردن نیروی انسانی، امکانات فنی و مالی و دیگر منابع لازم جهت اجرای آزمایشی یا قطعی طرح‌های پذیرفته شده
7- قدردانی از مدیران و سرپرستان فعال در اجرای نظام پیشنهادها
8- ایجاد محیطی مناسب و فضایی آزاد و احترام‌آمیز جهت احساس امنیت شغلی و دفع هرگونه ترس، ملاحظه‌کاری و گروه‌گرایی در کارکنان برای ابراز آزادانه نظرات و عقایدشان در قابل پیشنهاد.
به‌‌راستی اگر فرضیه امر به معروف و نهی از منکر قرار بود کاربردی و اجرایی شود آیا می‌توانست شکلی غیر از این داشته باشد.
مهمترین اصول مدیریت
1- تقسیم کار 2- اختیار و مسئولیت3- انضباط 4- وحدت فرماندهی 5- وحدت هدایت 6- تقدم منافع عمومی بر منافع فردی 7- پرداخت حقوق و دستمزد مناسب 8- تمرکز 9- سلسله مراتب 10- نظم 11- عدالت و انصاف 12- ثبات وضع خدمتی 13- ابتکار 14- روح همکاری دسته‌جمعی. خودمان کلاهمان را قاضی کنیم از این 14 اصل مدیریتی، چندتای آن بر رفتار و حرکات ما در کلیه شئون اعم از خانه، مدرسه، دانشگاه، کارگاه، کارخانه، شهر، کشور، وزارتخانه، رییس‌‌جمهوری، مجلس، شورای نگهبان، تشخیص مصلحت‌نظام و هر جای دیگر حاکم است و اگر نیست چرا؟ پاسخ آن را باید در فقدان آموزش‌های کاربردی دانست و فاصله عمیقی بین مطالب علمی ما و دنیای پیشرفته وجود دارد.
بررسی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و سازمان مدیریت صنفی
به‌عنوان سازمان‌های موتور محرکه علم و اقتصاد و تکنولوژی قریب به چهل سال پیش (دقیقا در تیر 1346) سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با صدور یک فرمان، پایه‌گذاری گردید و رییس‌جمهور آن مستقیما از سوی شاه، طی ابلاغی که از دربار رسید، تعیین و منصوب شد.(1)
از آن زمان تاکنون این افراد بر سازمان حکم رانده‌اند:
1- رضا نیازمند 1/8/1346 تا 1351
2- منوچهر تسلیمی 1351 تا 1356
3- هوشنگ ثابتی 1356 تا 22/11/1357
4- هوشنگ مخلصی 23/11/1357 تا 11/1/1358
5- سیروس شاه خلیلی 11/1/1358 تا 22/10/1358
6- حسن صدر 22/10/1358 تا 22/4/1360
7- اعظم قلی‌زاده پاشا 22/4/1360 تا 6/7/1360
8- بهروز شجاعیان زنجانی 6/7/1360 تا 15/6/1361
9- منوچهر صنیع‌پور 15/6/1361 تا 13/8/1361
10- محمدحسن سازگارا 13/8/1361 تا 1/6/1363
11- سید مصطفی هاشمی‌طبا 1/6/1363 تا 8/7/1364
12- محمد باقریان 8/7/1364 تا 22/10/1366
13- بهزاد نبوی 23/10/1366 تا 7/1368
14- سید ابوالحسن خاموشی 7/1368 تا 21/6/1376
15- اکبر ترکان 18/6/1376 تا 26/7/1380
16- رضا ویسه 26/7/1380 تا مهر 1384
17- مهدی مفیدی 1384
قبل از این‌که به تحلیل موضوع بپردازیم، ببینیم آخرین وضعیت شرکت‌های سازمان گسترش در بین یکصد شرکت برتر ایران در سال 1383 چه وضعیتی داشته‌اند، آنگاه به مقایسه‌ای اجمالی و علل آن خواهیم پرداخت.
وضعیت شرکت‌های تابعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در سال 1383 ارقام به میلیارد ریال
1-اولا از مجموعه یک صد شرکت برتر ایرانی به لحاظ فروش ریالی (دلاری) حدود 20% و بیش‌تر متعلق به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است.
2-ممکن است در سال‌های اخیر سهم سازمان گسترش در مالکیت بعضی از شرکت‌ها به دلیل عرضه سهام به زیر 50% و کمتر تقلیل پیدا کرده باشد که اساسا قرار بر این بوده که سازمان تصدی‌گری نکند و سریع شرکت‌ها را علل عقب‌ماندگی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در مقایسه با شرکت‌های کره‌ای
1-به لحاظ تاریخی از صدر مشروطیت و حتی قبل از آن به دلیل بی‌سوادی اکثریت مردم این توهم ناروا به وجود آمده که هر کس مهندس شد یا دکتر شد یا آخوند شد آدم باسوادی است! و می‌تواند اداره جامعه را هم بر عهده بگیرد!؟
متاسفانه خود این اقشار هم در اثر کرنش عوام الناس باورشان شده که یک سرو کله که نه، چندین و چند سروکله بیش‌تر از دیگران می‌فهمند.
مقوله اداره یک کشور نیازمند دانش‌هایی غیر از اینهاست. در حدود 90 سال مبادلات خارجی ایران فقط و فقط یکسال آن هم در سال 1332 که یک حقوقدان حاکم مملکت بوده (مرحوم دکتر مصدق) تراز بازرگانی کشور بدون نفت مثبت است والا همیشه به قیمت فروش و غارت منابع و سرمایه‌های ملی چرخ کشور کج دار و مریز چرخیده است.
از حدود 17 رییس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قبل و بعد از انقلاب، همگی مهندس بوده‌اند! و به نظر قاصر این بنده کوچک خدا علت پا نگرفتن صنعت در ایران وجود این حضرات بوده است به علاوه مسایل دیگر که عرض خواهم کرد.
تا قبل از ریاست سیدهادی‌نژاد حسینیان بر سازمان گسترش(که سیدابوالحسن خاموش را به عنوان قائم‌مقام خودش تعیین کرد) و سیدحسن خاموش بیش‌ترین زمان را بین روسای قبل و بعد از انقلاب بر سازمان، مدیریت کرد و تحولاتی که در زمینه طراحی-مهندسی، صنعت خودرو، تجهیزات- ماشین‌آلات و... صورت گرفت حاصل افکار توسعه نژادحسینیان بود.
2- عدم استقلال روسای هیات عامل برای تصمیم‌گیری و دولتی عمل کردن قبل و بعد از انقلاب، بر اساس اساسنامه سازمان که بسیار قوی و خوب تنظیم شده، سازمان گسترش از جمله سازمان‌های مستلزم ذکر نام است، یعنی مشمول مقررات درستی نیست.
3- وجود سازمان غیررسمی بسیاری قوی که از قبل از انقلاب در سازمان گسترش ایران شکل گرفته و همچنان حاکم است.