از لایحه انجمن‌های ولایتی تا تشکیل سپاه دین

در تاریخ معاصر ایران, هیچ جریان استعماری و استکباری نمی یابیم که با دین ستیزی همراه نباشد. اصولا در تمام جریان های فکری, فرهنگی, اجتماعی و سیاسی که منشا استعماری داشته و با برنامه ریزی ها و توطئه های استعماری در فضای عمومی تاریخ معاصر ایران نشو و نما یافته اند , دین ستیزی در صدر اهداف و عملیات آن ها قرار داشته است. از سوی دیگر , دین ستیزی نیز هیچ گاه از ستیز با روحانیت و حوزه های علمیه که نهاد اصیل و رسمی و پایدار در تبلیغ و حراست از اصول و ارزش های دینی در تاریخ ایران می باشد , جدا نبوده است .
البته به دلیل پیوستگی و علاقه شدید و دیرینه مردم ایران با دین , تقریبا همه برنامه و توطئه های دین ستیزانه در پوشش ها و قالب های فریبکارانه اعمال و انجام گردیده و کمتر کسی جرات برخورد و جدال مستقیم با دین را داشته است .
گرچه مبارزه با دین از دوره مشروطیت شتاب قابل توجه به خود گرفت , ولی دوره رضاخان را به دلایلی می توان اوج دین ستیزی در تاریخ معاصر ایران دانست . رضاخان که به تعبیر امام خمینی هدف عمده اش مبارزه با دین و روحانیت بود و دین ستیزی در راس برنامه های او قرار داشت (تاریخ معاصر ایران از دیدگاه امام خمینی , ص 104 تا 107 ) , مبارزه با دین و جدال با ارزش های اسلامی را تحت پوشش تجدد , ترقی و اصلاحات انجام می داد و دستگاه تبلیغاتی او چنین تبلیغ می کرد که مبارزه با روحانیت و حوزه های علمیه , ستیز با حجاب و جدال با ارزش های دینی, به خاطر اصلاح و سامان بخشیدن به امور و نهادهای دینی است و بنا بر این می باشد که با اصلاح این نهادها, جامعه بتواند به راحتی پیشرفت کند و دین نیز پوست بیندازد و نو شود. به تعبیر امام خمینی , در این زمان کسی مدعی اصلاحات در حوزه دین و روحانیت شده بود که آن قدر سواد نداشت که متوجه شود روحانی و روحانیت را با " ها " می نویسند و یا با " حا " (تاریخ معاصر از دیدگاه امام خمینی , ص 111 ) . رضاخان در روند مبارزه با دین, روحانیت و ارزها و مبانی دینی , از شیوه های مختلف و متعددی مثل فریبکاری , اعمال خشونت شدید , جنگ روانی و تبلیغات , تمسک به برخی شیوه های فرهنگی و... بهره برد. فریبکاری ها و اعمال خشونت آمیز رضاخان در روند دین ستیزی , دامنه دراز دارد , همچنان که شیوه های فرهنگی و تبلیغاتی دستگاه رضاخانی هم داستان طولانی دارد و در آن زمان منحرفینی مثل احمد کسروی , شریعت سنگلجی و... تحت حمایت دستگاه رضاخان به تبلیغ علیه دین پرداختند و در صدد برآمدند اسلام را از میان بردارند و یا حداقل آن را از محتوای اصیل تهی کنند و اسلام استعمارپسندی را که هیچ تضادی با فرهنگ غرب نداشته باشد , رواج دهند.
رضاخان بیست سال با تمام حدت و شدت و با شیوه های مختلف علیه دین و نهادها و ارزش های دینی مبارزه کرد , ولی او نه موفق به ریشه کن کردن دین شد و نه در تبدیل کردن اسلام به یک دین استعمارپسند توفیقی به دست آورد.
بعد از آن که پسر رضاخان توسط غربی ها (انگلیس و آمریکا) به قدرت رسید , تا مدتی به دلیل لرزان بودن پایه های حکومتش , نتوانست آن طور که می خواست با دین و نهادها و ارزش های دینی مقابله کند. اما بعد از کودتای 28 مرداد 1332 که با حضور مستقیم و گسترده آمریکا در ایران , رژیم محمدرضاخان احساس قدرت نمود , به تدریج گام هایی در جهت مبارزه با دین و نهادها و تشکل های دینی برداشت .
مبارزه رژیم شاه با دین و نهادها و تشکل های دینی , با شهید کردن روحانی مبارز نواب صفوی و سرکوب نمودن فداییان اسلام آغاز شد , ولی به دلیل حضور مرجعی قدرتمند مثل آیت الله العظمی بروجردی , هنوز شاه و اربابانش در دین ستیزی احتیاط کردند و با شتاب به اجرای برنامه های دین ستیزانه ای که از قبل طراحی کرده بودند, پرداختند.
گستاخی رژیم شاه و اربابانش بعد از رحلت آیت الله العظمی بروجردی , در اثر یک محاسبه و تحلیل نادرست صورت گرفت . آن ها گمان می کردند , حیات قدرتمند حوزه های علمیه , و بالاتر از این , رونق و حرکت آفرینی دین در آن زمان , وابسته به شخصیت مقتدر آیت الله بروجردی است و با رحلت ایشان , به راحتی می توان دین و ارزش ها و نهادهای دینی را ملعبه قرار داد و به تدریج آن ها را از صحنه جامعه به در برد. سردمداران رژیم شاه غافل از این بودند که اقتدار و پویایی و نقش فعال دین در جامعه , به ذات دین متکی است نه به اشخاص . به عبارت دیگر , آن ها نمی دانستند که اگر قرار بود حیات اسلام وابسته به اشخاص باشد , می بایست تاکنون اثری از اسلام نمانده باشد.
امام خمینی در همان زمان به رژیم شاه هشدار داد که خود را گرفتار محاسبات غلط نکند و با دین ستیز ننماید. امام خمینی در این باره فرمود : دولت تصور نکند با فوت مرحوم آیت الله بروجردی , می شود به دین لطمه زد, هزارها آیت الله بروجردی به دین متکی بوده , و دین به آیت الله تکیه ندارد (صحیفه امام , جلد اول ص 87 ) .
ستیز مستقیم و غیرمستقیم محمدرضا خان با دین که از سال 1341 , به طوری که بخش عمده و حساس تاریخ دهه 40 و نیمه دهه مکرر به مدارس حوزه های علمیه , تبعید امام خمینی در سال 1343 , تبلیغات مداوم و مکرر علیه مذهب در دوره موردنظر , فشار و ستیز مداوم و مکرر علیه نهادهای دینی , تبعیدهای گسترده مذهبیون , زندان کردن هزاران مبارز مذهبی , شهادت رساندن بسیاری از پیروان دین و... بخشی از ستیز مداوم رژیم شاه از سال 1341 تا سال 1357 محسوب می شود .
یکی از آخرین توطئه های رژیم شاه برای مبارزه با دین , در سال 1350 اعلام و عنوان گردید. در این سال , محمدرضاخان فرمان تشکیل " سپاه دین " را صادر کرد و مقرر شد این سپاه زیر نظر سازمان اوقاف تشکیل و اداره گردد.
سردمداران رژیم شاه پس آن که یک دهه با شدت و حدت , علیه دین و نهادها و ارزش های دینی مبارزه چندجانبه کردند , حاصل توطئه ها و دین ستیزی های خود را چیزی غیر از رشد کمی و کیفی دین در جامعه ندیدند و احساس کردند که نه تنها جامعه از دین فاصله نگرفته است , بلکه فضای دینی هر روز پررنگ تر می شود و گرایش هدفدار مردم , به ویژه جوانان به دین , روزافزون است . نگرانی سردمداران رژیم شاه زمانی بیشتر شد که احساس کردند نوع گرایش روزافزون مردم و جوانان به دین , صیغه ای ساده و یک بعدی نیست بلکه این گرایش , عمدتا در محور تفکرات انقلابی امام خمینی قرار دارد و مردم و جوانان به پیروی از امام خمینی , به اسلامی روی می آورند که هم جنبه فردی و معنوی دارد و هم این که از جنبه های سیاسی و اجتماعی و... برخوردار است . به عبارت دیگر , سردمداران رژیم شاه متوجه شدند مردم و جوانان , دینی می خواهند که نه تنها نیازهای معنوی و الهی آن ها را برطرف کند , بلکه آنان , حکومت , سیاست و اداره همه جانبه را نیز از دین می خواهند و معتقدند اسلام باید با تمام ظرفیت معنوی و سیاسی و اجتماعی اش وارد میدان بشود. این نگرش به دین , چیزی بود که امام خمینی سال ها در ترویج آن همت گماشته بود و اساسا هدف مهم قیام و مبارزات امام خمینی همین موضوع بود.
در این جا به این نکته باید اشاره کرد که رژیم شاه در کنار همه طرح ها و برنامه هایی که به طور عموم در سراسر کشور برای مبارزه با دین و نهادها و ارزش های دینی به اجرا گذاشته بود , برخی طرح ها و توطئه ها را نیز به گونه ای تدوین و سازماندهی کرده بود که اقشار خاصی هدف دین ستیزی قرار گیرد. به عنوان مثال , سپاه دانش و سپاه بهداشت و سپاه ترویج , عمدتا به این منظور تشکیل شده بود که در پوشش سوادآموزی به روستاییان و تامین بهداشت آن ها و به اصطلاح ترویج کشاورزی در روستاها , دین را از روستاییان بگیرند و یا این که اسلام شاهنشاهی و استعمارپسند را در میان روستاییان رواج دهند و به تدریج این قشر عظیم را که پیوند دیرینه با روحانیت و نهادهای اصیل دینی داشت , از این نهادها جدا کنند. همان طور که اشاره شد , نه تنها رژیم شاه از این طرح های خود نتیجه ای نگرفت , بلکه سایر توطئه های ان رژیم نیز در روند دین ستیزی به نتیجه ای نرسید و برخلاف میل رژیم شاه , گرایش به اسلام , به ویژه اسلام ناب و انقلابی , هر روز افزون تر گشت . همین مساله باعث شد که شاه در صدد برآید , سپاه دین را نیز به سپاه دانش و سپاه بهداشت و سپاه ترویج اضافه کند. شاه با طرح سپاه دین , از یک سو می خواست با اسلام اصیل مقابله کند و از سوی دیگر , در فضایی که دین هر روز پررنگ تر می شد , همرنگی نشان بدهد.
امام خمینی در 21 آبان 1350 هـ . ش که در آن زمان نیز ماه مبارک رمضان با آبان ماه مطابق شده بود , علیه تصمیم رژیم شاه افشاگری فرمود و ابعاد این طرح استعماری روشن کرد.
امام خمینی در پیامی که به مناسبت توطئه جدید رژیم شاه , به ملت مسلمان ایران فرستاد , ابتدا به استعماری بودن و اهداف ضددینی طرح تشکیل سپاه دین اشاره کرد و سپس فریبکاری رژیم شاه در این باره را توضیح داد. همان طور که اشاره شد , شاه با طرح موضوع سپاه دین , می خواست خود را به اصطلاح دیندار و دل سوز به دین مطرح نماید , ولی امام خمینی این نیرنگ شاه را نقش بر آب کرد و فرمود :
نغمه " سپاه دین " در شرایطی ساز می شود که دستگاه جبار هر روز ضربه های پیگیری به پیکره اسلام وارد می کند , و دست جنایتکار اسرائیل را در تمام شئون اقتصادی , سیاسی و نظامی ایران بازگذاشته است . بسیاری از علمای اعلام , خطبای عظام , محصلین علوم اسلامی و ملت شریف ایران در زندان , تبعید و تحت شکنجه به سر می برند , و جوانان غیور وطنخواه , اعدام و تیرباران می شوند و یا مقدمات محاکمه و اعدام آنها فراهم می شود. (صحیفه امام , ج 2 , ص 396 ) .
امام خمینی در بخش دیگر پیام خود , درباره عواقب خطرناک تشکیل سپاه دین , چنین توضیح دادند : اینجانب به ملت محترم ایران اعلام خطر می کنم که اگر خدای نخواسته , ایادی اجانب و دشمنان اسلام در این مقصد شوم و کمرشکن توفیق پیدا کنند , اولا علمای اعلام و وعاظ و مروجین اسلام را کنار زده , و ثانیا اسلام و احکام آسمانی آن را محو و نابود می نمایند. خطر این سپاه نامیمون که باید در خدمت استعمار , جمیع حقایق اسلام را به نفع آنها توجیه و تاویل کند , بزرگترین خطری است که مسلمین و در راس آنها علمای اعلام با آن مواجه شده اند. آنها در تجربه های طولانی خود فهمیدند که علمای معظم اسلام و وعاظ محترم با مجاهدات پیگیر خود ملتها را به نفع اسلام و قرآن سوق داده هیچ گاه با تهدید و تطمیع به نفع دستگاه جبار و اجانب چپاولگر قدمی برنداشته اند , و با کمال قدرت پستهای خود را حفظ کرده و مساجد و مجامع را در خدمت قرآن کریم و اسلام عزیز در دست دارند , و اگر چند نفر معمم بی حیثیت و از خدا بیخبر به نفع دستگاه جبار قدمی بردارد , مطرود جامعه علمیه و جوامع اسلامی است . لهذا این نقشه خطرناک را کشیده اند تا به خیال باطل خود دست علمای اعلام و مبلغین را کوتاه کرده و اسلام را به وسیله عمال خود بازیچه قرار دهند و اساس دیانت را برچینند تا به مقصد خود که قبضه کردن تمام ذخایر کشور است برسند , و ملت مسلم را عقب مانده و استعمارزده نگه دارند . (صحیفه امام , ج 2 , ص 397 ) .
امام خمینی در این پیام , علاوه بر روشنگری و تشریح پی آمدهای خطرناک تشکیل سپاه دین توسط رژیم , به مردم و جوانان , راه مقابله با این موضوع را نیز نشان دادند و فرمودند : اینک بر مسلمین غیور و خصوص نسل جوان روشنفکر است که با کمال جدیت از این نغمه ناموزون خانمانسوز اظهار تنفر کنند , و مساجد و محافل دینی را هرچه بیشتر گرم کنند , و علاقه خود را به اسلام و علمای اعلام و وعاظ و خطبای محترم ـ دامت برکاتهم ـ بیش از پیش ابراز نمایند , و با این اظهار علاقه مشتی محکم به دهان عمال استعمار ـ خذلهم الله ـ بکوبند.
برکافه علمای اعلام وعاظ محترم است که اگر گلایه هایی از هم دارند , نادیده گرفته و خود را مجهز نموده صفوف خود را فشرده تر کرده و د صف واحد در این امر حیاتی چاره جویی کنند. و بر آنان و سایر دانشمندان و علاقه مندان به اسلام و استقلال کشور است که ملت مسلمان , خصوصا ساکنین قرا و قصبات را از این فکر شیطانی که با نام فریبنده " سپاه دین " می خواهند دین و استقلال کشور را پایمال کنند , آگاه سازند و با هر وسیله ممکن مفاسد این نغمه شوم را به مردم برسانند . (صحیفه امام , ج 2 , ص 398 ) .
گرچه آخرین توطئه سازمان یافته شاه در همان زمان با روشنگری های امام خمینی , بر اثر شد , ولی سردمداران رژیم شاه , به ویژه برنامه ریزان فرهنگی این رژیم , همچنان در پی تدوین طرح و برنامه هایی بودند تا مسیر دینی و فرهنگی جامعه را به نفع را به نفع رژیم شاه و اربابانش منحرف نمایند. اما آن ها غافل از این موضوع بودند که هفت سال دیگر , گرایش به دین , انقلابی در ایران پدید خواهد آورد که نه تنها چهره ایران بلکه سیمای کلی جهان نیز تغییر خواهد داد.
گستاخی رژیم شاه و اربابانش بعد از رحلت آیت الله العظمی بروجردی , در اثر یک محاسبه و تحلیل نادرست صورت گرفت . آن ها گمان می کردند , حیات قدرتمند حوزه های علمیه , و بالاتر از این , رونق و حرکت آفرینی دین در آن زمان , وابسته به شخصیت مقتدر آیت الله بروجردی است و با رحلت ایشان , به راحتی می توان دین و ارزش ها و نهادهای دینی را ملعبه قرار داد و به تدریج آن ها را از صحنه جامعه به در برد. امام خمینی در همان زمان به رژیم شاه درباره محاسبه غلط هشدار داد و فرمود : دولت تصور نکند با فوت مرحوم آیت الله بروجردی , می شود به دین لطمه زد , هزارها آیت الله بروجردی به دین متکی بوده , و دین به آیت الله تکیه ندارد.
شاه با طرح موضوع سپاه دین , می خواست خود را به اصطلاح دیندار و دل سوز به دین مطرح نماید , ولی امام خمینی این نیرنگ شاه را نقش بر آب کرد و فرمود : نغمه " سپاه دین " در شرایطی ساز می شود که دستگاه جبار هر روز ضربه های پیگیری به پیکره اسلام وارد می کند , و دست جنایتکار اسرائیل را در تمام شئون اقتصادی , سیاسی و نظامی ایران بازگذاشته است . بسیاری از علمای اعلام , خطبای عظام , محصلین علوم اسلامی و ملت شریف ایران در زندان , تبعید و تحت شکنجه به سر می برند , و جوانان غیور وطنخواه , اعدام و تیرباران می شوند و یا مقدمات محاکمه و اعدام آنها فراهم می شود .
امام خمینی در پیامی که به مردم فرستاد , علاوه بر روشنگری و تشریح پی آمدهای خطرناک تشکیل سپاه دین توسط رژیم , به مردم و جوانان , راه مقابله با این موضوع را نیز نشان دادند و فرمودند : اینک بر مسلمین غیور و خصوص نسل جوان روشنفکر است که با کمال جدیت از این نغمه ناموزون خانمانسوز اظهار تنفر کنند , و مساجد و محافل دینی را هرچه بیشتر گرم کنند , و علاقه خود را به اسلام و علمای اعلام و وعاظ و خطبای محترم ـ دامت برکاتهم ـ بیش از پیش ابراز نمایند , و با این اظهار علاقه مشتی محکم به دهان عمال استعمار ـ خذلهم الله ـ بکوبند.