در هر حال تابستان امسال هم از راه رسید، هر چند براى اغلب دانش آموزان تعطیلات از مدت ها قبل و به دنبال پایان امتحانات آخر سال تحصیلى آغاز شده است اما همواره ما منتظر هستیم که تیرماه از راه برسد و آن گاه برنامه هایى را که تدارک دیده ام استارت بزنیم.
تیرماه از نیمه گذشت، یعنى یک ششم تعطیلات تمام شد و سازمان هاى متولى در امر گذران اوقات فراغت حالا باید جوابگوى برنامه هاى شان باشند.
فراغت چیست؟
به اعتقاد کارشناسان مسایل اجتماعى، اوقات فراغت زمان باقى مانده پس از کار روزانه است و فرد به هنگام آسودگى با شوق و رغبت اقدام به تفریحات، سرگرمى ها و توسعه آگاهى ها و فعالیت هاى مفرح جهت رفع خستگى مى کند. در واقع اوقات فراغت زمینه ساز ایجاد نبوغ در نوجوانان و بهترین زمان براى یادگیرى مهارت هاى اجتماعى و توجه به خواسته ها و نیازهاى فرهنگى آن ها شامل موضوعات زندگى فردى و اجتماعى اعم از فعالیت هاى هنرى، علمى، اجتماعى، ورزشى و مذهبى است.
جوانان و آمار
متأسفانه باید به این واقعیت اذعان داشت که نتایج بررسى ها و تحقیقات نشان مى دهد که ۱/۴۷ درصد از جوانان در حد بسیار کم و ۱۲ درصد آن ها به هیچ عنوان از برنامه هاى اوقات فراغت رضایت ندارند و در بین استان هاى مختلف کشور، جوانان تهرانى برنامه هاى اوقات فراغت را بسیار ضعیف ارزیابى کرده اند.
مهرى مى گوید: «اوقات فراغت یک بهانه براى بعضى سازمان ها و مسوولان است تا بودجه اى را به خود اختصاص دهند و در راه هاى غیر از این امر خرج کنند. اگر واقعاً سازمان هاى مرتبط با جوانان به فکر اوقات فراغت آنان هستند چرا هیچ برنامه یا نتیجه اى را اعلام نمى کنند، اصلاً چرا از خود جوانان نمى پرسند که چه کار مى کنند و به چه چیزهایى احتیاج دارند. آیا این حق است به اسم جوانان هر کارى مى خواهند بکنند. اصلاً اگر قرار است این سازمان ها فقط در تابستان به فکر نوجوانان و جوانان باشند پس در بقیه اوقات سال چه کار مى کنند؟»
در بسیارى از کشورهاى دنیا برنامه ریزى مدون براى گذران اوقات فراغت در اولویت رئوس برنامه هاى آنان قرار دارد و البته این برنامه ریزى ها مختص زمان خاصى همچون تعطیلات سه ماهه فصل تابستان نیست. آمارها نشان مى دهد ۸۵ درصد جامعه ایران که جزو قشر متوسط هستند به دلیل کمبود درآمد و وضعیت مالى نامناسب عملاً امکان برنامه ریزى حتى محدود را نیز براى اوقات فراغت فرزندان خود ندارند.
همچنین بررسى ها نشان مى دهد طى سال گذشته از بین جوانان سنین ۱۵ تا ۲۹ سال فقط ۱/۳۲ درصد جوانان از برنامه هاى اوقات فراغت استفاده کرده اند. این در حالى است که بیشترین استفاده کنندگان از برنامه هاى فراغتى در استان خراسان با ۵/۴۱ درصد و کمترین آن ها مربوط به آذربایجان شرقى با ۱/۷۶ درصد بوده است.
با وجود این که بیشترین امکانات و سرمایه ها در پایتخت متمرکز شده و شاید بیشترین توجه نیز در این نقطه از کشور باشد، اما نتایج پژوهش ها و تحقیقات نشان مى دهد که قریب به ۷۵ درصد جوانان تهران از وضعیت گذران اوقات فراغت خود ابراز نارضایتى مى کنند و معتقدند که مسوولان با نگاهى تبعیض آمیز به مقوله اوقات فراغت نگاه مى کنند.
مینو دختر ۲۲ ساله اى که براى گذران اوقات خود به پارک آمده مى گوید: «پارک و سینما و تئاتر که همیشه هستند، پس برنامه ریزى هاى انجام شده براى اوقات فراغت جوانان کجا هستند؟ آیا با حرف مى شود اوقات را پر کرد؟ به نظر من مسوولانى که متولى این کار هستند باید در ابتدا برنامه هاى خود را تشریح کنند و عنوان کنند که برنامه هاى شان مختص کدام منطقه بوده و چند نفر از جوانان دختر و پسر را پوشش مى دهد و در پایان تابستان با نظرسنجى از جوانان آن منطقه مشخص شود که آیا کارها درست بوده و آیا بودجه ها درست خرج شده اند و جوانان به اهداف خود رسیده اند، وگرنه امسال هم مثل سال هاى قبل ۹۰ روز فقط حرف خواهیم شنید و در پایان آب از آب تکان نخواهد خورد.»
رییس کمیسیون فرهنگى- اجتماعى شوراى شهر تهران ضمن هشدار به افزایش آسیب هاى اجتماعى به دلیل عدم ارایه برنامه هاى تفریحى و فراغتى مناسب، مى گوید: «متولیان امر اگر فضا و امکانات سالم براى اوقات فراغت جوانان فراهم نکنند نسل جوان خودش فضا را فراهم مى کند و همین مسأله به شکل گیرى جریانات محفلى منجر شده و تبعات جبران ناپذیرى به دنبال دارد.»
از سوى دیگر علاوه بر نبود برنامه هاى موفق جهت غنى سازى این اوقات متأسفانه برخى از والدین نسبت به رفت و آمد و اشتغال موقت فرزندان خود بى اعتنا و بى اهمیت هستند که همین مسأله موجب مى شود شاهد حضور نوجوانان و جوانان در محافل نامناسب و رفت و آمد با افراد ناباب و دست زدن به اعمال ناهنجار باشیم.
فراغت و اقشار کم درآمد
وقتى آمارها مى گویند که ۱/۵۹ درصد جوانان اصلاً و یا در حد بسیار کم از اوقات فراغت خود رضایت دارند یعنى مشکل بزرگى وجود دارد که باید آن را یافت و در پى از بین بردنش بود.
اوقات فراغت از جمله مقولاتى است که نوع نگاه و پرداختن به آن مى تواند بحث تخفیف ها و یا تشدید بحران هویت در بین جوانان گردد و در عین حال نقش نیرومند و دوگانه در تحول سطح فرهنگى جوامع داشته باشد، بدین معنا که مى تواند در ارتباط با نیازهاى فکرى و عملى انسان عامل سازگارى یا ناسازگارى اجتماعى و پیشرفت و یا عقب ماندگى فرهنگى باشد.
عضو کمیسیون اجتماعى مجلس شوراى اسلامى در خصوص نحوه گذراندن اوقات فراغت جوانان مى گوید: «با امکانات محدودى که در اختیار سازمان ها و ارگان هاى مختلف قرار مى گیرد تنها تعداد خاصى از قشر جوان در کشور مى توانند از برنامه هاى اوقات فراغت استفاده کنند و در حدود بیش از نیمى از جوانان از این امر محروم مى مانند.»
عبدالرضا مصرى به آمارهاى ارایه شده از سوى سازمان ملى جوانان درباره چگونگى گذران اوقات فراغت جوانان اشاره کرده و مى افزاید: «بسیارى از آمارها حدسى است و یا از تعداد محدودى از قشر جوان کشور تهیه مى شود و نمى توان آن را به کل کشور نسبت داد. بودجه هایى که هر ساله در جهت غنى سازى اوقات فراغت در اختیار نهادهاى مختلف قرار مى گیرد، عمده آن به دلیل بخشى نگرى و عدم هماهنگى سازمان ها و نهادهاى ذیربط به هدر مى رود و عملاً نیز این روند هر ساله تکرار مى شود. در حالى که برنامه ریزى درست و منطقى باید یکى از برنامه هاى در اولویت و اساسى دولت باشد.»
عدم برنامه ریزى مناسب براى گذران ایام فراغت میلیون ها دانش آموز در طول فصل تابستان، موجب شده تا اکثر بچه ها روزهاى خود را به بطالت بگذرانند.
با توجه به وجود قشر عظیمى از خانواده ها که جزو طبقه متوسط جامعه به شمار مى آیند تنها معدودى از خانواده هاى ایرانى قادر به برنامه ریزى و غنى سازى اوقات فراغت فرزندانشان هستند و مابقى به دلیل عدم توانایى مالى، به ناچار هیچ طرح و برنامه اى براى این که فرزندانشان طى سه ماه تعطیلى مدارس به گونه اى که از این ایام به نحو مطلوب و مفید بهره ببرند، ندارند.
بررسى پرونده هاى قضایى و همچنین گزارشات پلیس نشان مى دهد که بیشترین جرم و جنایت و ده ها تخلف و بزه همواره در طول سه ماه تعطیلى مدارس و دانشگاه ها اتفاق مى افتد و این مسأله بیشتر به دلیل دورافتادن بچه ها از درس و مدرسه است. ضمن این که اکثریت قشر جامعه نیز از وضعیت چندان مطلوب اقتصادى برخوردار نیستند که بتوانند برنامه هایى مطابق با نیازها و خواسته هاى فرزندانشان تدارک و برنامه ریزى کنند، به ناچار اغلب دانش آموزان و دانشجویان قشر محروم و آسیب پذیر جامعه در طول سه ماه تعطیلى به دنبال فرصتى براى اشتغال موقت هستند تا بتوانند منبع درآمدى براى خود و خانواده باشند.
فراغت و مراکز ناامن
متأسفانه قریب به اتفاق خانواده هاى ایرانى از توانایى و تمکن مالى مناسب براى برنامه ریزى و غنى سازى اوقات فراغت فرزندانشان برخوردار نیستند و همین مسأله موجب مى شود که بچه هاى این قبیل خانواده ها راهى جز گذران اوقات خود در کوچه و خیابان و بعضاً محیط هاى ناامن نداشته باشند.
وقتى صحبت از محیط هاى ناامن براى حضور بچه ها مى شود، منظور مکان ویژه و خاصى نیست بلکه عدم نظارت بر این قبیل اماکن از سوى والدین و مسوولان، منجر به این امر شده که امروزه برخى از اماکن عمومى براى تردد جوانان امن و مناسب نباشد.
یکى از مراکز و مکان هایى که بیشتر از سایر اماکن عمومى مورد توجه نسل جوان قرار دارد، مراکز گیم نت و استفاده از بازى هاى رایانه اى است. به طورى که بررسى ها نشان مى دهد قریب به اتفاق دانش آموزان اغلب اوقات بعد از فراغت از مدرسه را با حضور در چنین مکان هایى سپرى مى کنند.
تحقیقات نشان داده کودکان و نوجوانانى که به میزان زیادى از تلویزیون و بازى هاى کامپیوترى و ویدئو استفاده مى کنند، دچار کاهش شدید بهره ورى در مدرسه و خانواده مى شوند به گونه اى که از رشد و ترقى نوجوانان در مدرسه جلوگیرى مى کند.
چندى پیش هیأت وزیران به پیشنهاد سازمان ملى جوانان و سازمان مدیریت و برنامه ریزى کشور و به استناد سند چشم انداز جمهورى اسلامى ایران در افق ،۱۴۰۴ ماده ۱۱۲ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى، ضمن تأیید برنامه ساماندهى اوقات فراغت جوانان، آیین نامه اجرایى سند مذکور را به تصویب رساند.
در آیین نامه اجرایى این سند، سازمان ملى جوانان موظف است با همکارى صدا و سیما، ضمن تدوین شاخص هایى کمى و کیفى مربوط به اوقات فراغت و نیازهاى فراغتى جوانان به عنوان مبناى ارزیابى نتایج حاصل از اجراى برنامه در طول سال هاى برنامه چهارم توسعه، اقدامات اجرایى مربوط به هر یک از برنامه ها را به همراه تقسیم کار ملى پیشنهادى تهیه و به تصویب ستاد برساند.
اما این که این قبیل آیین نامه ها و دستورالعمل ها تا چه اندازه به مرحله اجرا مى رسد، پرسشى است که همواره از سوى متولیان امر بدون پاسخ مانده است.
زیرا صرف تصویب یک آیین نامه و دستورالعمل، نمى توان شاهد ساماندهى اوقات فراغت میلیون ها نوجوان و جوان بود که در بهترین روزهاى عمرشان نمى دانند که چگونه از این ایام و فرصت به نحو احسن استفاده کنند و لاجرم اغلب آن ها مجبورند به برنامه ها و تفریحاتى تن بدهند که نه تنها براى شان هیچ پیامد مثبتى به همراه ندارد بلکه ضرر هم دارد.
تحقیقات حداقل بین ۲۰ تا ۳۰ هزار پسر ۱۱ تا ۲۱ ساله تهرانى بیشترین ساعات اوقات فراغت شان را در مراکز «گیم نت» سپرى مى کنند.
واقعیت امر این است که در طول تابستان آمار بزه و رفتارهاى ناهنجار اجتماعى در بین قشر جوان افزایش مى یابد که این مسأله نشأت گرفته از عدم برنامه براى غنى سازى اوقات بیکارى است. به طورى که همنشینى با دوستان ناباب و حضور در برنامه هاى محفلى آن ها به بروز ناهنجارى ها کمک مى کند و در نهایت دود آن به چشم جوان و جامعه خواهد رفت.
بر والدین و مسوولان است که در این کشاقوس تحولات سیاسى قدرى هم به فکر جوانان و نوجوانانى باشند که سرمایه هاى فرداى این جامعه به شمار مى آیند.