مهم‌ترین قالب‌های ارایه خبر و مطلب در هر روزنامه عبارتند از تیترهای اصلی صفحه‌ا ول، سر مقالات و یادداشت‌های ستون‌های ویژه و تیترهای اصلی صفحات اختصاص در این بررسی ما به دنبال آن هستیم تا با تحلیل محتوای مهم‌ترین قالب‌های خبری و تفسیری در روزنامهها، ضمن شناخت مهم‌ترین رویدادهای هر دوره زمانی به شناختی کلی نسبت به دیدگاه‌های روزنامهها در قبال این وقایع دست یابیم. در همین راستا مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌های معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام به تحلیل محتوای مهم‌ترین مطالب روزنامههای سراسری در پاییز 84 پرداخته است. بنابراین گزارش روزنامه همبستگی در بعضی از موارد مورد بررسی قرار گرفته توسط دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌های وزارت ارشاد به رقابت با روزنامههای مطرح دولتی و پرتیراژ که از امکانات و موقعیت خوبی برخوردار هستند پرداخته است و در قسمت‌هایی هم در صدر روزنامههای سراسری کشور بوده است. لازم به ذکر است که این گزارش تحلیلی وزارت ارشاد به بررسی بیست روزنامه سراسری مطرح کشور پرداخته است. در ذیل چکیده‌ای از تحلیل محتوای مهم‌ترین مطالب روزنامههای سراسری کشور در پاییز 84 را مرور می‌کنیم.
1- مهم‌ترین تیترهای صفحه اول
مسایل سیاسی داخلی بیش از همه در روزنامههای ابرار، اعتماد و ایران درج و برجسته‌سازی شده‌اند. مسایل اقتصادی در تیترهای اصلی صفحه نخست روزنامههای جوان و کار و کارگر بیش از دیگر روزنامهها برجسته‌سازی شده‌اند. مسایل خارجی نیز بیش از همه در تیترهای اصلی صفحه اول روزنامه کیهان مطرح شده است. همچنین میتوان محتوای هر یکی از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی و توجه قرار داد. در روزنامه ایران 50 درصد تیترهای اصلی صفحه اول به مسایل سیاسی داخلی اختصاص یافته بود. در روزنامه شرق 39 درصد تیترهای اصلی صفحه نخست به مسایل سیاسی و 16/7 درصد به روابط سیاسی خارجی مربوط می‌شد. در کار و کارگر 30/6 درصد مطالب برجسته شده در صفحه اول به مسایل اقتصادی و 25 درصد به مسایل نظامی و امنیتی مربوط بود. در کیهان نیز 31 درصد مطالب برجسته شده در صفحه نخست به مسایل خارجی اختصاص داشت و در روزنامه رسالت 25 درصد تیترهای اصلی صفحه اول به مسایل اقتصادی مربوط می‌شد.
2- سرمقاله‌ها و یادداشت‌ها
مسایل سیاسی داخلی بیش از همه در سرمقاله‌ها و یادداشت‌های روزنامههای رسالت، جام‌جم و صدای عدالت درج شده‌اند. مسایل و موضوعات خارجی در سرمقاله‌ها و یادداشت‌های روزنامههای ابرار و رسالت بیش از دیگر روزنامهها درج شده‌اند. موضوعات اقتصادی بیش از همه در سرمقاله‌ها و یادداشت‌های روزنامه سیاست روز مشاهده شد.
3- پیام‌های تلفنی
مسایل مربوط به شهر و شهرداری در پیام‌های تلفنی روزنامههای رسالت (17 درصد)، صدای عدالت (13 درصد) و همبستگی (12 درصد) بیش از دیگر روزنامهها بود. پیام‌های تلفنی مربوط به موضوعات اقتصادی در روزنامههای کیهان، اطلاعات و جوان بیش از دیگر روزنامهها درج شده بود. پیام‌های تلفنی مربوط به مسایل سیاسی داخلی نیز در روزنامههای آفتاب و اعتماد بیش از دیگر روزنامهها مشاهده شد. همچنین میتوان محتوای هریک از روزنامهها را از این نظر مورد بررسی قرار داد. در روزنامه آفتاب 58 درصد پیام‌های تلفنی مربوط به مسایل سیاسی داخلی بود. در ایران 25/5 درصد پیام‌ها به مسایل اقتصادی و 20 درصد آن‌ها به مسایل شهر و شهرداری مربوط بود. در کیهان 28 درصد پیام‌های تلفنی به مسایل اقتصادی و 25 درصد به مسایل سیاسی داخلی مربوط بودند. در روزنامه رسالت نیز 47/5 درصد پیام‌های تلفنی به شهر و شهرداری مربوط می‌شد.
4- مطالب ستون ویژه
مسایل سیاسی داخلی بیش از همه در ستون مطالب ویژه روزنامه همبستگی مطرح شده است. مسایل خارجی نیز عمدتا در روزنامههای قدس، آفتاب و جمهوری اسلامی مطرح شده‌اند. همچنین میتوان محتوای ستون ویژه هریک از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. در روزنامه آفتاب 38 درصد مطالب ویژه به مسایل سیاسی داخلی و 38 درصد به مسایل خارجی مربوط می‌شد. در جمهوری اسلامی نیز این دو موضوع بخش عمده‌ای از مطالب ستون ویژه را شامل می‌شدند. در همبستگی 84 درصد مطالب ستون ویژه به مسایل سیاسی داخلی مربوط بود. در روزنامه کیهان نیز بیشتر مطالب ستون ویژه به مسایل سیاسی داخلی (60 درصد) مربوط بودند.
5- مهم‌ترین اخبار اقتصادی
مسایل مالی و ارزی در روزنامههای جام‌جم و ابرار بیش از دیگر روزنامهها به صورت برجسته مطرح شده‌اند. موضوعات مربوط به انرژی و نفت در روزنامههای سیاست روز و ایران بیشتر طرح شده‌اند. مسایل و موضوعات مربوط به تجارت نیز بیش از همه در روزنامههای کیهان و آفتاب به صورت برجسته مشاهده شدند. همچنین میتوان محتوای هریک از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. در روزنامه کار و کارگر، مسایل مالی و مسکن بیش از دیگر موضوعات مشاهده شد. در همشهری تاکید بیش‌تری بر مسایل مالی صورت گرفته بود. کیهان بیش از همه بر تجارت پرداخته بود و در رسالت نیز مسایل مربوط به فساد مالی و موضوعات مالی و ارزی بیش از دیگر موضوعات برجسته‌سازی شده بودند.
6- یادداشت‌های اقتصادی
مسایل مالی، ارزی در یادداشت‌های روزنامهها رسالت بیش از دیگر روزنامههای مورد توجه بود. موضوع تجارت نیز در روزنامه قدس بیش از دیگر روزنامه های مورد بررسی برجسته‌سازی شده بود. همچنین میتوان محتوای هریک از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. روزنامه رسالت بیش از دیگر روزنامهها از یادداشت اقتصادی استفاده کرده است. این روزنامه در یادداشت‌های اقتصادی خود بیش از همه به مسایل مالی، ارزی توجه داشت روزنامه قدس نیز در 60 درصد یادداشت‌های اقتصادی خود به موضوع تجارت پرداخته است.
7- اخبار خارجی برجسته شده
مسایل مربوط به جنگ و امور نظامی در روزنامههای جمهوری اسلامی 11 درصد و کیهان (10/5 درصد) بیش از دیگر روزنامهها برجسته‌سازی شده‌اند. امور سیاسی داخلی در روزنامه همبستگی (11 درصد) بیش از دیگر روزنامهها برجسته‌سازی شده است. بررسی تفکیکی محتوای روزنامه نشان می‌دهد، ایران در 44 درصد اخبار خارجی برجسته شده به مسایل سیاسی داخلی و در 39 درصد به جنگ و امور نظامی پرداخته است. کیهان در 56/5 درصد موارد و رسالت در 60 درصد موارد به جنگ و امور نظامی پرداخته‌اند.
8- اخبار فرهنگی برجسته شده
مسایل مربوط به سینما در روزنامههای اعتماد و ابرار بیش از دیگر روزنامهها برجسته شده‌اند. پس از آن روزنامههای آفتاب، ایران، شرق، جوان و سیاست روز قرار می‌گیرند. این مسایل در جمهوری اسلامی، حمایت و جام‌جم به صورت برجسته مشاهده نشد. مسایل مربوط به دین در روزنامه رسالت بسیار بیشتر از دیگر روزنامهها به صورت برجسته مطرح شده‌اند. این مطالب به صورت برجسته در روزنامههای کار و کارگر، صدای عدالت، آفرینش و ابرار مشاهده نشد. بررسی تفکیکی محتوای روزنامهها نشان می‌دهد، روزنامه کار و کارگر، شعر و ادبیات را بیش از دیگر موضوعات فرهنگی برجسته‌سازی نموده است. در اطلاعات، مسایل دین بیش از دیگر موضوعات به صورت برجسته مطرح شده‌اند. جام‌جم بیش از همه به برجسته‌سازی دین و ارزش‌های انقلاب پرداخته است. در روزنامههای آفتاب، ایران، اعتماد، شرق، صدای عدالت، جوان، ابرار و سیاست روز، سینما بیش از دیگر مطالب فرهنگی به صورت برجسته مشاهده شد.
9- مطالب برجسته شده با جهت‌گیری مثبت
مطالب سیاسی داخلی با جهت‌گیری مثبت در روزنامههای ایران، جام‌جم و رسالت بیش از دیگر روزنامهها مشاهده شدند. اینگونه مطالب در روزنامههای آفتاب و ابرار (هر کدام یک درصد) کمتر از دیگر روزنامهها بود. مطالب خارجی دارای جهت‌گیری مثبت در روزنامههای کیهان و سیاست روز بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد. این نوع مطلب در روزنامههای کار و کارگر و آفرینش مشاهده نشدند. مطالب اقتصادی دارای جهت‌گیری مثبت در روزنامههای قدس ، جام‌جم، همشهری و کیهان بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد. بررسی تفکیکی محتوای روزنامهها نشان می‌دهد در روزنامه ایران جهت‌گیری مثبت در خصوص مسایل سیاسی داخلی بیشتر از دیگر موضوعات بود. در روزنامه آفرینش بیشترین جهت‌گیری مثبت در خصوص موضوعات فرهنگی - هنری بود. روزنامههای اطلاعات و جمهوری اسلامی مطالب دینی را بیش از دیگر موضوعات با جهت‌گیری مثبت برجسته‌سازی نموده‌اند.
10- مطالب برجسته شده با جهت‌گیری منفی
مسایل سیاسی داخل دارای جهت‌گیری منفی در روزنامه آفتاب بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد. پس از آن روزنامههای جوان، ابرار و صدای عدالت قرار می‌گیرند. مسایل اقتصادی دارای جهت‌گیری منفی در روزنامههای رسالت و سیاست روز بیش از دیگر روزنامهها درج شده‌اند. مطالب خارجی دارای جهت‌گیری مفی در روزنامههای جمهوری اسلامی و رسالت بیشتر از دیگر روزنامهها بود. همچنین میتوان محتوای هر یک از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. بیشترین تعداد مطالب دارای جهت‌گیری منفی در روزنامه رسالت مشاهده شد. در این روزنامه مطالب اقتصادی بیشتر از دیگر مطالب با جهت‌گیری منفی برجسته‌سازی شده‌اند. آفتاب بیش از همه موضوعات سیاسی داخلی را با جهت‌گیری منفی منعکس ساخته است. در جمهوری اسلامی و کیهان مطالب خارجی بیش از دیگر موضوعات با جهت‌گیری منفی برجسته‌سازی شده‌اند.
11- جهت‌گیری منفی به دولت
مطالب دارای جهت‌گیری منفی به دولت یا رییس‌جمهور در روزنامه همبستگی (17درصد) و آفتاب (10/6 درصد) بیش از دیگر روزنامهها بود. مطالب دارای جهت‌گیری منفی به وزرا یا وزارتخانه‌ها در روزنامههای کار و کارگر، شرق و سیاست روز (هر کدام 10/5 درصد) بیشتر از روزنامههای دیگر مشاهده شد.
12- محل رویداد مهم‌ترین اخبار و مطالب
در تمامی روزنامهها حجم اخبار داخلی برجسته شده بیش از مطالب خارجی بود. اما میزان این مطالب در روزنامه همبستگی (7/8 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها و در روزنامههای حمایت و اطلاعات (هر کدام 3/5 درصد) کمتر از دیگر روزنامهها بود. مطالب مربوط به کشور عراق در روزنامه جمهوری اسلامی بسیار بیشتر از دیگر روزنامهها برجسته‌سازی شده‌اند. مطالب مربوط به ایالات متحده نیز در روزنامههای قدس و ایران بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد. بررسی تفکیکی روزنامهها نشان می‌دهد روزنامه ایران در مطالب خارجی خود عمدتاً به ایالات متحده پرداخته است. در جمهوری اسلامی و کیهان، عراق بیش از دیگر کشورها مورد توجه بود. در روزنامه رسالت مطالب مربوط به انگلیس، فرانسه، آلمان و عراق بیشتر از دیگر کشورها مشاهده شد.
13- شخصیت اصلی مطرح در مهم‌ترین اخبار
مسئولان اجرایی در روزنامه حمایت بیش از دیگر روزنامهها مطرح شده‌اند. پس از آن، روزنامههای کار و کارگر، جمهوری اسلامی، قدس و آفرینش قرار می‌گیرند. رییس‌جمهور یا دولت در روزنامههای اطلاعات و ایران بیشتر از روزنامههای دیگر به صورت برجسته مطرح شده است. همچنین میتوان محتوای هر یک از روزنامهها را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. روزنامه آفتاب به مسئولان اجرایی و رهبر انقلاب بیش از دیگر شخصیت‌ها پرداخته است. ایران عمدتاً به برجسته‌سازی مسئولان اجرایی توجه داشت. بیشتر مطالب اصلی اطلاعات به رییس‌جمهور و رهبر انقلاب مربوط می‌شدند. جمهوری اسلامی به مسئولان اجرایی و رییس‌جمهور یا دولت بیشتر پرداخته بود. بیشتر مطالب اصلی کیهان به مسئولان اجرایی و رهبر انقلاب مربوط می‌شد و در رسالت نیز عمدتاً بر رهبر انقلاب و رییس‌جمهوری یا دولت تاکید داشت.
14- منبع مهم‌ترین اخبار و مطالب
مطالب بدون منبع خبر در روزنامههای جمهوری اسلامی ایران و روزنامههای همبستگی، کار و کارگر و جام‌جم بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد. سرویس خبر روزنامه در روزنامههای شرق، جوان، قدس، اعتماد و سیاست روز بیشتر از دیگر روزنامهها به عنوان منبع خبر نام برده شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایسنا در روزنامههای آفرینش، ابرار (14/5 درصد) و همبستگی (12 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها به عنوان منبع خبر مطرح شده بود. همچنین میتوان محتوای هر روزنامه را به تفکیک مورد بررسی قرار داد. در ایران در تعداد زیادی موارد منبع خبر نامشخص بود. اطلاعات، جمهوری اسلامی، جام‌جم، کیهان، رسالت و برخی روزنامههای دیگر نیز اینگونه‌اند. در ابرار بیشترین استفاده از ایسنا به عمل آمده و روزنامه آفرینش نیز کم و بیش به همین صورت عمل نموده است. در روزنامه قدس از سرویس روزنامه بیش از دیگر منابع خبر نام برده شده است.
15- مهم‌ترین عکس صفحه اول
عکس‌های اجتماعی در روزنامههای کار و کارگر (12 درصد) و همشهری (10 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها در صفحات اول برجسته‌سازی شده‌اند. عکس شخصیت‌های سیاسی خارجی در صفحات اول روزنامههای آفتاب (15 درصد) و کیهان (13 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها برجسته‌سازی شده‌اند. عکس‌های رهبر انقلاب در صفحات نخست روزنامههای رسالت (16 درصد) و اطلاعات (12 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد، عکس‌های رییس‌جمهوری نیز در صفحات اول روزنامههای ایران، اعتماد، اطلاعات، جمهوری اسلامی ، حمایت، جام‌جم، و ابرار (هر کدام 9 درصد) بیشتر از دیگر روزنامهها مشاهده شد.
16- حجم آگهی
بیشترین حجم آگهی در هر شماره از روزنامه، مجموعاً شش صفحه و بیشتر می‌شد بیشتر نسخ روزنامه‌هایی که آگهی داشتند مربوط به روزنامههای اطلاعات، رسالت، ایران، و همشهری است و روزنامههای همبستگی و آفتاب از کم‌ترین حجم آگهی در صفحات اصلی برخوردار بودند.