زهرا سرخیل
یکی از مسایل اساسی که همیشه در حوزه پیدایش انقلاب مورد بررسی و پرسش اساسی قرار می گیرد این است که انقلاب تا چه حد توانسته است به آرمان ها و اهداف اولیه اش دست پیدا کند. این موضوعی است که به شکل عمیق و گسترده ای هم در عرصه افکار عمومی داخلی جامعه و هم عرصه های بین المللی و در میان دشمنان مورد سوال و مو شکافی قرار می گیرد. شکی نیست که این تفکر و سوالات در مورد انقلاب اسلامی ایران هم وجود دارد و پرسش هایی است که باید به بررسی و پاسخ گفتن به آنها نشست. انقلاب اسلامی ایران که بر مبنای افکار بلند و اندیشه متعالی حضرت امام (ره) تکوین یافته است و همواره از همان بدو پیدایش شعارهای محوری و اهداف و آرمان های بلندی را پیش روی خود قرار داده و در مسیر نیل به این اهداف و ارمان هاست که راه می‌پیماید.
انقلاب اسلامی در اواخر قرن بیستم، جهان را به لرزه درآورد و نور امید را در دل مسلمانان و مستضعفان عالم روشن کرد. این انقلاب عظیم دستاوردهای فراوانی در داخل و خارج از کشور داشت. اگر چه احصاء کامل این دستاوردها، سال ها به طول می انجامد، اما بررسی گذرای آنها خالی از فایده نیست. بررسی این مطلب که انقلاب اسلامی ما در این مدت چه مسیری را طی کرده و چه دستاوردهایی داشته، موضوعی است که ما را در بهتر دیدن مسیر طی شده و بازشناسی راهی که در پیش روست یاری خواهد کرد. قاعدتا دو حوزه بسیار مهمی که در روند بازشناسی عملکرد انقلاب باید به آن پرداخته شود مسئله سیاست و اقتصاد است.
به اعتقاد مهدی عباسی مهر دبیر سابق دفتر تحکیم وحدت یکی از مهم ترین ویژگی های خاص سیاست های جمهوری اسلامی ایران، انطباق اساس و فطرتش بر قرآن است. وی در مورد دستاوردهای سیاسی انقلاب اسلامی در این مدت چنین می گوید: »با توجه به این که در مقایسه با سایر نظام های سیاسی و انقلاب ها ما شاهد گذشت مدت بسیار کمتری از عمر انقلاب ایران هستیم، یعنی سه دهه، انقلاب ایران با شعارهای خاص خود و در فضای ویژه ای از موقعیت جهان به خوبی ابراز وجود کرده و پا به عرصه سیاسی جهان گذاشته و دارای ویژگی های منحصر به فردی است که باعث شده تا همه اذعان کنند که انقلاب اسلامی ایران نه تنها جایگاه اولیه اش را حفظ کرده و به پیشرفت خود ادامه داده است؛ بلکه در طول همین مدت سی و چهار سال به دلیل بسیاری از تحریم ها و فشارها دارای تجربیات چند صد ساله ای شده که اصلا قابل مقایسه با تجربیات سایر انقلاب ها در دیگر کشورها، در همین مدت کوتاه نیست.
همه این ها به واسطه وجود شعارها و اهداف انقلاب بوده که با زحمات معمار بزرگ انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) و هدایت مقام معظم رهبری جامه عمل پوشیده است و عرصه ای را در جهان پدید آورده است که ماحصل آن را هم اکنون در بیداری اسلامی امت های مسلمان رویت می کنیم. از همین بابت مخاطبینی که از شعارهای اومانیستی دل خوشی ندارند، به سوی شعارها و اهداف انقلاب اسلامی ایران روی می آورند که در اساسش ریشه در شعارها و دستورات ائمه اطهار علیهم السلام دارد.
با مرور تاریخ انقلاب می بینیم اتفاقات زیادی در مسیر انقلاب اسلامی روی داده و بسیاری از نقشه های خصمانه برای زمین زدن اهداف و شعارهای انقلاب ایران طراحی و اجرا شده که بحمدالله همیشه با شکست مواجه شده است و بر تجربیات جنبش مستضعفین که انقلاب آغازگر آن بود اضافه شده و بسیاری پیروزی های راهبردی بر موفقیت های انقلاب اسلامی افزوده شده و تحریم ها و جنگ هشت ساله، تهدیدات و فشارهای آمریکا و اسراییل نیز هرگز در نهایت کاری را از پیش نبرده است.
تمام این دست اندازی های نظام های شرق و غرب به نظام جمهوری اسلامی ایران، ما را در تمام زمینه های اقتصادی، سیاسی و ... آبدیده تر کرده است. روزی نیست که ما شاهد برنامه ای را از طرف این ابرقدرت ها برای زمین زدن عملکرد سیاسی جهموری اسلامی و به حاشیه کشاندن و منزوی کردن جمهوری اسلامی ایران هم در عرصه داخلی و هم در عرصه بین المللی نبوده باشیم.»
وی در ادامه اظهاراتش درباره دستاوردهای سیاسی انقلاب اسلامی چنین می گوید: »ناکام ماندن دشمنان در اجرای طرح هایشان موید این عملکرد درست و موفق جمهوری اسلامی ایران است که شالوده اش را امام راحل و رهبری معظم انقلاب تعریف کرده و همواره ابعاد مختلف آن را گوشزد کرده اند: یک راهبرد واقعی و دارای زیر ساخت های بسیار عمیق و دقیق. جمهوری اسلامی ایران اکنون دارای سیاست خارجی ای است که در عقاید مردم دنیا و جهان اسلام ریشه دوانده است و هر انسان آزاده ای زمانی که این سیاست خارجی و راهبردها را می شنود فطرتش به این سمت کشیده می‌شود.
اما در طرف مقابل، سیاست خارجی غرب و شرق را می بینیم که با فطرت ها در تضاد است و در بسیاری مراحل آنها مجبور به تعویض راهبرد ها و سیاست های خود می شوند؛ اما در طول سی سال گذشته شعارها و راهبردهای جمهوری اسلامی ما نه تنها تغییری نکرده بلکه پر رنگ تر نیز شده است و عملکردولت های ما در طول سال های بعد از انقلاب بخصوص در دولت نهم و دهم موید این مسئله است. یکی از مهم ترین ویژگی های خاص سیاست های جمهوری اسلامی ایران در این مدت، این است که اساس و فطرتش بر قرآن، دستورات ائمه اطهار مبتنی است و امری کهنه شدنی و قابل بایگانی نیست.
با توجه به رهنمود های حضرت امام و مقام معظم رهبری در طول مسیر انقلاب، بخصوص در دیدار اخیر جوانان فعال در عرصه بیداری اسلامی با مقام معظم رهبری، این مسئله روشن می شود که زعامت انقلاب اسلامی و سیاست هایش در میان ملت ها و امت های منطقه و جهان اسلام کاملا جا افتاده است چرا که خاستگاه اندیشه های انقلاب ایران بر مدار اسلام و ولایت پذیری بوده است. شعار و اهداف در ابعاد داخلی هم بیانگر ارتباط واقعی بین امام و امت است. و این رابطه در طول سال ها اثبات کرده که اشخاص هر چند که دارای پایگاه قوی باشند نمی توانند این شعارها و روحیات و این رابطه و پیوند محکم را بین امام و امت از بین برده و یا آن را تغییر بدهند.»
دکتر شفیعی سروستانی نیز در ارزیابی دستاوردهای انقلاب اسلامی چنین می گوید: مهم ترین دستاورد انقلاب اسلامی تحقق اصلی ترین شعار تظاهرات مردم در روزهای اوج انقلاب اسلامی، یعنی شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» است. به بیان دیگر، مردم ما با پیروزی انقلاب اسلامی به مهمترین خواسته هایشان که استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی بود، دست یافتند. البته باید توجه داشت که هر یک از این موضوعات و شعارها دارای مراتبی اند که تحقق کامل همه آنها نیازمند گذشت زمان و فراهم شدن ساز و کارهای اجرایی و قانونی است. اما به هر حال، انقلاب اسلامی در هر یک از این حوزه ها دستاوردهایی داشته است که قابل چشم پوشی نیست.
همانطور که میدانیم استقلال دارای مصداق ها و مفهوم های متعدد سیاسی، نظامی، فرهنگی و ... است. کشور ما در حال حاضر از نظر سیاسی به استقلال کامل رسیده است. در ابعاد نظامی هم در استقلال کامل هستیم. در حوزه استقلال فرهنگی هم که حضرت امام آن را مهمترین بعد استقلال مملکت می دانستند و معتقد بودند که استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن نشئت میگیرد و با وابستگی فرهنگی، استقلال در ابعاد دیگر امکانپذیر نیست، قدمهای بسیار بلندی برداشته‌ایم.
به اعتقاد شفیعی سروستانی: »هنوز در حوزه های علوم انسانی از غرب به شدت متاثریم و نتوانسته ایم علوم انسانی را بر اساس مبانی و منابع اسلامی سامان بدهیم. برای رسیدن به استقلال فرهنگی با توجه به بیانات مقام معظم رهبری، راه زیادی در پیش است که باید طی شود. دومین شعار مردم در اوج شکل گیری انقلاب اسلامی شعار «آزادی» بود. آزادی نیز چون استقلال، مصادیق و مفاهیم متعددی را در بر میگیرد. اعم از آزادی بیان، آزادی عقاید، آزادی مطبوعات، آزادی احزاب و آزادی اطلاعات. بدون شک دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه آزادی بسیار مهم و انکار ناپذیر است و وضعیت ما از این نظر در حال حاضر اصلاً قابل مقایسه با وضعیت قبل از انقلاب نیست.
برای آزادی اطلاعات در جامعه چند دلیل و مبنا وجود دارد. یکی از آنها اصل شفاف سازی حکومتها است. مردم باید کنترل و نظارت بیشتری بر دستگاههای عمومی داشته باشند تا از سوء استفاده در این دستگاه ها جلوگیری شود. این آزادی و حق نظارت مردم باعث می شود تا دستگاهها این احساس را داشته باشند که زیر ذره بین نگاه مردم اند و درست تر عمل کنند. بنابراین مردم باید حق دسترسی به این اطلاعات و رصد آنها را داشته باشند. مشارکت مردمی و نظارت مستمر، دومین مبنایی است که برای آزادی اطلاعات برشمرده می شود. زمانی که مردم ندانند در جامعه چه می گذرد و اعمال مدیران دولتی از آنها پنهان باشد، در این صورت نمی توانند سهم مهمی در اداره جامعه داشته باشند. سومین مبنا، مبارزه با فساد است.
یک موضوع بسیار مهم در مبارزه با فساد اداری، آزادی اطلاعات است. زمانی که مردم به اطلاعات دسترسی داشته باشند می توانند با فساد و اعمال غیر قانونی از این دست برخورد کنند.همه این موارد تبیین کننده نقش آزادی اطلاعات در نظارت بر عملکرد دستگاه های دولتی است.جا دارد که ما در مجلس آینده قدمهایی در این زمینه برداریم تا دولت و دستگاه های دولتی خود را بیشتر زیر نظر مردم ببینند.»
در ادامه این گفتگو دکتر سروستانی در مورد بخش سوم شعارهای مردم در تظاهرات روزهای باشکوه انقلاب اسلامی یعنی جمهوری اسلامی چنین می گوید: «برقراری نظام جمهوری اسلامی در ایران اولین تجربه کامل حاکمیت احکام شرع در اداره جامعه بود. در دوران حاکمیت فرهنگ سکولار در جهان، تشکیل حکومت اسلامی در ایران که با پیروزی انقلاب اسلامی محقق شد، پدیده ای بسیار مهم است. این نظام به شکل مردم سالاری دینی محقق شده است و به فرمایش مقام معظم رهبری جمهوری اسلامی، الگوی عینی مردم سالاری دینی است. تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران، بزرگ ترین دستاورد انقلاب اسلامی به شمار می آید.
البته این دستاورد هم همچنان سیر اکمالی خود را طی می کند و تا رسیدن به حد نهایی فاصله دارد. همان طور که رهبری نیز فرمودند برای رسیدن به کمال باید چند مرحله طی شود. اولین مرحله اصل خود انقلاب اسلامی بود، بعد تشکیل نظام اسلامی بعد تشکیل حکومت اسلامی، بعد تشکیل جامعه اسلامی و در مرحله آخر تشکیل امت اسلامی است که برای رسیدن به آن باید قدمهای زیادی برداریم. هنوز جای حرکت و پیشرفت در این زمینه ها داریم. با وجود اینکه مردم در عرصه سیاسی بسیار فعال و در صحنه حاضر هستند، هنوز بسیاری از عرصه ها وجود دارد که مردم نقش چندانی در آن ها ندارند.
در زمینه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هنوز جای بسیاری برای ایجاد جایگاه حضور و نقش مردم وجود دارد که باید عملی شود. سیاست های اجرایی اصل 44 قانون اساسی که مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند، هنوز به صورت کامل اجرایی نشده و نقش مردم در این عرصه ها هنوز کم رنگ است . باید تا تحقق عینی مردم سالاری دینی در نظام اسلامی تلاش بیشتری کرد.»
آیا مسیر انتقال آرمان ها انقلاب به نسل بعدی مسیر درست و راضی کننده ای دارد، سوالی است که دکتر سروستانی در پاسخش این چنین می‌گوید: «بی شک ادامه یافتن راه این انقلاب و آرمانها و اهدافش بسته به این است که این آرمان ها را به خوبی به نسل های بعد منتقل کنیم. دستگاه های مختلفی اعم از آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی در این زمینه نقش دارند. مهم ترین نقش اصولا بر عهده دستگاه های فرهنگی به ویژه آموزش و پرورش و رسانه ملی است.
استفاده از ابراز هنر و رسانه برای انتقال ارزشها و آرمانهای انقلاب اسلامی، تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از راه های مهم اساسی برای منتقل کردن این آرمانها ابزار هنر؛ به ویژه هنرهای نمایشی و سینما است. به طور کلی سینمای ما دین خود را نسبت به انقلاب اسلامی ایران ادا نکرده است. با نگاهی به دیگر انقلابهای بزرگی که در کشورهای دیگر رخ داده است می بینیم که مثلا بعد از انقلاب کبیر روسیه یا انقلاب کبیر فرانسه از ابزار رمان، داستان و سینما برای انتقال ارزشها و آرمانهای انقلاب خیلی استفاده می شود. اما در ایران صرف نظر از حرکتهایی که در دهه 60 و 70 صورت گرفت، سینمای ما، انقلاب و دفاع مقدس را فراموش کرد و جریان کلی سینما در خدمت انقلاب اسلامی قرار نگرفت.
اگر این هنر تأثیرگذار در خدمت انقلاب اسلامی قرار گیرد، میتواند نقش های بسیار مؤثر و مهمی را ایفا کند. البته رسانه ملی با ساختن انواع فیلم ها و تله فیلم ها تا حدی این نقش را ایفا می کند، اما مشکل بزرگ این آثار، شتابزدگی و سرعت در تولید آنها و نگاه مناسبتی به آنها است. به همین دلیل این گونه فیلم ها معمولاً خیلی عمیق نیستند و آثار ماندگاری بر جای نمی گذارند و به طور طبیعی در انتقال و نهادینه کردن ارزش ها هم چندان مؤثر نخواهند بود. در این زمینه نیازمند کارهای عمیق با مطالعه بیشتر و دقیق‌تر هستیم.»
نسل آینده ما ثابت قدم تر و امیدوارتر از نسل گذشته خواهند بود همان طور که مقام معظم رهبری در بیانات خود نوید دادند، نسل آینده درپرتو مقاومت ملت ما نسلی ثابت قدم تر از نسل های قبل بوده و شیرینی و حلاوت این مقاومت را خواهند چشید.»
او در ادامه بیان می کند: «همه گروه های سیاسی قانونی در داخل کشور همگی اذعان دارند که قوی ترین پایگاه اجتماعی در فضای سیاسی کشور تئوری و اصل مترقی ولایت فقیه است و هر گروه سیاسی که با این اصل زاویه پیدا کرده است توسط افکار عمومی از صحنه اجتماعی مطرود و حذف شده است. اصل ولایت فقیه به واسطه اینکه از شعائر اسلامی گرفته شده است و با توجه به درک و حمایت های مردم، از تاکتیک های جریان های اومانیستی آسیبی نخواهد دید و بلکه با این روش ها زوایای پنهان آن نیز بیشتر روشن شده و بازتر مطرح می‌گردد.
در سالهای بعد انقلاب اسلامی می بینیم که هر گروه و جریانی در کشورهای اسلامی که قرابت خود را به این اصل نشان داده است و سیاست هایش با ولایت فقیه نزدیک تر بوده پیروزمندانه در صحنه ها حاضر شده است. چنانچه نمونه های این موفقیت ها را در بوسنی، در لبنان، در مقاومت حماس در فلسطین، بحرین و یمن، مصر لیبی و تونس مشاهد می کنیم. در فضای داخلی نیز در رفتارها و نگاه های راهبردی سیاسیونی که با این اصل دچار مشکل اند (هر چند که درصد بسیار کمی باشند) سرچشمه های اندیشه های غربی و شرقی را به وضوح رویت می کنیم. گروه هایی که با شاکله اصلی و راهبردهای اساسی نظام جمهوری اسلامی زاویه پیدا می کنند به سرعت از سوی افکار عمومی در جامعه شناسایی و مطرود می شوند و مردم دست رد به سینه عمال این گروه‌ها می‌زنند.»