تحزّب و گروه‌گرایی از منظر امام خمینی(ره)

مصطفی انصافی
نظر اسلام درباره احزاب و گروه گرایی در آیات مختلف قرآن کریم بیان شده است، ضمن ارائه چند نمونه از این آیات الهی ملاحظه خواهیم کرد که امام راحل (ره) در این مورد چگونه در بیان و عمل بر طبق نظر اسلام و قرآن می اندیشیده است.1- خداوند سبحان در سوره مائده آیه 56 می فرمایند: تنها حزب خدا فاتح و غالب خواهد بود. 2- یا در سوره مومنون آیه 52 و 53 می فرماید: این مردم همه یک دین و متفق و یک امت واحده بودند و من یگانه خدای شما هستم، پس از من بترسید، آنگاه ( مردم با وجود این سفارش خداوند) امر دین خود را پاره پاره کردند.
3- در سوره روم آیه 32 می فرماید: از آن فرقه ( هواپرست و نادان نباشید) که دین فطری و توحیدی را متفرق ساختند و در آیین خود فرقه فرقه شده و از روی هوای نفس گروه گروه شدند. چرا که هر گروه و حزبی به اوهام باطل و عقاید فاسد خود دل شاد است و به آنچه خودپسندیده دل خوش گشتند. 4- در سوره مجادله آیه 19 خداوند سبحان می فرماید: اسلام فقط حزب الله را به رسمیت می شناسد و غیر آن را حزب شیطان می نامد و در این آیه خداوند می فرماید: شیطان آنها را سخت احاطه کرد که فکر و ذکر و یاد خداوند را به کلی از یادشان برد و آنان حزب شیطان هستند و حزب شیطان به حقیقت زیان کاران عالمند.
5- در سوره مجادله در آیه 22 خداوند حزب الله را چنین معرفی می کند: ای رسول هر گز مردمی که ایمان به خدا و روز قیامت آورده اند چنین نخواهی یافت که دوستی با دشمنان خدا و رسول کنند. هر چند آن دشمنان پدران یا فرزندان و برادران و خویشان آنها باشند. این مردم پایدارند که خدا بر دلهایشان نور ایمان نگاشته و با روح قدسی الهی آنها را موید و منصور گردانده و در قیامت به بهشتی داخل می کند که نهرهای مصفا زیر درختانش جاری است و جاودان در آن جا متنعمند و بالاتر از بهشت ( رضوان) که خدا از آنها خشنود و آنها از خدا خشنوددند و اینان به حقیقت حزب خدا هستند. الا ای اهل ایمان بدانید که حزب خدا رستگاران عالمند.
امام امت نیز در تایید سخنان باری تعالی بیان می دارند که؛ من این موعظه خدای تبارک و تعالی به لسان قران را به شما بیان می کنم. این موعظه به ما می فهماند که باید وحدت کلمه داشته باشیم؛ وجهه ما یک چیز باشد: «الله » ان تقوموا لله، قیام لله. دیگر نمی تواند کسی یک طرف برود و دیگری به طرفی دیگر. اگر دیدید که در یک قیامی دسته دسته و حزب شد و حزب و حزب و جبهه جبهه شد، بدانید خدا در کار نیست. اگر همه با هم متوجه به یک نقطه باشند دعوت به وحدت کلمه است، به وحدت عقیده است. وحدت عقیده وحدت کلمه می آورد، وحدت عمل می آورد ( صحیفه نور، جلد 5، ص 511).
خداوند در آیات مختلف در قرآن کریم به مسلمانان هشدار می دهد تا گرفتار تفرقه و چند دستگی نشوند و اتحاد و وحدت مسلمانان را از بزرگ ترین نعمت های الهی می شمارد که خداوند محبت و الفت را در قلوب مسلمانان برقرار کرده است از جمله در سوره آل عمران در آیه 103 چنین می فرماید: همگی به رشته دین خدا چنگ زده و به راههای متفرق نروید ( گروه گروه نشوید) و بیاد آورید این نعمت بزرگ خدا ( وحدت) را پاس دارید زیرا که شما با هم دشمن بودید، خدا در دل های شما الفت و مهربای انداخت و همه به لطف خدا برادر دینی یکدیگر شدید. در صورتی که در پرتگاه آتش بودید خدا شما را نجات داده.
متاسفانه همان کشورهای غربی که خود را مهد آزادی و دموکراسی و فعالیت آزاد احزاب معرفی می کنند و قبله آمال روشنفکران جامعه ما می باشند به رغم تبلیغات پیرامون تکثر نیروهای سیاسی و احزاب متخلف و متفاوت، چیزی که ما شاهد آنیم این است که در جوامع غربی همیشه رقابت انتخاباتی میان دو یا سه حزی بیشتر نبوده و طی ده ها سال کشور بین این دو حزب چرخیده است. آن دو حزب نیز در کل تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و در اهداف کلی مشترک هستند و اختلافات آنها جزئی است، حال ما به عنوان مسلمانانی که طبق دستورات دینی موظف به اتحاد هستیم به طور ناگهانی و چند روز مانده به انتخابات شاهد ظهور چندین حزب و جبهه هستیم که قارچ گونه در فضای سیاسی کشور می رویند و برای مردم لیست انتخاباتی ارائه می کنند و بعد از انتخابات نیز نیست و نابود می شوند و یا به ابزاری جهت ضربه زدن به منافع ملی تبدیل می‌شوند.
امام راحل در این خصوص اشاره می دارند که، توطئه ها برای همین است که شماها را از هم جدا کنند، دشمن کنند، قشرهای مختلف درست کنند، گروههای مختلف درست کنند- همه با هم دشمن؛ و آنها نتیجه اش را ببرند. نباید ما بیدار بشویم؟ تا کی ما باید غافل باشیم؟ ما را سالهای طولانی غافل کردند و کلاهمان را برداشتند، باز نباید بیدار بشویم؟ شما دانشگاهیها نباید بیدار بشوید؟ شما علمانباید بیدار بشوید؟
با همین تفرقه افکنی ها ما را چاپیدند و بردند، و بر ما حکومت کردند و جوانهای ما را در حبس آن قدر زجر دادند و با روحانیون ما آن طور که دیدید کردند و سایر اقشار هم آن طور، باز ما نباید بیدار بشویم؟ باز ما باید سر یک امور جزئی، که هیچ نیست، با هم اختلاف کنیم، و به جان هم بیفتیم؟ منبر را، محراب و دانشگاه را و اینها همه بریزند به جان هم؟ نباید ما توجه کنیم که این دست دیگری است که آمده و دارد این کار را انجام می دهد؟ ....تکلیف ما و تکلیف شما این است که توجه کنیم به این توطئه هایی که برای تفرقه است الان؛ و آنها را خنثی کنیم (صحیفه نور، جلد 8، ص 466).
اما راحل بر این نظر بود که بیگانگان با این بازی تحزب گرایی که در جامعه ای همچون جامعه ما به راه انداخته اند در واقع قصد دارند تا ( وحدت کلمه) ما را سلب کنند. ایشان معتقد بودند که لحظه ضربه خوردن مسلمین همین لحظه ای است که در آن وحدت کلمه خود را از دست می‌دهند و آسیب‌پذیر می‌شوند.
خداوند سبحان در سوره شوری آیه 14 می فرماید: مردم راه تفرقه و اختلاف نه پیمودند مگر پس از آنکه علم و برهان بر آنها آمد ولیکن دانسته برای ظلم و تعدی به یکدیگر اختلاف کردند و اگر کلمه رحمت الهی سبقت نگرفته بود البته میان ستمکاران حکم به هلاک می‌شد.
امام نیز در سال 58 در بیانی تأمل برانگیزمی فرمایند که، همه دیدید در پناه وحدت کلمه و در پناه قدرت اسلام این پیروزی را تحصیل کردید و رمز پیروزی شما ایمان و وحدت کلمه بود، در ظرف یکی دو ماه قریب به صد گروه با اسم های مختلف اظهار وجود کردند. یعنی آن انسجامی که ملت به هم پیدا کرد و آن وحدتی که ملت پیدا کرد، و اجانب احساس کردند که با وحدت کلمه ملت و با قدرت ایمان، هیچ قدرتی نمی تواند مقابله کند با این قدرت، در صدد برامدند این قدرت را تضعیف کنند؛ هم قدرت اسلامی را؛ و هم وحدت کلمه را.
زحمت های چندین ساله ای که برای انسجام گروههای مختلف و برای وحدت کلمه بود، اجانب در صدد برامدند که به هدر بدهند این زحمت را و با دستهای ناپاک خودشان و با بی توجهی به بسیاری از اشخاصی که ادعای همه چیز می کنند، این زحمت ها نزدیک است به هدر برود ....ای احزاب مختلف و ای گروه های مختلف اگر شما برای کشور خودتان دلسوز هستید و برای ملتتان دلسوز هستید، باید بدانید که این ایجاد گروههای مختلف برای ملت سم کشنده ای است و کشور شما را باز به حال اول خدای نخواسته بر می گرداند. ای اشخاص که داد از ملیت می زنید، داد از دوستی با ملت می زنید، داد از دوستی با مستضعفین می زنید، این اظهار وجودها، این گروه گروه کردن ملت موجب این می شود که ملت را از دست می دهید، شما ها که حسن نیت دارید در تحت تاثیر شیاطینی که سوء نیت دارند واقع شده اید. خدای تبارک و تعالی می فرماید واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لاتفرقوا، امر به اجتماع و نهی از منکر.
شما ها اجتماع مسلمین را به هم می زنید و موجب تفرقه می شوید.....یک قدری در کارهای خود تجدید نظر کنید، گروه گروه می شوید و هر گروهی مخالف گروهی دیگر. اگر همه در یک مسیر می رفتید، باز مضایقه نبود که گروههایی همه در مسیر واحد لکن دست های خبیث اجانب در کار است که شما را ندانسته گروه گروه کند و مخالف با هم کند... ( صحیفه نور، جلد 8، ص 478).
گروه گرایی و قوم گرایی موجب تضعیف ملت می شود، به قول معروف دست خدا همواره پشتیبان جماعت است همان طور که خداوند در سوره انفال آیه 46 می فرماید: همه با روح وحدت ایمانی پیرو فرمان خدا و رسول باشید و هر گز راه اختلاف و تنازع که موجب تفرقه است نپویید زیرا که شد، زندگی اجتماعی جوامع بشری نیز دستخوش دگرگونی های شگرفی گردید و اندیشمندان اجتماعی و سیاسیون را بر آن داشت تا سازوکاری جدید برای مشارکت عموم مردم در سرنوشت خود بیابند و در جهت سازماندهی نیروهای اجتماعی بیندیشند. یکی از این دستاورد ها ایجاد تشکیلات و احزاب می‌باشد.
نخستین خاستگاه احزاب جدید در غرب به ویژه در کشورهای اروپایی بود، ویژگی مشترک این گونه از احزاب و گروهها، سازماندهی و مشارکت در امور سیاسی برای کسب قدرت و برنامه ریزی برای حفظ قدرت است، امروزه در کشورهایی که دارای نظام سیاسی مستحکمی هستند معمولاً دو حزب قدرتمند که وابسته به شرکت های بزرگ و مسلط چند ملیتی هستند سالهاست بر اریکه قدرت چنبره زده اند. در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، احزاب سیاسی با تقلید ناقص از احزاب کشورهای غربی به صورت غیر معمول و قارچ گونه شروع به فعالیت کردند و اغلب آنها در این زمینه از کارایی مناسبی برخوردار نیستند زیرا بعضی از احزاب به صورت یک شبه به وجود می آیند و استراتژی و برنامه ای خاص ندارند و اکثر آنان نیز محلی برای جولان نیروهای بیگانه می‌شوند.
سابقه پیدایش احزاب و گروهها سیاسی در ایران به بعد از دوران نهضت مشروطه باز می گردد ودر واقع در دومین دوره مجلس شورای ملی، افرادی نظیر تقی زاده ها تحت تاثیر مشاهدات خود در کشورهای غربی به فکر ایجاد احزاب سیاسی افتادند. امام خمینی کبیر(ره) در این مورد بیان داشتند که، اصل این احزابی که در ایران از صدر مشروطیت پیدا شده است، آن که انسان می فهمد این است که این احزاب ندانسته به دست دیگران پیدا شده است؛ و خدمت به دیگران بعضی از آنها نیز به بیگانگان خدمت می کردند....احزاب در آنجا ( اروپا) این گونه نبوده که یکی از آنها به نفع دولتشان یا مملکتشان نظر بدهد و دیگری چیز دیگری بگوید ( صحیفه نور، جلد 4، ص 235).
ولی امام معتقد بود که بنیاد تحزب در ایران برای اتحاد مملکت نبود بلکه توطئه ای بود برای تفرقه مردم از یکدیگر و در این زمینه می فرمودند که، گروه گروه می شوید وهر گروهی مخالف گروه دیگر. اگر همه در یک مسیر می رفتید، مضایقه ای نبود لکن دستهای خبیث اجانب در کار است که شما را ندانسته متفرق و گروه گروه کند. آنهایی که می خواهند کما را چپاول کنند و ذخایر ما را ببرند و ما را به بندگی بکشند، مشاهده کرده اند که دو چیز ما را پیروز نموده: یکی ایمان و دیگری وحدت کلمه است. با دست عمال خودشان این رمز پیروزی که دارای دو جهت بود را مورد هجمه قرار دادند. در سطح وسیعی در ایران مشغول تفرقه افکنی شدند. احزاب مختلفه؛ گروههای مختلف؛ جبهه های مختلف و مع الاسف همه با هم مخالف. این وحدت کلمه را دارند از ما می گیرند ( صحیفه نور، جلد 5، ص 275).
در دوره فعالیت های سیاسی احزاب در ایران در سالهای 1320 تا 1332 بود که به علت فضای نسبتاً باز سیاسی که به واسطه خلع قدرت سیاسی به وجود امده بود تعداد زیادی از احزاب به وجود امدند. البته اکثر این احزاب در حول یک شخصیت سیاسی شکل می گیرند و با خروج آن فرد از صحنه احزاب متبوع نیز متلاشی می شوند مثل حزب دموکرات ایران به رهبری احمد قوام، یا جبهه ملی به رهبری محمد مصدق که با کودتای سال 1332توقیف و منحل شد. از کودتای 1332 تا پایان دوران سلطنت منحوس پهلوی احزاب فرمایشی زیادی همچون حزب مردم، ایران نوین، رستاخیز تشکیل شدند که به هیچ وجه مورد استقبال مردم قرار نگرفتند. دوره سوم فعالیت احزاب در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی خصوصاً بین سالهای 7-1356 بود.
در این دوره با ایجاد فضای پر شور دوران انقلاب در کشور تعداد زیادی از احزاب و گروهها اعلام موجودیت کردند. متاسفانه در این دوره نیز تعداد بسیاری از این گروهها متاثر از جریان های برون مرزی بودند، لذا پس از مدتی کوتاه چهره آنان بر ملا شد و از مسیر انقلاب جدا شدند و رو در روی ملت و نظام قرار گرفتند و با شروع ترورهای، توطئه ها و شورش های مسلحانه آنها علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی و تحمیل هزینه های بسیار بر ملت ، فعالیت اکثر این احزاب و گروهها متوقف شد و سران انها از کشور فرار کردند. از این رو بود که امام تاکید داشتند ایجاد احزاب مختلف از صدر مشروطه به بعد تماماً در راستای ایجاد تفرقه بوده و اساساً هدف این بود که مسلمین را متفرق کنند. امام راحل تاریخ این حزب گرایی را که ساخته غربیان در کشورهای خاورمیانه بود را چیزی بیش از سیصد سال می داند. و حزب گرایی و گروه گرایی را عامل تشنجات سیاسی می‌دانند.
متاسفانه در آستانه انتخابات مجلس شواری اسلامی باز ما شاهد ظهور قارچ گونه احزاب و گروه هایی هستیم که یک شبه توسط تعدادی افراد محدود تشکیل می شوند، به ویژه در بین کسانی که مدعی اصولگرایی هستند، ولی در میان اینان هستند کسانی که به سخنان امام راحل و مقام معظم رهبری توجه ندارند، در این برهه حساس انقلاب و پیچ تاریخ که انقلاب اسلامی به الگویی برای بیداری اسلامی در کشورهای منطقه شده و چشم امید میلیون ها مسلمان به این انقلاب دوخته شده است، دشمنان برای ایجاد تفرقه و شکاف و اختلاف به رجال و احزاب و گروه های طمع کرده اند و در صدد اند از ضعف شخصیتی بعضی خواص که در اثرحب دنیا و مال و مقام و فرزند و گروه مطبوعاشان غرق شده اند روحیه انقلابی را بخشکاند و هر یک راه به راه خود کشاند و از صراط مستقیمی که امام امت نشان دادند منحرف نماید.
اگرچه رقابت انخاباتی برای ایجاد نشاط و تحرک در جامعه برای مشارکت حداکثری لازم است ولی این رقابت نباید بهانه تقابل ها و دشمنی ها شود چرا که این کار خلاف مصلحت و رسم اصولگرایی است. همه طیف های وفادار به نظام باید دست در دست هم دهند و برای سازندگی و ابادانی کشور به پا خیزند. اکنون که دشمن زخم خورده در معرض زوال و ناتوانی قرار گرفته بیشتر نیازمند اتحاد و تمرکز هستیم که با ایثار و گذشت از منافع شخصی و گروهی و حزبی عبور کنیم و توجه بیشتر به منافع ملی با انسجام ملی و همدلی همه آحاد ملت چالش زدایی کنیم و گرنه در همیشه تاریخ سرزنش خواهیم شد.
در این برهه حساس که به قول حضرت آقا در پیچ تاریخی قرار گرفته ایم. از چهره های اصولگرا انتظار این است که با سعه صدر بر روی اشتراکات و منافع ملی امت اسلام متحد شوند و موجب پراکنده شدن آراء امت حزب الله نگردند چرا که با ادامه این رویه خدای ناکرده بعد از انتخابات نیز زاویه بین اصولگرایان بیشتر خواهد شد. اگر چنین وضعیتی پیش بیاید پشیمانی نه تنها بی فایده است بلکه موجب شماتت آیندگان نیز خواهند شد.