(روزنامه بهار - 1394/08/06 - شماره 32 - صفحه 4)
توافق‌نامه وین بعد از 12 سال مذاکره، تهدید، تحریم و اختلاف به منزل رسید و اجرای آن از 26 مهر سال‌جاری آغاز شد.
آن‌چنان نیز که اعلام‌شده قرار است لغو تحریم‌ها از اواخر آبان و اوایل آذر شروع شود. تاسیسات هسته‌ای نیز از همین تاریخ براساس آنچه در متن توافق‌نامه قید شده فعالیت خود را از سر خواهند‌گرفت. از این توافق برداشت‌های مختلف در بین جوامع جهانی و محافل متنوع سیاسی مطرح می‌شود که ازاین‌رو برخی آن را تلاش بر رفع تحریم‌ها می‌خوانند و برخی آن را به معنای تقلای غرب بر توقف برنامه هسته‌ای ایران عنوان می‌کنند. اما فراتر از همه این توصیفات و فارغ از القابی که به توافق‌نامه از ترکمنچای گرفته تا فتح‌الفتوح داده شده است باید به‌این سوال رسید که توافق‌نامه وین درنهایت چه برنامه‌ای برای جمهوری‌اسلامی، منطقه و در سطح کلان‌تر جهان خواهد داشت و الگویی که ایران در مذاکره با 6 قدرت جهانی برای کشورهای درحال توسعه از خود به‌جای گذاشت چگونه راهگشای تهران در محافل جهانی و تعاملات به‌ویژه در حوزه سیاست و اقتصاد خواهد بود.
مذاکرات هسته‌ای و در آخر توافق‌نامه وین، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک(برجام)، چه تاثیری بر نقش ایران در عرصه جهانی خواهد داشت. آنچه مسلم است این مذاکرات نه‌‌صرفا برای مذاکره بود و نه‌فقط در آن به لغو تحریم‌ها بسنده شد بلکه هدفی والاتر داشته که آن حضور پررنگ در عرصه بین‌الملل بدون محدودیت‌هایی چون تحریم و بدون سایه‌بانی چون امواج ایران‌هراسی، در منطقه و جهان بوده است.
به عبارتی آنچه ایران دراین مذاکرات دنبال کرد جاگذاری پل‌های ارتباطی به‌جای دیوارهای تهدید بود که فروریختن دیوارهای تحریم مقدمه اولیه و البته لازم این مسئله بود. برگزاری کنفرانس مقدماتی مونیخ در تهران و شروع قراردادهای صنعتی و تجاری با کشورهای اروپایی، مکاتبات رسمی سیاسی و بین‌المللی، برگزاری نشست‌های دو یا چندجانبه با حضور جدی جمهوری‌اسلامی ایران و قدرت‌های جهانی نیز بیانگر همین مسئله است که ایران در پس توافق‌وین خود را محدود به لغو تحریم‌ها نکرده بلکه هدفی والاتر از آن یعنی ارتباط سازنده، متقابل و برد-برد با جهان را دنبال می‌کند؛ مجموعه تحولاتی که البته در گود سیاست و حتی اجتماعی نیز بی‌تاثیر نبوده و می‌توان در تصدیق آن به حضور پررنگ هیئت‌های دوستی پارلمانی اروپایی و اتحادیه قاره سبز، افزایش توریست‌ها در کشور، فعالیت مجدد سفارتخانه‌های تهران در کشورهای مختلف جهان و بالعکس اشاره داشت.
اما در مقابل نگاهی متفاوت با این هدف دیپلماتیک وجود دارد که نسبت به تعاملات جهانی نگران بوده که نه محتاطانه که مصرانه درصدد آن است تا تاکتیک‌های بین‌المللی ایران را در همان وهله اول یعنی قبل از توافق‌نامه وین یا نهایتا صرف توافق‌نامه نگاه دارد. برهمین‌اساس است که هشدار مقام معظم رهبری مبنی بر نگهبانی از کشور در مقابل نفوذ احتمالی غرب به‌ویژه آمریکا را تعبیر به مقابله با هرگونه تعاملات جهانی ارزیابی می‌کند و درصدد آن است که دوران تعامل را به دروازه‌های بسته‌جهانی، اتفاقی که در دولت‌های نهم و دهم رخ داد، منتهی کند. درحالی‌که هر تعاملی نمی‌تواند به معنای نفوذ قلمداد شود و درعین‌حال می‌توان محدوده‌ای قانونی برای تعاملات، همچنان‌که در توافق‌نامه وین قید شده را دنبال کرد؛ محدوده‌ای که از قضا در شورای‌عالی امنیت از سال‌ها پیش برای آن تعاریف تبیین شده و ایران اسلامی از دوران قبل از تحریم‌ها به‌ویژه در دوران اصلاحات به آن پایبند بوده است.
استقبال نمایندگان مجلس از تعاملات جهانی
از جمله نهادهای سیاسی کشور که در پس توافق‌نامه وین ابراز رضایت کرد، مجلس شورای اسلامی بود. ساکنان بهارستان که ثمره مهم این توافق‌نامه بین‌المللی را آغاز مجدد روابط سازنده با جهان ارزیابی می‌کنند، بر این باور هستند که در دهکده جهانی بسته بودن درهای کشور بر جهان و عدم ارتباط گرفتن با مجامع بین‌الملل فارغ از آنکه کشور را از گود تعاملات اقتصادی به بیرون خواهد راند منتهی به‌ضرر و زیان‌های هنگفت مالی کشور خواهد شد و جایگاه سیاسی ایران در عرصه بین‌الملل به‌ویژه منطقه را تنزل خواهد داد.
محمد‌دامادی رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران-ژاپن در گفت‌وگوی کوتاهی با «بهار» نسبت به آنچه در گذشته بر ایران در عرصه بین‌الملل گذشت، این‌چنین گلایه می‌کند که «در خیلی از تصمیم‌گیری‌های مهم منطقه به‌رغم آنکه ایران نقش مهم و استراتژیک داشت اما از دست‌دادن جایگاه جهانی باعث شده بود تا خیلی از کشورها به‌این جایگاه توجه جدی نداشته باشند و با کشورهایی هم‌پیمان شوند که اغلب مواضع ضدجمهوری‌اسلامی داشته و بدتر از آن حامی جریان صهیونیسم بودند.» این نماینده سخنان خودش را این‌چنین ادامه می‌دهد که «در دوران هشت‌ساله ریاست احمدی‌نژاد رویکرد دیپلماسی کشور تا آنجایی تنزل پیدا کرد که گروه‌های دوستی پارلمانی ازجمله ژاپن که ریاست آن را بنده برعهده دارم، رغبتی برای تعاملات پارلمانی با ما نداشتند.»
او درعین‌حال نتایج این توافق‌نامه را چنین ارزیابی می‌کند که«سوای تحریم‌هایی که براساس توافق صورت‌گرفته لغو می‌شود ایران به یک امتیاز بالاتر یعنی تعامل سازنده با جهان دست پیدا کرد که از همین حالا نیز می‌توان نشانه‌های آن را در تغییر رفتار غرب و کشورهای منطقه به‌خوبی رصدکرد.»
عباسعلی منصوری‌آرانی، دیگر نماینده مجلس شورای اسلامی که ریاست گروه دوستی پارلمانی ایران و انگلستان را برعهده دارد، نیز به «بهار» توضیح می‌دهد: «توافق‌نامه وین توانست فرصت خوبی را فراهم کند که ایران فرصت حرف‌زدن با مجامع جهانی را پیدا کند. این فرصت همان چیزی بود که ما احتیاج داشتیم تا دیوار اتهامات و موج‌های ایران‌هراسی را در جهان بشکنیم.» منصوری‌آرانی که سال گذشته توانست روابط پارلمانی ایران و انگلستان را با دعوت از جک استراو، وزیر سابق امورخارجه انگلستان و نماینده کنونی پارلمانی این کشور، بهبود ببخشد می‌گوید: «این دعوت یک اتفاق خوب بود که نشان داد ایران و پارلمان کشور بر خلاف آنچه در دنیا رژیم صهیونیستی شایعه کرده، اهل منطق و مذاکره متکی بر عقل و تدبیر است. کمااینکه هیئت پارلمانی انگلستان نیز بعد از بازگشت به لندن و دعوت از بنده برای سفر به انگلستان بر این نکته اذعان داشتند.»
همراهی با ایران‌هراسی با توهین به جک‌استراو
بااین‌حال جریان محافظه‌کار که دغدغه خود را در تعامل با جهان به معنای نفوذ و جاسوسی تعریف می‌کند، توافق هسته‌ای و تعاملات را آن‌چنان نزد جریان‌های سیاسی تندرو و افراطی، دلواپسان هسته‌ای، تعبیر کردند که ظرف چند روز مهم‌ترین اجلاس بین‌المللی بعد از توافق‌نامه وین با حاشیه‌هایی فراوانی روبه‌رو شود. آنان حتی بر خلاف رفتار دیپلماتیک، خواستار خروج برخی از مقامات مهمان در کشور نظیر جک استراو شده و با تجمع در مقابل هتل محل اسکان او در اصفهان شعار دادند تا به‌نوعی حاشیه‌هایی حین مذاکرات و عقد توافق‌نامه احیا شود. جالب آنکه جک استراو به‌عنوان توریست به ایران آمده بود و جریان‌های سیاسی محافظه‌کار حتی حضور او به‌عنوان یک گردشگر را برنتابیده و خواستار آن شده‌اند تا نمایندگان اروپایی کمتر پا به کشور بگذارند و در رایزنی‌ها حضور داشته باشند.
این قانون‌شکنی سر آغاز مهمی برای مانور جریان‌های خودسر در کشور بود تا مسئولان کشور نسبت به‌احتمال فضاسازی دوباره تندرو‌ها ابراز نگرانی کنند، همچنان‌که سخنگوی دولت در انتقاد از تجمع جریان‌های خودسر برای برهم زدن توافقات بین‌المللی اعلام کند: «هرکس در امور دولتی مداخله غیرمسئولانه دارد مسئول است، اما این افراد توجه کنند که مقام معظم رهبری تاکید داشتند اولین مسئله اجرای توافق برجام مسئله تحریم‌هاست.» آن‌چنان‌که محمدباقر نوبخت به ایلنا توضیح داده است: «نباید عده‌ای در خیابان رفتاری انجام دهند که طرف مقابل را بترسانند و شرایط بازگشت تحریم را به وجود بیاورند.» به‌گفته او، ما باید از فضای پساتحریم استفاده کنیم ولی اگر عده‌ای در خیابان‌ها شرایطی ایجاد کنند که ورود به ایران با ترس همراه شود خود‌به‌خود این امر تحریمی را ایجاد خواهد کرد. علاقه‌مندان به نظام اجازه چنین اقداماتی را نخواهند داد و برای جلوگیری از این رفتارها برخورد لازم صورت خواهد گرفت.
دلواپسان در مخالفت با تعامل چه می‌خواهند
مسئله نفوذ در جمهوری‌اسلامی و تهدیدات امنیتی کشور ازجمله مسائلی بوده که همواره از ابتدای مذاکرات هسته‌ای تا زمان عقد توافق‌نامه وین و بعد از آن مورد مناقشه طرفین موافق و مخالف مذاکرات هسته‌ای بوده است؛ کما اینکه مقام معظم رهبری نیز در هشداری به تیم مذاکره‌کننده و بعدتر دولت اعلام کرده‌اند نباید راه نفوذ در کشور باز شود؛ هشداری که برخی در تعبیر آن مدعی شدند دولت نباید تعاملی با دنیای بیرون داشته باشد و تنها با تکیه بر اقتصاد مقاومتی و در پی همان رویکرد دولت دهم می‌تواند به راه خود ادامه دهد؛ اما مسلما هر تعاملی نمی‌تواند مصداق نفوذ باشد و از آنجا که شورای‌عالی امنیت و همچنین مقامات عالی نظام بر نحوه تعاملات بین‌المللی نظارت داشتند، همچنان‌که بر توافق‌نامه هسته‌ای نظارت کردند، می‌توانند چارچوب‌های تعریف‌شده جهت جلوگیری از نفوذ تحت عنوان خطوط قرمز نظام را پیش پای مسئولان قرار دهند، کمااینکه به‌گفته اعضای این شورا نیز دولت تاکنون با رعایت همین خطوط قرمز اقدام کرده است.
اما چرا تا این اندازه و دراین حجم از انتقادات مسئله نفوذ علیه دولت در کشور مطرح می‌شود؛ عوض حیدرپور، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجه مجلس، به«بهار» چنین پاسخ می‌دهد که «توافق‌نامه هسته‌ای و به‌تبع آن گشایش‌های اقتصادی کشور در اثر لغو تحریم‌ها یک اتفاق ناخوشایند برای آن دسته از افرادی است که نگران آینده سیاسی خود هستند، بنابراین سعی برآن دارند که کشور همچنان مانند گذشته و پشت درهای بسته تجارت جهانی و تعاملات سازنده با کشورهای جهان، به‌جز اسراییل که از نگاه جمهوری‌اسلامی به‌رسمیت شناخته نمی‌شود، اداره شود.»
او توضیح می‌دهد: «تعاملات سازنده، تجارت جهانی، قراردادهای اقتصادی برآورد شده و هم‌راستا با اقتصادی مقاومتی، وضعیت کشور را سر و سامان خواهد داد که این مسئله موجب محبوبیت دولت نزد افکار عمومی و مردم می‌شود؛ بنابراین جریان مقابل محبوبیت دولت و جریان‌های نزدیک به آن را مصداق شکست و پایان کار خود می‌داند؛ به همین دلیل چاره‌ای جز مانع‌تراشی برای دولت و ناکامی این برنامه ندارد.»
امیرعباس سلطانی‌فرد، دیگر نماینده مجلس نیز، دلیل دومی برای چرایی مخالفت دلواپسان با تعاملات جهانی در گفت‌وگو با «بهار» مطرح می‌کند که«برداشته‌شدن تحریم‌ها منجر به آن می‌شود که تجارت‌های کلان اقتصادی تحت عنوان دورزدن تحریم‌ها از بین برود؛ بدان معنا که تمامی قراردادها شفاف خواهد شد و این یک مانع بزرگ برای افرادی است که می‌خواهند با استفاده از سد تحریم منافع مالی و جناحی خود را پشت درهای بسته تجارت جهان تامین کنند.»
غلامعلی جعفرزاده ایمن‌‌آبادی، نماینده رشت در مجلس، نیز اعتقاد بر آن دارد که «تحریم‌های ظالمانه ضد ایران فرصت خوبی را برای جریان‌های تندرو فراهم کرده بود تا مقاصد سیاسی خود را در کشور با شعار تحریم و خصومت با دنیا دنبال کنند.» او به «بهار» می‌گوید: «هیچ‌کس موافق تحریم‌ها نیست و همه تاکید می‌کنند یکی از نتایج توافق‌نامه باید لغو یکباره تحریم‌ها باشد، اما عده‌ای برداشته شدن تحریم‌ها را پایان عمر سیاسی خود می‌دانند؛ همان افرادی که در جامعه امروزی ما کاسبان تحریم قلمداد می‌شوند.»
http://bahardaily.ir/fa/Main/Detail/3440
ش.د9404269