(روزنامه شرق - 1394/07/28 - شماره 2427 - صفحه 1)
جمهوری اسلامی ایران به مدد تلاش بی‌تكلف آحاد ملت و جهان‌بینی و ژرف‌نگری رهبری معظم انقلاب اسلامی، به عنوان کشوری تأثیرگذار نه‌تنها در معادلات منطقه‌ای بلكه در مناسبات بین‌المللی به رسمیت پذیرفته شده است. این نکته مهم مورد اعتراف صریح همگان، از رقیبان تا رفیقان قرار گرفته است. روزگاری ایران را به ماجراجویی متهم می‌كردند ولی ایران عزیز اینك به‌عنوان لنگرگاه امنیت و ثبات در منطقه و پشتوانه چارچوبی برای حل مشكلات ارزیابی می‌شود.
سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان و كارگزاران حج از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و می‌توان ابعاد مختلف و گوناگونی را از منطق انقلاب اسلامی، منطق قدرت عظیم بازدارنده امروز ایران و منطق روشنگری و آگاهی‌بخش آن در جهان اسلام و منطق دفاع از حقوق بشر را در آن جست‌وجو كرد. موضوع سخن ایشان اگرچه حادثه تلخ حج سال جاری بود ولی دامنه بحث، عظیم‌تر و گسترده‌تر بوده و نیازمند آسیب‌شناسی است.
كمی تأمل در حوادث پدیدآمده در اجتماعات مردمی در همه جای جهان نشانگر توان دولت‌ها، ثبات دولت‌ها و اقتدار دولت‌هاست و از این منظر می‌توان چنین گفت كه دولت سعودی در چند جبهه خود را چنان درگیر كرده است كه توان و لیاقت برگزاری و اداره كنگره عظیم و تاریخی مناسك حج را ندارد؛ از یك سو خود را در یمن درگیر تجاوز آشكار به ملت مظلوم و همسایه خود كرده است و از سویی دیگر بخش عمده‌ای از توان دفاع و امنیت خود را در حمایت از گروه‌ها و نیروهای التقاطی و تكفیری هزینه كرده و در سوریه، عراق، یمن، پاكستان، افغانستان و لیبی، بخش نیروهای امنیتی و گارد ملی خود را هزینه کرده است که به تبع آن، كاهش توان ملی در امنیت داخلی این کشور به‌وضوح دیده می‌شود.
از سویی دیگر هیأت حاكمه سعودی به جای آنكه به نصیحت خردمندان دنیای اسلام و حتی برخی از همسایگان خود توجه كند، دست همكاری و دوستی به سوی نتانیاهو و برخی متحدان عرب دراز کرده است و لابی در داخل آمریکا، یک چرخش استراتژیك در هیأت حاكمه جدید عربستان سعودی به شمار می‌رود که تاكنون هم به‌جز برخی حركت‌های ایذایی نتیجه‌ای نداشته بلكه میلیاردها دلار هزینه شد تا فضای رسانه‌ای و فضای مراکز تصمیم‌سازی سیاسی، امنیتی، نظامی و نیز افکار عمومی را علیه امنیت و ثبات در منطقه برانگیزانند.
بدون‌شک بخش مهمی از این هزینه‌ها، توهمات و اشتباهات استراتژیك سعودی به قدرت و اهمیت ایران مربوط می‌شود، آنچه در این میان اهمیت دارد صرف پذیرش هماوردی ایران برای تأثیرگذاری در حوزه پیرامونی است.
با یك بررسی اجمالی از حوادث گذشته كه حین انجام مناسك حج به‌وقوع پیوسته و هر كدام فجایع انسانی عظیمی پدید آورده است، بیشتر به اهمیت آسیب‌شناسی مدیریت ضعیف عربستان سعودی پی خواهیم برد. در بستر تاریخ، گاهشمار حوادث حج به شرح زیر است:
۱۹ آذر سال ۱۳۵۴ هجری شمسی (۱۰ دسامبر سال ۱۹۷۵) – حریق وسیعی بر اثر انفجار کپسول گاز در چادر زائران، بیش از 200 زائر را در آتش می‌سوزاند.
۲۹ آبان ۱۳۵۸ (۲۰ نوامبر ۱۹۷۹) – حمله مردان مسلح مخالف حکومت سعودی به مسجدالحرام و گروگان‌گیری ده‌ها زائر، هجوم مأموران امنیتی به داخل محل و درگیری‌ها ۱۵۰ کشته و ۵۶۰ زخمی بر جای می‌گذارد.
۹ مرداد ۱۳۶۶ (۳۱ ژوئیه ۱۹۸۷) – زائران ایرانی که قصد برپایی راهپیمایی برائت از مشرکین را داشتند با مخالفت نیروهای امنیتی سعودی روبه‌رو می‌شوند. در جریان زدوخورد بین حجاج معترض ایرانی و مأموران امنیتی سعودی بیش از ۴۰۰ نفر شهید می‌شوند.
۱۹ تیر ۱۳۶۸ (۱۰ ژوئیه ۱۹۸۹)- در دو حمله در خارج از مسجدالحرام یک نفر کشته می‌شود و ۱۶ نفر زخمی می‌شوند. ۱۶ شهروند شیعه کویتی محکوم و چند هفته بعد اعدام می‌شوند.
۱۱ تیر ۱۳۶۹ (۲ ژوئیه ۱۹۹۰) – بر اثر ازدحام، ازکارافتادن دستگاه تهویه هوا و هرج‌ومرج داخل تونلی منتهی به اماکن مذهبی مکه، هزارو 426 نفر بر اثر خفگی و ماندن زیر دست‌وپا جان می‌بازند.
۳ خرداد ۱۳۷۳ (۲۴ مه ۱۹۹۴) – در ازدحام و هرج‌ومرج در مراسم پرتاب سنگ در منا ۲۷۰ نفر زیر دست‌وپا جا مانده و جان خود را از دست می‌دهند.
۱۷ اردیبهشت ۱۳۷۴ (۷ مه ۱۹۹۵) – بر اثر حریق در چادر زائران، سه نفر جان خود را از دست داده و ۹۹ نفر مجروح می‌شوند.
۲۶ فروردین ۱۳۷۶ (۱۵ آوریل ۱۹۹۷) – حریق عظیمی در اردوگاه زائران بالغ بر ۳۴۰ نفر کشته و هزارو 500 نفر زخمی بر جای می‌گذارد.
۲۰ فروردین ۱۳۷۷ (۹ آوریل ۱۹۹۸) – در ازدحام و هرج‌ومرج در منا حداقل ۱۱۸ نفر کشته و ۱۸۰ نفر زخمی می‌شوند.
۱۵ اسفند ۱۳۷۹ (۵ مارس ۲۰۰۱) – ۳۵ زائر ازجمله ۲۳ زن در مراسم سنگ‌پرانی زیر دست‌وپا جان خود را از دست می‌دهند.
۲۲ بهمن ۱۳۸۱ (۱۱ فوریه ۲۰۰۳) – ۱۴ زائر ازجمله شش زن در مراسم منا جان می‌بازند.
۱۲ بهمن ۱۳۸۲ (۱ فوریه ۲۰۰۴) – ازدحام و هرج‌ومرج در مراسم سنگ‌اندازی، ۲۵۱ کشته و صدها مجروح به بار می‌آورد.
۳ بهمن ۱۳۸۳ (۲۲ ژانویه ۲۰۰۵) – در مراسم رمی جمرات در منا سه زائر زیر دست و پا كشته می‌شوند.
۱۶ دی ۱۳۸۴ (۶ ژانویه ۲۰۰۶) – فروریزی هتلی در مرکز مکه ۷۶ کشته بر جای می‌نهد.
۲۲ دی ۱۳۸۴ (۱۲ ژانویه ۲۰۰۶) – بیش از ۳۶۰ زائر در ازدحام و هرج‌ومرج در مراسم سنگ‌اندازی در منا کشته می‌شوند.
۲۰ شهریور ۱۳۹۴ (۱۱ سپتامبر ۲۰۱۵) – سقوط یک جرثقیل در مسجدالحرام، حدود ۱۱۰ کشته و نزدیک به ۴۰۰ زخمی بر جای می‌گذارد.
۲ مهر ۱۳۹۴ (۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵) – ازدحام و هرج‌ومرج در مراسم «رمی جمرات» در منا بیش از چندهزارنفر کشته و بالغ بر بیش از سه‌هزار نفر زخمی به بار می‌آورد.
تصور و تصویری كه درباره عربستان‌سعودی اینك وجود دارد ناشی از فقدان ظرفیت‌ها و توانایی‌های بالفعل و بالقوه سیستم ناكارآمد عربستان‌سعودی است، اینکه به چه میزان این بحران به جهان‌بینی دولت جوان‌زده و بی‌تجربه از یك‌سو و پیرسالاری فرتوت مربوط می‌شود. بالاخره اینکه در شرایط جدید دنیای اسلام و كشور‌های منطقه چگونه می‌باید به مسئولیت‌ها و وظایف و توقعات برانگیخته و پدیدآمده جامه عمل بپوشانند و مسئولیت بین‌المللی ناشی از شرایط جدید چیست و مسئولیت‌ها و محدودیت‌های برآمده از آن چگونه باید مورد توجه واقع شود؟ دقت فرمایید سخن نگارنده فقط در مورد تغییر خط‌مشی و سیاست دولت عربستان نیست، بلكه در مورد رفتار و کیفیت تعامل مدعیان جهانی و سازمان‌های حقوق‌بشری و نهاد‌های بین‌المللی است كه یا در سكوت یا حمایت یا بی‌توجهی به عمق حوادث انسانی توسط یك دولت بلندپرواز و رفتار آن با دیگران، از خود نه‌تنها مسئولیتی نشان نمی‌دهند حتی نسبت به فجایع انسانی نیز واكنش جانبدارانه آنها، تعدی و بی‌لیاقتی سعودی‌ها را آشكارتر كرده است.
جان سخن در این است که در چنین حوادث و وقایعی، چه الزاماتی وجود دارد یا چگونه باید پدید آید كه در برابر این قبیل خطاهای آشكار به چه الزامات قانونی و با چه سازوكاری در چارچوب دو نهاد مهم منطقه‌ای و بین‌المللی یعنی سازمان كنفرانس اسلامی و شورای امنیت سازمان ملل متحد باید تمسك جست. اگر دیروز و امروز جهان بی‌توجه به جان هزاران انسان بی‌پناه است، الزاما این‌همه ادعای جهانی و حقوق‌بشری نمی‌تواند نسبت به حوادث آینده بی‌تفاوت بنشیند. نمی‌توان مناسك حج را در بستر جدول‌بندی‌های قطبی و طائفی خلاصه كرد یا در توطئه و رقابت و خصومتی مذهبی و منطقه‌ای ارزیابی کرد. مسئله حج در آنجا که به ما مربوط می‌شود این است که مسجدالحرام و مدینه منوره و مكه مكرمه گرانیگاه تمامی کسانی است که مسلمان انگاشته می‌شوند.
این تصور كه دولتی مدعی مسئولیت مراسم حج و مدعی برقراری امنیت آحاد مردم باشد اما با وجود اشتباهات فاحش، پاسخ‌گوی ملت‌ها و دولت‌ها نباشد در دنیای جدید نیازمند بازنگری جهانی است. ممكن است کسانی این نکته را نپذیرند، اما مسئله این است که واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی در تجربه جهانی بر اساس تلقی و باور عمومی شکل می‌گیرد و واقعیت پیدا می‌کند. امروز افكار عمومی جهان به واقعه تلخ حج امسال این‌گونه می‌نگرند و با توجه به همین نکته است كه نگاه انتقادآمیز خود را متوجه دولت سعودی و حامیان شریكانشان كرده‌‌اند.
جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند نسبت به آلام نه‌تنها شهروندانش بلكه امت اسلامی بی‌تفاوت باشد بنابراین درحال‌حاضر سخن در این نیست که ایران قدرت مهم تثبیت‌گر و آرام‌بخش منطقه است. صرف‌نظر از گذشته، هم‌اکنون هم با توجه به جهت‌گیری سیاسی و بین‌المللی، ایران به‌عنوان مهم‌ترین قدرت تأثیرگذار می‌تواند پارادایم امنیتی جدیدی را تعریف كند. چه بخواهند و چه نخواهند ژئوپلیتیک‌های مختلفی در جهان در حال شكل‌گیری است و ما نسبت به آنچه كه مربوط به ایران و ایرانی می‌شود نمی‌توانیم بی‌تفاوت بمانیم.
اگر حاكمان سعودی درك دقیقی از حوادث پیرامونی داشته باشند، مسائل فراوانی تغییر خواهد کرد. رابطه آنها با ملت‌ها و دولت‌ها و نیز رابطه‌شان در منطقه و اصولا رابطه آنها با همسایگان خود تغییر خواهد كرد در غیر این‌صورت الزامات دیگری دارد و روش‌های جدیدی می‌طلبد. این واقعیت درد مشترك دنیای اسلام است. با توجه به مبانی و اصول، باید منطق فکری و منطق رفتاری نوینی از سوی عربستان‌سعودی تعریف شود.
تأکید بر وحدت و اخوت اسلامی امروز نه‌تنها کافی نیست بلکه تأکید بیش از حد بر آن به سوءتفاهم بیشتری می‌انجامد. در گذشته دفاع از مظلوم و تسکین آلام حادثه‌دیدگان مرسوم نبود به آن علت که ایران قدرت چندان به‌رسمیت‌شناخته‌شده‌ای نبود و مشکل مهمی ایجاد نمی‌کرد، اما درحال‌حاضر این‌گونه نیست. ایران نه‌تنها باید در راستای امنیت ملی خود از خون و حقوق همه شهروندانش دفاع كند بلكه همه توان و ظرفیت سیاست خارجی خود را به كار خواهد گرفت تا هزینه و فایده رژیم‌های حاکم كه در مقابل جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران قرار گرفته‌‌اند مشخص شود. ما مجبوریم در بسیاری از موارد، برای دفاع از حقوق مردم خود و دوستان و متحدانمان از دیپلماسی فعال‌تری بهره گیریم و کمتر از گفتار و منطق گفتاری استفاده کنیم. چراکه این منش تعاملی درحال‌حاضر به معنای دخالت در امور داخلی دیگران تلقی نخواهد شد.
مطمئنا تمایل ما در این قبیل مواقع و شرایط به حل‌وفصل و میانجی‌گری بین شیعیان و سایر طرف‌ها قرار خواهد گرفت ولی دستگاه دیپلماسی باید با رعایت نکاتی که لزوما باید لحاظ شود، از حقوق آحاد امت اسلامی دفاع کند و جهت استیفای حقوق، به زمان باید فرصت داد ولی در مطالبه حقوق ملت ایران و خانواده حادثه‌دیدگان ذره‌ای نباید تردید كرد.
http://www.sharghdaily.ir/News/76461
ش.د9402982