* آيا گزارش ارزيابي نهايي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را مي‌توان پايان پرونده موسوم به پي‌ام‌دي دانست؟ اين گزارش هنوز حاوي ابهاماتي است كه در برخي رسانه‌هاي غربي با استدلال به اين ابهام‌ها ادعا مي‌كنند نمي‌توان پرونده فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته را بست؟
** با انتشار اين گزارش مي‌توان گفت كه همه اقدامات در زمينه مسائل گذشته به طور كامل به سرانجام رسيده و زمينه بسته شدن پرونده پي‌ام‌دي فراهم شده است. نكات مهم گزارش آژانس از اين قرار است: ١- گزارش ضمن اشاره به همكاري‌هاي كامل ايران با آژانس طبق نقشه راه اذعان كرده كه اين همكاري‌ها آژانس را قادر ساخته تا ارزيابي نهايي خود از موضوع پي‌ام‌دي را ارايه كند. يعني اينكه ايران به تعهدات خود در چارچوب «نقشه راه» عمل كرده است. ٢-در تمام مقررات آژانس يك جمله كليدي وجود دارد به نام «عدم پايبندي به معاهده ان‌پي‌تي». اين كلمه براي نخستين بار در قطعنامه شهريور ١٣٨٤ در ابتداي رياست‌جمهوري آقاي احمدي‌نژاد در مورد ايران قيد شد و مبناي اصلي تمام قطعنامه‌هاي مصيبت‌بار شوراي امنيت سازمان ملل عليه ايران شد.
در گزارش جديد آژانس هيچ عبارتي مبني بر عدم پايبندي ايران به تعهداتش طبق ان‌پي‌تي وجود ندارد. ٣-گزارش تاييد كرده كه هيچ نشانه‌اي مبني بر انحراف مواد هسته‌اي در ايران پيدا نشده است. بدين‌ترتيب اين گزارش بر صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي ايران صحه گذاشته و راه بسته شدن موضوع در شوراي حكام را هموار مي‌كند. ٤-در اين گزارش برخلاف ادعاي بسياري از منابع غربي در چند سال گذشته تاكيد شده است كه هيچ نشانه‌اي مبني بر وجود چرخه سوخت اعلام نشده در ايران وجود ندارد.
٥- اما شاه‌كليد گزارش اين است كه هيچ علامت و نشانه‌اي مبني بر اقدامات مرتبط با ساخت سلاح هسته‌اي براساس اسناد ادعايي پيدا نشده است. ٦-و نهايتا مساله ديگري كه سال‌ها زمينه‌ساز اتهام‌هايي عليه ايران بود مساله مريوان بود كه مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در گزارش نهايي خود به صراحت اعلام كرده است كه ادعاي انجام انفجارات آزمايشي در منطقه مريوان درست نيست. در اين بخش از گزارش آژانس با توسل به نوعي زبان ديپلماتيك ساختگي بودن ادعاي انفجار در مريوان را رد مي‌كند.
* يكي از نكات منفي كه در گزارش به آن اشاره شده است بحث فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در مسير نظامي ولو در حد مطالعاتي است. رسانه‌هاي غربي با استناد به اين مساله ادعا مي‌كنند كه حرف سرويس‌هاي اطلاعاتي غرب درست بوده و ايران تا پيش از سال ٢٠٠٣ به شكل هدفمند و تا سال ٢٠٠٩ به شكل ناهمگون به دنبال سلاح هسته‌اي بوده است.
** بله. در اين گزارش آژانس ادعايي مطرح شده است مبني بر اينكه تا پيش از سال ٢٠٠٣ و مقداري هم تا سال ٢٠٠٩، كارهايي در رابطه با بعضي فناوري‌هاي با كاربرد دوگانه مرتبط با ساخت سلاح هسته‌اي در ايران انجام شده است. در گزارش‌هاي پيشين آژانس هم ادعاهايي مبني بر احتمال فعاليت‌هاي مرتبط با ساخت سلاح‌هاي هسته‌اي مطرح شده بود. اين ادعا به هيچ‌وجه مورد پذيرش جمهوري اسلامي ايران نبوده و ايران بارها در اين سال‌ها اعلام كرده است كه هرگز به دنبال سلاح هسته‌اي نبوده و نيست و نخواهد بود. سلاح هسته‌اي هيچگاه در دكترين نظامي ما جا نداشته است و فتواي مقام معظم رهبري در خصوص حرام بودن توليد، نگهداري و استفاده از سلاح اتمي هم در سطح بين‌المللي مطرح شده است. اما اجازه بدهيد در اين مورد چند نكته را ذكركنم:
١- در متن گزارش به كلمه فناوري‌هاي دومنظوره اشاره شده است. به اين عبارت و معناي فني آن بايد توجه كرد. مطالعه جمهوري اسلامي ايران در خصوص تمام فناوري‌هاي دومنظوره همان طور كه بارها و بارها هم تاكيد كرده‌ايم تنها براي مقاصد صلح‌آميز يا متعارف بوده است.
٢- اما نكته كليدي گزارش اين است كه گزارش تاكيد كرده كه اين فعاليت‌ها در حد «تحقيق و مطالعه» بوده است.
اولا: تحقيق و مطالعه در مورد فناوري‌هاي دومنظوره بسيار معمول و متعارف بوده و خلاف هيچ قانون بين‌المللي نيست.
ثانيا: تحقيق و مطالعه در مورد ساخت بمب هسته‌اي هم مغاير معاهده ان‌پي‌تي نيست. آلمان در شرايط فعلي مركزي دارد كه مطالعه و تحقيق در مورد ساخت بمب اتم و عواقب به‌كارگيري آن را انجام مي‌دهد. اين مركز براي آژانس هم شناخته شده است. وقتي هم از آلمان‌ها بپرسيد، مي‌گويند مطالعات علمي مجاز است ضمن اينكه ما بايد اقدامات پيشگيرانه لازم در صورت به‌كارگيري بمب اتم عليه كشورمان را بررسي كنيم. بنابراين انجام مطالعه و تحقيق در مورد سلاح هسته‌اي غيرقانوني نيست به اين دليل كه در آلمان انجام مي‌شود و آژانس هم مخالفتي ندارد.
٣- آنچه از نظر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي انحراف به حساب مي‌آيد حركت كردن مواد هسته‌اي به سمت ساخت بمب اتم است كه در گزارش آژانس چنين انحرافي در ايران قويا رد شده است.
* برخي منتقدان برجام و اين گزارش نهايي آژانس ادعا مي‌كنند كه با اين گزارش در حقيقت آژانس صحه بر ادعاي غرب گذاشته است كه ايران در گذشته به دنبال سلاح اتمي بوده و اكنون اجراي برجام و اعمال محدوديت ١٠ ساله بر برنامه هسته‌اي ايران مجازات آن تخطي هسته‌اي ايران است.
** نكته‌اي كه اكثر تحليلگران منتقد داخلي از آن غافلند اين است كه براي ايران اصل كليدي «بسته شدن پرونده اتهام اقدام ايران براي ساخت بمب هسته‌اي» است. گزارش مذكور زمينه بسته شدن پرونده اتهام اقدام ايران براي ساخت سلاح هسته‌اي را كاملا فراهم كرده است. منتها توجه داشته باشيد كه اين اتهام از ابتدا يك «اتهام سياسي» بود و نه «اتهام حقوقي». لذا بسته شدن پرونده هم در چارچوب يك راه‌حل سياسي است. گزارش آژانس يك راه‌حل سياسي آبرومندانه پرونده هسته‌اي براي ايران و قدرت‌هاي بزرگ است. ما بايد توجه داشته باشيم كه طرف مقابل ما:
اولا: خود آژانس است كه در گزارش‌هاي قبلي‌اش براحتمال اقدام براي ساخت سلاح تاكيد كرده و همين هم مجوز تحريم‌هاي بيشترشوراي امنيت شده است.
ثانيا: جهان غرب به رهبري امريكاست كه ٣٦ سال است چنين اتهامي را مطرح كرده‌اند.
ثالثا: شوراي امنيت سازمان ملل است كه تنها به بهانه «عدم پايبندي» و «احتمال اقدام براي ساخت بمب هسته‌اي» توانسته همه قطعنامه‌هاي تحريم را تصويب كند.
رابعا: اروپا و امريكا هم به همين بهانه تحريم‌هاي يكجانبه و چندجانبه را تصويب و اجرا كرده‌اند.
حالا كه قرار است پرونده بسته شود، آژانس نمي‌تواند گزارشي بدهد كه هم خودش را به خاطر گزارش‌هاي قبلي بي‌آبرو كند، هم رسما مبناي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت را غيرقانوني اعلام كند و هم ٣٦ سال ادعاهاي امريكا و جهان غرب را كاملا باطل و دروغ اعلام كند. در عين حال نمي‌تواند گزارشي هم بدهد كه مجددا اين ادعا را تاييد كند چون با تاييد آن نمي‌توان پرونده را بسته و تحريم‌ها را برداشت. لذا مبناي گزارش آژانس يك راه‌حل سياسي مرضي‌الطرفين است و لذا آژانس يك امتياز بزرگ به ايران داده و آن‌هم اينكه تاييد مي‌كند ايران اقدامي براي ساخت سلاح هسته‌اي نداشته و بعد از برجام هم به تعهداتش عمل كرده و ديگر عدم پايبندي به معاهده ان پي تي هم ندارد.
اين جمله يعني صدور مجوز بسته شدن پرونده و رفع تحريم‌ها. اما براي حفظ آبرو و حيثيت آژانس و شوراي امنيت سازمان ملل هم يك امتياز هرچند كوچك هم به خودش و شوراي امنيت سازمان ملل مي‌دهد و آن هم اين جمله است كه تا سال ٢٠٠٣ كارهايي صرفا در حد مطالعه و تحقيق بوده و نه اقدامات عملياتي براي ساخت بمب. بعد هم اشاره‌اي مي‌كند كه تا ٢٠٠٩ هم اين نوع مطالعات بعضا وجود داشته است. اين هم صرفا براي مشروعيت بخشيدن به قطعنامه‌هاي تحريم شوراي امنيت است كه بعد از ٢٠٠٥ يعني در دوره رياست‌جمهوري آقاي احمدي‌نژاد انجام شد.
نقطه اوج اين گزارش كه نبايد در تحليل‌هاي جانبدارانه آن را كمرنگ كرده يا ناديده گرفت اين است كه با مطالعه گزارش‌هاي پيشين آژانس شما به اين قطعيت خواهيد رسيد كه در اين گزارش برخلاف گزارش‌هاي پيشين كه همواره ايران در موارد متعددي مجرم يا مظنون به حساب مي‌آمد، بسياري از ادعاهاي گذشته يا رد شده يا صحت و سقم آن مورد ترديد جدي قرار گرفته است. بسياري از موضوعاتي كه در اين گزارش مورد ترديد قرار گرفته‌اند مربوط به چند سال پيش هستند و راستي‌آزمايي ادعاي ايران در خصوص آن موارد به صورت كامل و ١٠٠ درصدي ممكن نبوده و البته كه ايران هم پيش از اين‌بارها تاكيد كرده بود كه براي حل مساله موسوم به پي‌ام‌دي، دسترسي‌هاي بي‌حد و حصر به مراكز حساس نظامي خود را نداده است.
* با انتشار اين گزارش شما نقطه‌هاي سفيد آن را بيشتر مي‌بينيد يا سياه؟
** در خصوص نماي كلي گزارش اينكه يوكيا آمانو هم پيش از اين در سخناني تاكيد كرده بود كه گزارش وي نه سفيد و نه سياه كامل خواهد بود. اين حرف يعني يك گزارش ميانه براي برون‌رفت آبرومندانه از بحران. من اهل تحليل گزارش در قالب جناح بندي‌هاي سياسي داخل كشور نيستم. بدون شك اين گزارش نكات مثبت و منفي دارد. فراموش نكنيم كه پرونده موسوم به پي‌ام دي، عمري قريب به يك دهه دارد و به يكي از جنجالي‌ترين مناقشه‌هاي هسته‌اي در تاريخ آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بدل شده است. اما گزارش جديد يوكيا آمانو در كنار موضع‌گيري‌هاي وزارت امور خارجه امريكا نشان مي‌دهد كه گزارش به قصد تاييد صلح‌آميز بودن برنامه فعلي هسته‌اي ايران و بسته شدن پرونده هسته‌اي تهيه شده است.
اين به آن معني است كه پيچيده‌ترين پرونده‌هاي بين‌المللي را هم مي‌توان با گفت‌وگو و مذاكره حل و فصل كرد يا به مختومه شدن نزديك كرد. با اين گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پس از يك دهه جنجال و پرونده‌سازي تاكيد مي‌كند كه فعاليت‌هاي اتمي ايران هيچگاه به سمت ساخت بمب منحرف نشده است.
در اين ميان واشنگتن نخستين كشوري است كه اعلام مي‌كند اين گزارش آژانس براي مختومه شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي كافي است و كفايت بررسي در اين خصوص به زودي با راي شواي حكام اعلام خواهد شد. اين موضع‌گيري امريكايي‌ها از سر دوستي و عطوفت با ايران نيست كه ميزان خصومت بين امريكا و ايران و بي‌اعتمادي متقابل وجود دارد و همواره بر همگان هم مبرهن بوده است. بلكه تغيير موضع دولت امريكا و شكست اسراييل، جناح تندروي داخلي امريكا و اعراب معاند نتيجه راهبرد هوشمندانه و نگاه كلاني است كه در دو سال گذشته در سطوح مختلف ديپلماسي رسمي و عمومي مجدانه دنبال شده است.
با عبور پرونده موسوم به پي‌ام‌دي از پيچ آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، كشورهاي گروه ١+٥ اكنون موظفند بر اساس بند ١٤ توافقنامه برجام، پرونده ابعاد احتمالي نظامي برنامه اتمي ايران را رسما در شوراي حكام آژانس مختومه كنند. با اين گزارش آژانس، اين اقدام مي‌توانددر دو هفته آينده صورت گيرد و روند اجراي برجام و لغو تحريم‌ها آغاز شود. انجام اين پروسه عملا به اين معني است كه توافق مهم و تاريخي هسته‌اي در راستاي منافع ملي جمهوري اسلامي است. بعد از آن هم مهم اين است كه ازتجربيات و دستاوردهاي مديريت بحران هسته‌اي، براي حل ساير اختلافات با قدرت‌هاي منطقه‌اي و جهاني استفاده كنيم.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=31837
ش.د9404678