(روزنامه مردم‌سالاري ـ 1395/02/09 ـ شماره 4025 ـ صفحه 7)
شبكه‌هاي اجتماعي به مثابه يك فرصت محسوب مي‌شوند كه مخاطبان با بهره‌گيري از آن نسبت به موضوعات و مسايل مختلف آگاهي مي‌يابند اما نبود مكانيسم كنترل اطلاعات آن مي‌تواند جامعه را با تهديدهايي روبرو كند. دسترسي وسيع، ارزان و سريع از ويژگي‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي است از اين رو اين وسيله ارتباطي با كاربردهاي وسيعي در ايام خاص از جمله انتخابات 7 اسفندماه 94 در ايران مواجه بوده است. شبكه‌هاي اجتماعي به دليل ماهيت خود و استفاده وسيع شمار زيادي از شهروندان، سبب تغييرات تدريجي در لايه‌هاي زير جامعه مي‌شوند كه اين موضوع مي‌تواند فرصت‌ها و تهديدهاي زيادي براي كل جامعه در پي داشته باشد. برخي از محصولات اين شبكه‌ها نيز با شايعه همراه است كه برخي از اين شايعات مي‌تواند انسجام جامعه را با اختلال روبرو كند. محمدمهدي فرقاني رييس و حسين افخمي‌و عليرضا عبداللهي‌نژاد از اعضاي هيات علمي‌دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي در ميزگرد ايرنا تحت عنوان تاثير شبكه‌هاي اجتماعي بر انتخابات دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي‌در محل اين دانشكده به بيان نقطه نظرات خود درباره فرصت‌ها و تهديدهاي اين شبكه‌ها پرداختند.
اهميت شبكه‌هاي اجتماعي به روايت آمار
به عنوان مقدمه در اهميت شبكه‌هاي اجتماعي همين بس كه آمار ارائه شده از سوي مقام‌هاي مسئول درباره فراگيري اين شبكه‌ها به اندازه اي است كه شايد كسي تا چند سال پيش تصور آن را نيز نمي‌كرد. يعني اگر در سال 92 فقط 2 ميليون موبايل هوشمند داشتيم در سال 93 اين تعداد به 20 ميليون و در سال 94 به 40 ميليون رسيد. ابوالحسن فيروزآبادي دبير شوراي عالي فضاي مجازي در پايان سال گذشته آماري ارائه داد و گفت كه در ايران 22 ميليون كاربر ايراني در يكي از شبكه‌هاي اجتماعي عضويت دارند و وزارت ارتباطات و فناوري نيز چند روز پيش از حضور 16 ميليون ايراني، كاربر اينترنت موبايل هستند و از طرف ديگر 53 درصد مردم ايران حداقل عضو يكي از شبكه‌هاي اجتماعي وب پايه يا مبتني بر موبايل هستند. آمار حضور كاربران ايراني در مقايسه با ساير كشورها نيز از ديگر نكات جالبي است كه در اهميت امروزي شبكه‌هاي اجتماعي نبايد از نظر دور داشت. مثلا اعلام شده كه ضريب نفوذ اينترنت ايران، رتبه نخست را در سال گذشته در منطقه غرب آسيا با 46 ميليون كاربر اينترنت به خود اختصاص داده و 38 درصد كل كاربران منطقه غرب آسيا در ايران هستند.
همين چند رقم و عدد را در اهميت شبكه‌هاي اجتماعي بايد به عنوان مشت نمونه خروار دانست و تاثير اين شبكه‌ها بر مسائل اجتماعي و فرهنگي جامعه، حديث مفصلي است كه جاي بحث دارد ولي ايرنا با نزديك شدن به روز جمعه دهم ارديبهشت يعني برگزاري دومين مرحله از انتخابات دهمين دوره مجلس شوراي اسلامي، فرصت را مغتنم شمرد تا نقش شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات را با چند صاحبنظر و استاد دانشگاه در ميان بگذارد.
تاثير شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات مشخص نيست
برخي كارشناسان معتقدند تاثير شبكه‌هاي اجتماعي در مسائل مختلف جامعه را نمي‌توان انكار كرد و قطعا تاثيرگذار است ميزان اين تاثيرگذاري مشخص نيست. محمدمهدي فرقاني استاد علوم ارتباطات نيز تاثيرسنجي در حوزه ارتباطات را غيرممكن دانست و گفت: در تاثيرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي شكي نيست ولي با توجه به اين كه تاثيرسنجي در حوزه ارتباطات فقط از طريق تحقيقات آزمايشي و تجربي ممكن است و لذا نمي‌توان برآوردي از ميزان تاثيرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي ارائه داد. وي تاكيد كرد: هر ابزار ارتباطي مي‌تواند روي تبليغات و جلب مشاركت‌ها تاثير بگذارد ولي اين تاثير از منظر ارتباطي بستگي به منبع و ابزار تبليغات و محتوا دارد. اين استاد دانشگاه با تاكيد بر اقتضائات زمينه‌هاي اجتماعي جامعه‌شناختي گفت: افزايش يا كاهش مشاركت مردم در انتخابات مجلس شوراي اسلامي‌بستگي به زمينه‌هاي اجتماعي و نظريه استحكام دارد كه اين زمينه‌ها تا چه اندازه با نگرش‌هاي پيشيني مردم تطبيق دارد و تا چه اندازه مغاير يا سازگار با فرهنگ سياسي آنهاست و لذا دامنه تاثيرگذاري آن نوسان دارد.
حسين افخمي نيز معتقد است كه تاثيرسنجي شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات مجلس شوراي اسلامي‌را ناممكن دانست و گفت: در مجموع نمي‌توان ميزان تاثيرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات مجلس شوراي اسلامي‌را به درستي سنجيد و همچنين نمي‌توان ادعا كرد كه انتخابات تهران در سال 92 يا 94 با افزايش يا كاهش راي روبرو بوده، مگر اين كه آمار وزارت كشور را استخراج و حوزه به حوزه مقايسه كنيم و كاهش يا افزايش را منطقه به منطقه در چند دوره بررسي و مقايسه و سپس نتيجه‌گيري كنيم.
تاثير تابستان و زمستان در نتايج انتخابات
سخن از تاثيرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات به جايي رسيد كه افخمي انقلاب رسانه‌اي را رد كرد و حتي از تاثير فصول تابستان و زمستان بر نتيجه انتخابات برخي كشورها سخن گفت.
اين استاد علوم ارتباطات اظهار داشت: در تابستان برخي مردم به شمال مسافرت مي‌كنند كه اين مساله در انتخابات تاثيرگذار است و در كشور انگلستان اگر انتخابات در فوريه يعني زمستان برگزار شود، حزب محافظه‌كار پيروز مي‌شود و اگر در تابستان باشد، حزب كارگر برنده اين رقابت خواهد بود.
وي علت پيروزي حزب محافظه‌كار را در اين دانست كه افراد سالمند به دليل سرما پاي صندوق‌هاي راي نمي‌روند و اگر انتخابات در تابستان برگزار شود، حزب كارگر برنده مي‌شود. چون تجربه نشان داده در اين فصل افراد پولدار كه طرفدار حزب محافظه‌كار هستند به سفر مي‌روند و افراد كم درآمد كه طرفدار حزب كارگر هستند، در شهر مي‌مانند و راي مي‌دهند.
وي افزود: قانونگذار در انگليس براي چنين مشكلاتي پيش بيني‌هايي را مدنظر قرار داده ولي در ايران مشكل قانوني داريم و لذا طبق آمار اعلام شده در انتخابات رياست جمهوري مشكلي ديگر وجود دارد و آن اين است كه مردم در مازندران بيش از يك و نيم برابر شركت مي‌كنند و برخي مي‌گويند تقلب شده در حالي كه تقلب نشده و مشكل قانوني وجود دارد. يكي ديگر از نكات جالب درباره انتخابات موضوع برگزاري انتخابات در روزهاي جمعه است كه افخمي‌گفت: مردم ايران در روزهاي جمعه كه تعطيل است پاي صندوق‌هاي راي مي‌آيند در حالي كه در بسياري از كشورها مردم در روز كاري راي مي‌دهند.
شبكه‌هاي اجتماعي بازتاب گفتمان‌هاي غيررسمي است
شايد برخي مزاياي شبكه‌هاي اجتماعي باعث شده تا كاربران آن به گفته بعضي كارشناسان فراتر از بينندگان تلويزيون باشد و لذا تاثيرگذاري آن در مواردي به همان اندازه بيش از رسانه ملي باشد. فرقاني گفت: از آنجا كه شبكه‌هاي اجتماعي بازتاب دهنده گفتمان‌هاي غيررسمي هستند، تاثير بيشتري از رسانه‌هايي دارند كه گفتمان رسمي را دنبال مي‌كنند. وي افزود: اگرچه شبكه‌هاي اجتماعي هيچ الزامي براي بازتاب گفتمان رسمي‌ندارد بلكه در مواجهه و نقد گفتمان رسمي‌و در گفتمان سازي‌هاي جديد عمل مي‌كند و از طرف ديگر مقبوليت عمومي‌در جامعه دارد. اين استاد دانشگاه حضور كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي را نوعي همدلي و هم راي شدن مردم براي شكل‌گيري جماعت‌هاي جديد در پاي صندوق‌هاي راي دانست و گفت: در انتخابات اسفند سال گذشته نمونه‌هايي از اين گفتمان را ديديم و لذا شبكه‌هاي اجتماعي نقش بسيار مهمي‌در نقد گفتمان رسمي و در توليد گفتمان‌هاي غيررسمي و در توليد پيام‌هاي مردمي‌دارند. با اين حال افخمي با تاكيد بر اثرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي در ميزان مشاركت مردم در انتخابات، معتقد است بخشي از مردم سواد استفاده از رسانه‌هاي اجتماعي را ندارند و اگرچه بسياري از شهروندان تلفن همراه دارند ولي حتي از پيامك هم نمي‌توانند استفاده كنند.
شبكه‌هاي اجتماعي زمينه‌ساز شايعات هستند
پرداختن به مزاياي شبكه‌هاي اجتماعي را بايد يك روي سكه دانست و لذا بررسي معايب اين شبكه‌ها را نبايد از نظر دور داشت و در اين ميزگرد عبداللهي‌نژاد گفت كه يكي از مهمترين مشكلات و معايب شبكه‌هاي اجتماعي را زمينه‌سازي براي شايعات دانست. عبداللهي نژاد شكستن انحصارهاي رسمي، امكان ظهور خرده فرهنگ‌ها و گروه‌هاي كوچك، تسهيل و تقويت روابط اجتماعي و تغيير مدل مسلط ارتباطات عمودي به مدل ارتباطات افقي را از مزاياي اين شبكه‌ها دانست و گفت: اعتبار منبع پيام كه نقطه عطف مطالعات ارتباطي است، ضعف اساسي در شبكه‌هاي اجتماعي به شمار مي‌رود. وي با بيان مقدمه‌اي، انتخابات را يك عرصه ارتباط سياسي دانست و درباره ميزان تاثيرگذاري شبكه‌هاي اجتماعي بر مخاطبان گفت: گاهي اين تاثيرگذاري آغاز انديشيدن به يك موضوع است كه جنبه اطلاع‌رساني دارد و گاهي تا لايه‌هاي عمقي و ديرين پيش مي‌رود كه بحث اقناع و تغيير نگرش را به دنبال دارد.
اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي، اعتبار منبع پيام را باعث تاثيرگذاري بيشتر در مخاطب دانست و گفت: متاسفانه در شبكه‌هاي اجتماعي اعتبار منبع قابل اعتنا نيست و با يك نگاه آسيب شناسانه مي‌توان گفت اين شبكه‌ها براي ترويج و انتشار اطلاعات غلط، زمينه اي را براي دامن زدن به شايعات ايجاد مي‌كند. وي درباره ساير معايب اين شبكه‌ها گفت: اگر شبكه‌هاي اجتماعي را يك ابزار پيام رسان اجتماعي بدانيم، باعث سطحي شدن روزنامه نگاري و ورود روزنامه نگاري به يك عرصه غيرحرفه اي، غيرتخصصي، غيركيفي و سطحي مي‌شود. عبدالله نژاد اضافه كرد: در جايي كه هر شهروند يك خبرنگار مي‌شود، چون تسلطي بر معيارهاي حرفه‌اي خبر ندارد و به توليد محتوا نمي‌پردازد و لذا ممكن است هر چيزي را در قالب خبر و ديگر فرآورده‌هاي خبري براي مخاطب ارسال كند. وي همچنين گفت: كاركردن با اين شبكه‌ها ذهن انسان را درگير نمي‌كند و يك مرور كلي صورت مي‌گيرد و لذا مدل‌هاي آرماني كه تاثيرگذاري عميق داشته باشد، در اين شبكه‌ها به چشم نمي‌خورد.
افكارسنجي غيررسمي از طريق شبكه‌هاي اجتماعي
برشمردن مزاياي شبكه‌هاي اجتماعي و ميزان تاثيرگذاري آنها در انتخابات مجلس شوراي اسلامي از نگاه كارشناسان اين ميزگرد تا بدانجا پيش رفت كه اين شبكه‌ها معبري براي افكارسنجي آن هم از نوع غيررسمي شمرده شدند. فرقاني گفت: وجود شبكه‌هاي اجتماعي از يك منظر مي‌تواند سلامت انتخابات را تضمين كند. چون يك نوع افكارسنجي غيررسمي‌در اين شبكه‌ها جريان دارد و از طريق پيام‌هاي اين شبكه‌ها مي‌توان به بافت و ساخت افكار عمومي پي برد. وي افزود: در نتيجه نوعي نظارت عمومي بر فرايندهاي سياسي از جمله انتخابات اعمال مي‌شود و لذا مي‌توان گفت يك مكانيزم نظارت اجتماعي از اين طريق شكل مي‌گيرد كه مهم و موثر است و اين احساس را به مردم مي‌دهد كه بيش از گذشته مي‌توانند در رفتارهاي سياسي نقش ايفا كنند و اين به معني توانمندشدن شهروندان است. اين استاد علوم ارتباطات در مزاياي شبكه‌هاي اجتماعي گفت: اين شبكه‌ها نشانه توانمندشدن شهروندان است و يك فرصت مغتنمي‌است كه در گذشته وجود نداشت. وي افزود: شهروندان تا پيش از اين، قدرت توليد پيام و تبادل پيام در ميان خود را نداشتند و حالا هم گفتمان‌هاي رسمي را به نقد مي‌كشند و گفتمان‌هاي موازي توليد مي‌كنند كه چون بخشي از آنها مقبوليتي براي پذيرش دارند، بر روي نگرش مردم و سپس بر روي رفتار آنها مانند رفتار انتخاباتي تاثير مي‌گذارد. اين استاد دانشگاه در پايان اين بحث تاكيد كرد: نه مي‌توان شبكه‌هاي اجتماعي را قادر مطلق در اين زمينه دانست و نه مي‌توان نقش آنها را انكار كرد و نه مي‌توان زمينه‌هاي اجتماعي را ناديده گرفت.
جايگاه نظرسنجي
برخي معتقدند فعاليت كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي به نوعي يك نظرسنجي در زمينه انتخابات مجلس شوراي اسلامي است. افخمي كه كارت الكترال را براي ثبت آراي شركت كنندگان در انتخابات از نگاه يك جامعه‌شناس ضروري مي‌داند، معتقد است كه بسياري از نظرسنجي‌هاي صورت گرفته، علمي نيست. وي به ريزبيني‌هاي نظرسنجي اشاره كرد و گفت: در يكي از نظرسنجي‌هاي مركز افكارسنجي دانشجوي ايران 20درصد خطا درآمد و يك تجربه تاريخي در سال 1934 كه توسط گالوپ در آمريكا انجام شد، شش درصد خطا ديده شد. وي علت خطاي نظرسنجي موسسه گالوپ را در تلفني بودن آن دانست و گفت: در آن زمان طبقه متوسط به بالا در آمريكا تلفن داشتند و لذا افرادي در نمونه آماري قرار گرفتند كه به صورت تلفني پاسخ داده بودند و افراد طبقه متوسط به پائين در آن شركت نداشتند. افخمي‌از اصل عدد بزرگ نيز سخن گفت و افزود: تمام كانديداهاي انتخابات به عدد 51 در نظرسنجي‌ها علاقه خاصي دارند. چون مردم به سمت عدد بزرگ گرايش بيشتري دارند و لذا نظرسنجي‌هايي كه روزهاي قبل از انتخابات انجام مي‌شود، در نتيجه انتخابات تاثيرگذار است. وي تاكيد كرد: به همين دليل در برخي كشورها انجام هرگونه نظرسنجي قبل از انتخابات ممنوع است. مثلا در پرتغال انجام نظرسنجي از دو ماه مانده به انتخابات ممنوع است ولي در انگليس حتي در پاي صندوق‌هاي راي نيز نظرسنجي مي‌كنند و قبل از اعلام نتايج انتخابات، نتيجه را پيش‌بيني مي‌كنند.
تعامل شبكه‌هاي اجتماعي با رسانه‌ها
افخمي از ضرورت تعيين تيراژ روزنامه‌ها براي بررسي ميزان اثرگذاري مطبوعات در انتخابات سخن گفت و افزود: بالاترين دوره‌اي كه مردم مي‌توانند روزنامه بخوانند روزهاي قبل از انتخابات است ولي طبق قانون مطبوعات فقط شش روز مي‌توانند به تبليغ كانديداها بپردازند. وي يكي از نقايص تبليغات نامزدهاي مجلس شوراي اسلامي‌در روزنامه‌ها را انتشار تصاوير برخي از كانديداهاي تهران در روزنامه‌هاي سراسري دانست و گفت: تعدد كانديداها در كشور ما با ساير كشورها قابل مقايسه نيست و لذا از ميان 800 كانديداي انتخابات تهران فقط 60 نفر ديده شدند. افخمي‌افزود: روزنامه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي همزيستي دارند، چون بسياري از مطالب روزنامه‌ها در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌شود.
چند سفارش به رسانه‌ها و مطبوعات
اين استاد دانشگاه در ادامه از نبودن دستور كار براي انتخابات صحبت كرد و گفت: چون رسانه‌ها به ما ابزار انتخاب و شاخص نمي‌دهد و فقط در بسيج كردن مردم براي شركت در انتخابات تلاش مي‌كنند. وي همچنين گفت: رسانه‌ها دستور كاري براي انتخابات ندارند كه درباره آن بحث كنيم و فقط مي‌گوييم اگر فلاني بيايد بهتر است و اگر فلاني بيايد بدتر است و در دوره‌هاي گذشته يك گروه فهرست مي‌دادند ولي اين بار هر دو گروه فهرست دادند.
افخمي افزود: رسانه‌هاي ما بيشتر به مرحله پاياني انتخابات توجه دارند در حالي كه كمتر مي‌بينيم كه درباره سياست چهار ساله آينده مجلس و مانند آن مطلبي منتشر كنند. اين پژوهشگر اجتماعي با اشاره به نقش احزاب، تشكل‌هاي صنفي، مردم و رسانه‌ها در انتخابات گفت: شبكه‌هاي اجتماعي مي‌تواند نقش واسطه گري يا تخريبي در اين زمينه داشته باشد و در واقع ما را نسبت به مسائل پيراموني ناآگاه بار بياورد و حتي سياست را در حد يك مسابقه ورزشي تقليل دهد و اين از آسيب‌هاي جديد شبكه‌هاي اجتماعي است.
خرده‌فرهنگ‌ها به سپهر سياست وصل شدند
عضو هيأت علمي‌دانشگاه علامه طباطبايي نيز در اين ميزگرد گفت: در عصري زندگي مي‌كنيم كه همه عرصه‌ها در محدوده رسانه قرار و در رسانه اي شدن سياست، يك اقدام معطوف و مبتني بر گفتمان قدرت شكل مي‌گيرد از اين رو سياستمداران از طريق انتخابات به عنوان نماد مشاركت سياسي خود را در معرض نقد و قضاوت قرار مي‌دهند. عليرضا عبداللهي‌نژاد افزود: اتفاقي كه در بستر رسانه‌هاي جديد مبتني بر web2 روي داد، برقراري تعامل و توليد محتواهاي ديجيتال بود و بدين ترتيب شبكه‌هاي اجتماعي امكان بروز و ظهور يافته و صداي بي‌صداها شدند و خرده فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها از طريق آنها توانستند به سپهر سياست وصل شده و يك نوع گفتمان مخصوص را ايحاد كنند تا مطالباتي را شكل داده و به مثابه نيروي وزين اجتماعي و جنبشي بزرگ باشد. وي با بيان اينكه نمي‌توان زياد به شبكه‌هاي اجتماعي خوش بينانه نگاه كرد، ادامه داد: با توجه به اينكه سنجش ميزان تاثيرگذاري رسانه‌ها به طور عام و شبكه‌هاي اجتماعي به طور خاص ابزارهاي نو پديد هستند، خيلي نمي‌توان تجزيه و تحليلي داشت. به گفته عبداللهي‌نژاد، شاهد بوديم كه پس از برگزاري انتخابات هفتم اسفند 94، مقالات زيادي در باب تلگرامي شدن سياست نگاشته شد يعني اين شبكه اجتماعي به ابزاري در شكل‌دهي به نگرش‌ها مبدل شد.
تاثير شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات 94
عبداللهي‌نژاد با تاكيد بر نقش شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات اسفند 94 خاطر‌نشان كرد: سالهاي زيادي تلويزيون رسمي و حكومتي در ايران با ضريب نفوذ بالا بويژه در مناطق حاشيه‌اي، نقش عمده‌اي در شكل‌دهي به نگرش‌هاي سياسي داشت اما در چند سال اخير مرجعيت و اعتبار اصلي خود را از دست داده و به نوعي تبديل به يك رسانه شده كه گفتمان رسمي نه دولت بلكه بخش باريكي از حكومت را بازنمايي مي‌كند. وي با بيان اينكه سوگيري‌هاي آشكاري را در عملكرد تلويزيون بخصوص در پوشش اخبار سياسي و انتخابات شاهد هستيم، ادامه داد: محمد‌جواد ظريف به برنامه ورزشي «نود» دعوت مي‌شود اما به دنبال دعوايي كه شكل گرفت، از حضور وي به عنوان نماينده دولت در برنامه جلوگيري شد در حاليكه با چند ساعت اختلاف حداد عادل كه خود يكي از نامزدهاي انتخابات بود، در يك برنامه سياسي، فرهنگي اجازه حضور يافت هرچند مردم به خوبي اين مسائل را درك مي‌كنند.
وارد عصر «مخاطب فعال» شده‌ايم
عضو هيات علمي دانشگاه طباطبايي با بيان اينكه وارد عصري شده ايم كه مخاطب فعال نام گرفته، توضيح داد: اين مخاطب از حداقل سواد رسانه‌اي برخوردار است، دسترسي وسيع به كانال‌ها، شبكه‌ها و ابزارهاي رسانه‌اي دارد و به نوعي قدرت انتخاب دارد.
وي گفت: مدل خبر در تلويزيون ايران منسوخ شده زيرا ايدئولوژي زدايي در آن ناديده گرفته مي‌شود، اخبار 20:30 يك نمونه است كه در حوزه سياسي فعاليت دارد.
مخاطبان دروازه‌بانان خبر
عبدالهي‌نژاد ادامه داد: درباره اهميت شبكه‌هاي اجتماعي مي‌توان به كاهش تدريجي ظرفيت رسانه رسمي‌در رقابت با ايستگاه‌هاي پخش و ماهواره‌هاي بين‌المللي اشاره كرد.
وي دسترسي وسيع، ارزان و سريع به شبكه‌هاي اجتماعي را از ويژگي‌هاي آنها دانست و گفت: مخاطب در اين شبكه‌ها بعنوان دروازه بان خبر در جايگاه توليدكننده و نه صرفا مصرف كننده قرار مي‌گيرد كه اين مي‌تواند نقش شبكه‌هاي اجتماعي بويژه تلگرام را در انتخابات هفتم اسفند برجسته كند. عبداللهي‌نژاد شبكه‌هاي اجتماعي را ابزاري دانست كه سبب تغييرات تدريجي در لايه‌هاي زيرين جامعه شدند و افزود: وقتي مردم ايران متوجه شدند كه ديده نمي‌شوند و در مقابل پيام‌هاي يكسويه قرار گرفته‌اند، به وسيله اين شبكه‌ها كه ابزاري دم دست بود، جنبش اعتراضي زير پوستي را در كلانشهر‌ها شكل دادند. وي با بيان اينكه مردم به وسيله اين شبكه‌ها براي رساندن پيام خود در انتخابات بهره گرفتند، از شبكه‌هاي اجتماعي به عنوان گونه اي جديد در تبليغات سياسي ياد كرد .
عبداللهي نژاد افزود: در انتخابات اسفند ماه خيلي نظارت هم بر اين شبكه‌ها وجود نداشت و دولت هم عزمي‌براي فيلتر شدن تلگرام نداشت از اين رو زمينه براي فعاليت آنها فراهم شد و پيام‌ها در خدمت جنبش اجتماعي معترض قرار گرفت.
22 ميليون ايراني عضو تلگرام
اين استاد دانشگاه با استناد به آمار رييس شوراي عالي فضاي مجازي تعداد كاربران ايراني عضو تلگرام را 22 ميليون نفر عنوان و اضافه كرد: اين جامعه وسيعي را در بر مي‌گيرد، كدام رسانه در كدام دوره اين اندازه مخاطب داشته است هرچند هنوز نمي‌توان اثرسنجي كرد و آن را در قالب داده‌هاي كمي‌درآورد اما مي‌توان نسبت به تاثيرگذاري آن در انتخابات نظر داد. وي شبكه‌هاي اجتماعي را پديده اي نو ظهور خواند كه خيلي هم روي آن كار مطالعاتي عميق نشده است.
شبكه‌هاي اجتماعي و ايجاد چالش براي دولتها
استاد علوم ارتباطات نيز گفت:هر دستاورد و پديده تمدني جديد داراي كاركردهاي مثبت و منفي است، بعنوان مثال تلگرام به عنوان يكي از شبكه‌هاي نوظهور و به خاطر پيام‌هاي جعلي كه در آن رد و بدل مي‌شود، مي‌تواند عامل از هم پاشيده شدن كانون خانواده شود. محمدمهدي فرقاني افزود: شبكه‌هاي ياد شده با در اختيار داشتن امكان مداخلات حتي مي‌توانند دولتها را با شايعات ساخته و نشر شده و همچنين گروه‌هاي مختلف اجتماع را با چالش روبرو كنند زيرا داراي يك ظرفيت بالقوه هستند كه در اختيار شهروندان است به همين دليل مديريت و نظارت آن بسيار دشوار و حتي غيرممكن است. وي با اشاره به كاركردهاي منفي اين شبكه‌ها ادامه داد: اين شبكه‌ها داراي دستاوردهاي مثبت زيادي است كه از آن جمله مي‌توان به شكسته شدن انحصار رسانه‌هاي رسمي اشاره كرد. عضو هيات علمي‌دانشگاه علامه طباطبايي يادآور شد: سالهاي زيادي است كه مطبوعات ايران(راديو، تلويزيون و خبرگزاري‌ها)عمدتا گفتمان رسمي را بازتاب مي‌دهند در حاليكه اين شبكه‌ها با ظهور و بروز و ترويج خرده گفتمان‌هاي متنوع در سطح جامعه، سلطه و انحصار رسانه‌هاي رسمي‌را شكسته‌اند. فرقاني اضافه كرد: در عرصه‌هاي بين‌المللي نيز اين شبكه‌ها توانسته‌اند سلطه و انحصار را بشكنند. اكنون اين خرده گفتمان به اندازه‌اي زياد شده كه با سلطه رسانه‌هاي غالب براحتي رقابت مي‌كنند و اين فرصتي براي شهروندان است تا بتوانند صداي خود را بلند كرده تا شنيده شوند.
شبكه‌هاي اجتماعي و تغيير رفتار بخشي از رسانه‌هاي رسمي
استاد علوم ارتباطات با بيان اينكه شبكه‌هاي اجتماعي باعث تغيير بخشي از رفتارهاي رسانه‌هاي رسمي مي‌شوند، خاطر نشان كرد: رسانه‌هاي رسمي‌بايد هوشيار باشند و نسبت به شاخص‌ها و نشانگرهايي كه رسانه‌هاي اجتماعي مدام در عرصه اجتماعي عرضه مي‌كنند، حساس باشند. وي تصريح كرد: در ايران رسانه‌هاي رسمي‌نظير راديو، تلويزيون و تعداد زيادي از خبرگزاري‌ها هنوز قائل به نظريه تزريقي هستند و فكر مي‌كنند، رسالت و وظيفه آنها توليد و ارسال پيام است و با ارسال پيام مورد نظر تاثير مورد نظر را هم بر مخاطب مي‌گذارند به عبارتي مخاطب را منفعل مي‌بينند. فرقاني تاكيد كرد: واقعيت اين است كه مردم بسياري از مواقع خود را در معرض پيام‌هاي رسانه‌هاي رسمي‌قرار مي‌دهند براي اينكه بتوانند خلاف آن رفتار كنند، سپس آن رسانه رسمي اين در معرض قرار گرفتن را به حساب مخاطبان خود مي‌گذارد در حاليكه چنين نيست.
دوره انگ‌زني به پايان رسيده است
اين استاد علوم ارتباطات افزود: نتيجه انتخابات هفت اسفند و محتواي شبكه‌هاي اجتماعي نشان از نوعي همگرايي ميان رفتار انتخاباتي مردم و محتواي اين شبكه‌ها دارد و ثابت كرد، دوره انگ‌زني، پرونده‌سازي و كاربرد زبان خشونت تا حدي با حضور شبكه‌هاي اجتماعي سپري شده است. وي تاكيد كرد: نتايج انتخابات نشانگرهايي خوب هستند براي اينكه ساختار رسمي‌و سياسي بداند مردم چگونه فكر مي‌كنند، چگونه تبليغ رسمي روي طرز فكر آنها تاثير گذاشته است، و آيا نياز است اين افكار عمومي به رسميت شناخته شود. به گفته فرقاني، اتفاقاتي كه در سالهاي اخير بخصوص دو دوره اخير انتخابات رخ داد، موضوعات خوبي براي مطالعه در حوزه‌هاي پژوهشي آموزشي است و نشانگرهايي خوب براي حكومت است كه ببيند، تبليغات و گفتمان رسمي‌راه به كجا برده و آيا بايد ادبيات اين گفتمان رسمي را تغيير داد؟ عضو هيات علمي‌دانشگاه علامه طباطبايي تصريح كرد: اين نشانگر‌ها نشان مي‌دهد در صورتي كه حكومت بخواهد اين گفتمان رسمي‌تاثيرگذار باشد بايد از چه رويكردهايي استفاده كند. وي افزود: جدا از پيامدهاي منفي شبكه‌هاي اجتماعي نمي‌توان ترديد داشت به اينكه شهروندان بيش از گذشته از اين طريق شنيده مي‌شوند و با استفاده از اين شبكه‌ها، مي‌گويند ما هستيم و بايد به رسميت شناحته شويم. فرقاني اضافه كرد: اگر هوشيار باشيم و واقع بين، مي‌توان از طريق آنچه در حال جريان در اين شبكه‌هاست، رفتارهاي سياسي را بازسازي و اصلاح مستمر كرد و پيوند بيشتري با سياست‌ها، نيازها و علايق جامعه ايجاد كرد زيرا در غير اين صورت از موضع نفي، دفع و انكار اين مساله، واقعيت در عرصه اجتماعي تغيير نمي‌كند. به باور وي، از رسانه‌هاي اجتماعي مي‌توان حداقل به عنوان نشانگرهاي سياسي گويا بهره برد.
بهترين آمار براي نظرسنجي‌ها مربوط به انتخابات است
عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي گفت: آمارهاي اعلام شده در كشور با هم تناقض زيادي دارد، در حاليكه در يكسري از آنها اشتباهات فاحش وجود دارد، مثلا غاري كشف مي‌شود كه تعدادي در آن ساكن هستند، ساكنان نه سواد دارند و نه ماشيني سوار شدند. افخمي افزود: گروهي كشف مي‌شوند كه فاقد شناسنامه هستند يا افرادي داراي دو شناسنامه هستند بنابراين زماني مي‌توان آماري دقيق ارائه داد كه يك پيشرفتي در قانون در اين زمينه داشته باشيم . وي با بيان اينكه پس از گذشت بيش از يكصدسال از تاسيس مجلس در ايران،خلاء‌هاي قانوني در مساله انتخابات و رابطه مردم با دولت وجود دارد، ادامه داد: آمارهاي نهادها و دستگاه‌هاي مختلف در ايران مثل آمارهاي مركز آمار، آموزش و پرورش و ثبت احوال دچار تناقض با يكديگر است در حاليكه بر‌اساس نظر جامعه‌شناسان، آمار انتخابات بهترين آمار براي تجزيه و تحليل مسائل اجتماعي است. افخمي با بيان اينكه در نظام سياسي رسانه‌ها چهار عنصر بايد مورد توجه قرار گيرد، اضافه كرد: در ايران به سه عنصر دولت رسانه و مردم توجه مي‌شود يعني اين سه اضلاع يك مثلث هستند در حاليكه به نقش احزاب و تشكل‌هاي صنفي در اين ميان توجهي نشده است. وي توضيح داد: در همه كشورها يك دولت حاكم وجود دارد كه نماينده 50 به علاوه يك است، حزب و تشكل نيز وجود دارد كه يا حاكم و يا در انتظار خدمت است و صداي دولت نيست.
http://mardomsalari.com/Template1/News.aspx?NID=246396
ش.د9500003