(روزنامه اعتماد – 1394/09/25 – شماره 3416 – صفحه 1)
وين، ١٥ دسامبر ٢٠١٥، طبقه چهارم ساختمان شماره c سازمان ملل و تابلوهايي كه روي آنها نوشته شده است: نشست شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي. نمايندگان ٣٥ كشور به نشست فوق‌العاده آمدند تا سخنان يوكيا آمانو، مديركل سازمان انرژي اتمي و البته طرف دعواي ١٢ سال گذشته يعني نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را بشنوند.
عقربه‌هاي ساعت به ١٠:٣٠ صبح به وقت پايتخت اتريش كه رسيد، نمايندگان تصويري رسانه‌هاي بين‌المللي از اتاق برگزاري جلسه شوراي حكام به بيرون دعوت شدند تا نمايندگان جامعه جهاني در پشت درهاي بسته هم حرف‌هاي خود در خصوص پرونده موسوم به ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران در گذشته را بزنند و هم سخنان نماينده ايران را بشنوند. دستورالعمل جلسه روز گذشته نشست فوق‌العاده شوراي حكام مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي بود؛ دستورالعملي كه ماهيت‌هاي طبيعتا چالشي اين نشست‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داد.
ماه دسامبر از دومين روز آن كه يوكيا آمانو گزارش «ارزيابي نهايي» خود در خصوص فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در حال و گذشته را ارايه داد تا سه شنبه هفته گذشته كه ١+٥ قطعنامه موظف شده براي آن در برنامه جامع اقدام مشترك را صادر كرد تا روز گذشته كه به نيمه رسيده و نشست فوق‌العاده شوراي حكام در وين كليد خورد، ماه طلايي براي ايران و رسمي‌ترين نهاد بين‌المللي فني هسته‌اي بوده است. روز گذشته اعضاي شوراي حكام آژانس دور هم جمع شدند تا پايان پرونده‌اي ١٢ ساله را اعلام كنند؛ پرونده‌اي كه با گزارش بهمن ٨٤ از شوراي حكام به شوراي امنيت رفت و رنگ و بوي فني خود را به بازي‌هاي سياسي با جمهوري اسلامي ايران داد.
يوكيا آمانو در ابتداي اين جلسه با قرار دادن كيف مشكي رنگ خود روي ميز بيانيه مقدماتي را قرائت كرد كه كم و بيش فحواي كلام آن شبيه به گزارش «ارزيابي نهايي» منتشر شده در دوم دسامبر بود. وي در ابتداي اين بيانيه مقدماتي از اعضاي شوراي حكام خواست كه براي تصميم‌گيري در خصوص پرونده موسوم به پي‌ام‌دي، متن گزارش ارزيابي نهايي وي را مرجع قرار دهند. آمانو در همان ابتداي سخنانش به گزارش جنجالي نوامبر ٢٠١١ خود و ضميمه آن اشاره كرد كه در آن شخص آمانو ١٢ مورد نگراني از ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران را شمرده بود.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه سهم بسزايي در سياسي شدن پرونده هسته‌اي ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر عهده دارد در سخنان مقدماتي خود در نشست روز گذشته نيز همچنان تلاش كرد توازن ميان متهم كردن تهران و تبرئه اين كشور را به گونه‌اي ديپلماتيك حفظ كند. وي به قطعنامه‌هايي اشاره كرد كه پس از گزارش نوامبر ٢٠١١ وي عليه ايران صادر شده و در تمامي آنها از ايران خواسته شده بود كه بر حجم همكاري‌هاي خود براي ابهام‌زدايي از پرونده هسته‌اي‌اش با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بيفزايد.
آمانو در ادامه سخنان خود به تفاهم ايران و آژانس بر سر يك نقشه راه اشاره كرد كه در حقيقت آخرين تير دو طرف براي هدف قرار دادن اختلاف‌هاي باقي مانده بود. مديركل آژانس در اين سخنان مقدماتي هم مانند گزارش «ارزيابي نهايي» خود به صراحت اعلام كرد كه امكان پاسخ دادن به تمام ابهام‌ها در خصوص پرونده هسته‌اي ايران در گذشته وجود نداشته است اما آژانس فاكتورهاي كافي براي ارايه تصويري كلي از برنامه هسته‌اي ايران در گذشته را در اختيار داشته است.
آمانو در ميانه سخنراني خود در صحن غيرعلني شوراي حكام دو سوال اساسي و كليدي در خصوص برنامه هسته‌اي ايران را مطرح كرد: آيا ايران در فعاليت‌هايي در مسير توسعه مواد انفجاري هسته‌اي دست داشته است ؟ و اگر دست داشته آيا هنوز هم چنين برنامه‌اي دارد يا خير؟ آمانو در پاسخ به سوالي كه خود مطرح كرده است به مستندهاي ارايه شده در گزارش «ارزيابي نهايي» اشاره كرده و تاكيد مي‌كند كه ايران فعاليت‌هايي تا سال ٢٠٠٣ به شكل مدون و البته در حد مطالعاتي و امكان سنجي داشته است و تا سال ٢٠٠٩ هم فعاليت‌هايي البته غيرمدون داشته كه نشانه‌اي از ادامه آنها پس از اين تاريخ به چشم نمي‌خورد. در ادامه سخنان آمانو هم وي بار ديگر بر عدم انحراف مواد هسته‌اي در ايران تاكيد مي‌كند؛ نقطه قوتي كه در حقيقت
شاه كليد اظهارات وي در گزارش «ارزيابي نهايي» هم به حساب آمده بود. آمانو با فني، حقيقي و متوازن خواندن گزارش خود توپ را در زمين شوراي حكام انداخته و از آنها مي‌خواهد كه در خصوص پرونده موسوم به پي‌ام‌دي ايران تصميم‌گيري كنند. آمانو از ميانه سخنراني مقدماتي خود عنان كلام را به نگاه به آينده در برنامه هسته‌اي ايران در سايه برجام داده و تاكيد مي‌كند كه اجراي برنامه جامع اقدام مشترك و همچنين اجراي پروتكل الحاقي در ايران مي‌تواند به برآوردهاي صحيح‌تر آژانس از برنامه اتمي ايران منتهي شود. آقاي مديركل در انتهاي سخنراني خويش هم تاكيد مي‌كند كه وي به گزارش دادن در خصوص برنامه هسته‌اي ايران به شوراي حكام ادامه خواهد داد.
وفاي به عهد ١+٥
پس از سخنراني يوكيا آمانو، نماينده آلمان در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به نمايندگي از ١+٥، متن قطعنامه تهيه شده توسط اين گروه را قرائت كرد. قطعنامه‌اي كه ادبيات آن و شيوه نگارش آن به گونه‌اي است كه نه تنها در سايه آن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي بسته خواهد شد بلكه براي تدوين فصل نويني براي پرونده هسته‌اي ايران در شوراي حكام، در پرتو برجام و قطعنامه جديد شوراي امنيت، طراحي شده و به همين دليل است كه تمامي قطعنامه‌هاي گذشته خود را لغو خواهد كرد. مهم‌ترين محورهاي قطعنامه‌اي كه روز گذشته توسط آلمان در صحن شوراي حكام قرائت شد به شرح زير است:
استقبال از انعقاد برجام و نيز «نقشه راه» بين ايران و آژانس براي حل و فصل موضوعات باقيمانده گذشته و حال (پي‌ام‌دي)،
همراهي با شوراي امنيت سازمان ملل متحد مبني بر اينكه «انعقاد برجام نشانگر يك تغيير بنيادين در رسيدگي به اين موضوع است»
توجه به گزارش اخير مديركل به شوراي حكام در خصوص موضوعات باقيمانده گذشته و حال (پي‌ام‌دي) به عنوان مبنايي براي بستن پرونده و اعلام خاتمه رسيدگي به اين موضوعات
ابراز رضايت از اينكه نقشه راه طبق برنامه زماني توافق شده انجام گرديده است
ملحوظ داشتن صريح بسته شدن پرونده پي‌ام‌دي با عنايت به تكميل نقشه راه
لغو ١٢ قطعنامه شوراي حكام كه طي سال‌هاي ٢٠٠٣ تا ٢٠١٢ در رابطه با موضوع اجراي پادمان با ايران و از جمله مطالعات ادعايي عليه ايران تصويب شده‌اند
لغو تصميم‌هاي قبلي شوراي حكام در مورد منع ارايه مساعدت‌هاي فني به ايران
ختم رسيدگي به دستوركار جاري شورا: «اجراي موافقتنامه پادمان ان‌پي‌تي و مفاد ذيربط قطعنامه‌هاي شوراي امنيت در جمهوري اسلامي ايران» كه نگاه به گذشته داشت
ايجاد يك دستور كار جديد تحت عنوان: «اجراي برجام و راستي آزمايي و نظارت در ايران در پرتو قطعنامه شماره ٢٢٣١ (٢٠١٥) شوراي امنيت» كه نگاه به آينده دارد
مشخص كردن دوره زماني ١٠ ساله براي عادي‌سازي پرونده ايران در شوراي حكام
در اين قطعنامه نكته‌هاي سياسي هم نهفته است كه به سوال‌هاي بي‌شمار در خصوص بسته شدن يا همچنان مفتوح ماندن پرونده پي‌ام‌دي پاسخ مي‌دهد:
در اين قطعنامه براي اولين بار با لحني مثبت در مورد همكاري ايران براي حل و فصل موضوعات هسته‌اي صحبت شده است، و هيچ نكته يا عبارت‌پردازي منفي همچون ابراز نگراني و... در آن وجود ندارد.
قطعنامه هيچ درخواستي از مديركل براي ادامه كار روي موضوعات گذشته ندارد. حتي قطعنامه‌هاي گذشته شوراي حكام كه در آنها از مديركل خواسته شده بود در مورد پي‌ام‌دي گزارش بدهد هم لغو شده‌اند. بدين ترتيب از نظر شوراي حكام به عنوان ركن تصميم‌گيري آژانس، مديركل ديگر در مورد پي‌ام‌دي وظيفه‌اي ندارد.
از اين به بعد طبق بند ٤ قطعنامه، مديركل تنها در خصوص اجراي برجام و يا بروز مشكلي خاص در اجراي برجام گزارش خواهد داد. در حقيقت مديركل منبعد فقط نگاه به آينده دارد.
به طور خلاصه اين قطعنامه واجد كليه مولفه‌هاي لازم براي مختومه شدن موضوع
پي. ام. دي است كه اين مولفه‌ها عبارتند از:
اذعان به تكميل نقشه راه بين ايران و آژانس،
لغو ١٢ قطعنامه پيشين شوراي حكام در خصوص ايران
خاتمه دادن به موضوع «اجراي پادمان در ايران» در دستوركار آژانس و ايجاد موضوع جديدي تحت عنوان «اجراي برجام»
اذعان صريح به بسته شدن پرونده و استفاده از كلمه close در بند ٩
حمايت عدم تعهد از مختومه شدن پرونده پي‌ام‌دي
پس از سخنان نماينده آلمان در صحن شوراي حكام، رضا نجفي، سفير و نماينده دايم جمهوري اسلامي ايران در آژانس به عنوان رييس جنبش عدم تعهد بيانيه‌اي را در حمايت از مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي قرائت كرد. در اين بيانيه جنبش عدم تعهد ضمن اشاره به گزارش اخير يوكيا آمانو مديركل آژانس در خصوص ارزيابي نهايي مسائل باقيمانده گذشته و حال برنامه هسته‌اي ايران، بر موضع اصولي خود مبني بر اينكه ديپلماسي و گفت‌وگو تنها راه براي حل بلندمدت موضوع هسته‌اي ايران است، تاكيد و همه كشورهاي عضو را نسبت به مشاركت مثبت در اين راستا، تشويق كرد. عدم تعهد همچنين از نقش آژانس در نظارت و راستي‌آزمايي موضوعات هسته‌اي برنامه جامع اقدام مشترك حمايت كرده و در زمينه لغو تحريم‌ها، ضمن حمايت از قطعنامه شماره ٢٢٣١ (٢٠١٥) شوراي امنيت؛ مصوب جولاي ٢٠١٥؛ مشتمل بر خاتمه بخشيدن به مفاد قطعنامه‌هاي ذيربط شوراي امنيت سازمان ملل خواستار آن شد كه شوراي حكام آژانس نيز بر همين اساس اقدام مشابهي در مورد قطعنامه‌هاي ذيربط خود انجام دهد.
در جلسه روز گذشته نمايندگان قريب به ٣٥ كشور درخواست فرصت براي سخنراني كردند و همين مساله منجر به دو بخش شدن برنامه نشست و متوقف شدن آن از ساعت ١٣ تا ١٥ به وقت وين شد. در شرايطي كه برآورد رسانه‌اي تيم خبري آژانس بين المللي انرژي اتمي اين بود كه نشست روز گذشته با توجه به مشخص بودن دستورالعمل و تصويب اجمالي قطعنامه به نوبت صبح مختصر خواهد شد اما درخواست‌هاي نمايندگان بيش از ٣٠ كشور براي اظهارنظر در خصوص اين پرونده عملا نشست را به دو بخش صبح و عصر تقسيم كرد.
رد ادعاهاي جديد آمانو در صحن شورا توسط ايران
رضا نجفي، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز گذشته در صحن شوراي حكام در خصوص پرونده موسوم به پي‌ام‌دي و لزوم نگاه به آينده و اجراي برجام سخن گفت. وي با تاكيد بر اينكه ايران با برخي بخش‌هاي گزارش ارزيابي نهايي آژانس كاملا مخالف است، اظهار داشت كه با اين حال چندين ارزيابي گزارش در راستاي اظهارات ايران هستند. وي در عين حال مخالفت قاطعانه كشورمان را با برخي از بخش‌هاي گزارش از جمله بندهاي نقل شده از گزارش نوامبر ٢٠١١ آژانس يا شمار معدودي از ارزيابي‌ها مانند بندهاي ٨٤ و ٨٥ كه به مطالعات علمي انجام شده روي برخي فناوري‌هاي داراي كاربرد دوگانه مربوط مي‌شوند، اعلام كرد و گفت كه در ايران، مطالعات علمي مرتبط به فناوري‌هاي داراي كاربرد دوگانه هميشه براي كاربردهاي صلح آميز غير نظامي يا متعارف نظامي بوده است ضمن اينكه طبق مفاد معاهده عدم اشاعه (ان‌پي‌تي) مطالعات علمي در خصوص فناوري‌هاي داراي كاربرد دو گانه هرگز ممنوع نبوده است. نجفي همچنين ادعاي مربوط به وجود يك «ساختار سازماني» مربوط به ابعاد نظامي احتمالي يا هر «كوشش هماهنگ» براي برخي فعاليت‌هاي ادعايي قبل از ٢٠٠٣ يا هر كوشش بعد از ٢٠٠٣ مربوط به ابعاد نظامي احتمالي را قاطعانه رد كرد.
سفير جمهوري اسلامي ايران با تذكر اينكه هر چند ايران نمي‌تواند با برخي بخش‌هاي ارزيابي نهايي موافق باشد، با اين حال به نظر ما كار عظيم انجام شده توسط كارشناسان ايران و آژانس بايد مورد قدرداني قرار گيرد، تاكيد كرد كه ايران بارها و در سطوح مختلف اعلام كرده است كه سياست هميشگي جمهوري اسلامي ايران، تحت مفاد معاهده عدم اشاعه (ان‌پي‌تي)، درگير نشدن در امر اكتساب، توليد، انباشت يا كاربرد سلاح‌هاي هسته‌اي بوده است. نماينده ايران تصريح كرد كه برنامه هسته‌اي ايران هميشه براي اهداف صلح‌آميز بوده است و چنين نيز باقي خواهد ماند و اين حقيقت كه «آژانس نشانه‌هاي معتبري از انحراف مواد هسته‌اي در ارتباط با ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران نيافته است»، به روشني نشان مي‌دهد كه برنامه هسته‌اي ايران هميشه براي اهداف صلح‌آميز بوده و هرگز انحرافي نداشته است.
نجفي در ادامه سخنان خود اعلام كرد كه جمهوري اسلامي ايران با حسن نيت به اجراي كامل تعهدات داوطلبانه خود به شرط وجود همين حسن نيت در اجراي كليه تعهدات از جمله تعهدات دخيل در رفع كامل تحريم‌ها و تدابير محدودكننده طبق برجام پايبند است و قطعنامه امروز شورا با بستن موضوع «مسائل گذشته و حال» يا به اصطلاح پي‌ام‌دي راه را براي تسريع روند تكميل اقدامات برجام هموار خواهد ساخت.
بازي‌اي كه غرب مايل به ادامه آن نيست
فضاي عمومي حاكم بر نمايندگان اصحاب رسانه در وين دلالت بر توافقي سياسي ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي پايان دادن به پرونده‌اي ١٢ ساله دارد. خبرنگار رويترز در اين خصوص مي‌گويد كه يوكيا آمانو در گزارش خود به اينكه ايران برنامه‌اي ولو در حد مطالعاتي در خصوص تسليحات هسته‌اي داشته اشاره كرده است اما جامعه جهاني در اين خصوص سكوت كرده است. حتي امريكايي‌ها كه سال‌ها ايران را به داشتن برنامه هسته‌اي نظامي متهم كرده بودند هم سكوت اختيار كرده‌اند و اين نشان مي‌دهد كه جهان مي‌خواهد از پرونده پي‌ام‌دي عبور كند.
خبرنگار آسوشيتدپرس هم در اين خصوص مي‌گويد: آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عملا كتابي را كه سابقه آن به يك دهه گذشته بازمي‌گردد، با اين راي مي‌بندد. راي قاطع به اين قطعنامه به اين معنا است كه ديگر تحقيقي در خصوص پرونده موسوم به پي‌ام‌دي انجام نخواهد شد. بيانيه‌اي كه ١+٥ در قالب قطعنامه صادركردند نشان مي‌دهد كه آنها مي‌خواهند از اين مرحله رابطه با ايران با پس زمينه پرونده موسوم به پي‌ام‌دي عبور كنند. در اين قطعنامه برخلاف موارد پيشين مشابه آن هيچ خبري از انتقاد از ايران نيست و تنها گفته شده است كه ما به اين نتيجه رسيده‌ايم.
نشست نوبت عصرگاهي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قريب به يك ساعت طول كشيد و در حالي كه خبرهاي رسيده از داخل جلسه حاكي از ايراد سريع سخنراني‌هاي برنامه‌ريزي شده بود، يك منبع ديپلماتيك با ارسال پيامك خبر داد كه: انجام شد. قطعنامه پيشنهادي ١+٥ با اجماع و بدون هيچ گونه راي مخالف در صحن شوراي حكام به تصويب رسيد. پيروزي ديپلماتيكي براي ايران ١٢ سال پس از روزي كه نمايندگان همين كشورها در شوراي حكام راي به انتقال پرونده ايران به شوراي امنيت دادند.
نوبت به اراك و انتقال اورانيوم رسيد
پرونده‌اي كه در ١٢ سال گذشته منجر به تحميل شديدترين تحريم‌ها بر جمهوري اسلامي ايران شده بود با راي قاطع روز گذشته شوراي حكام به تاريخ پيوست. ديپلمات‌هاي حاضر در جلسه شوراي حكام در پاسخ به سوال خبرنگاران در خصوص فضاي حاكم بر جلسه در دور صبح با لبخند پاسخ مي‌دهند كه همه‌چيز به آرامي در جريان است. با بسته شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي عملا ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مسير اجراي برجام قرار خواهند گرفت. فاز سومي كه گفته مي‌شود تا اوايل ژانويه عملي خواهد شد و در سايه آن دو طرف سومين روز از تقويم برجام كه روز اجرا است را تجربه خواهند كرد. با قطعنامه‌اي كه روز گذشته در صحن شوراي حكام به تصويب رسيد عملا آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ديگر به پرونده موسوم به پي‌ام‌دي نخواهد پرداخت و تمركز همكاري‌هاي ايران و آژانس مساله پيگيري برجام خواهد بود.
با مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي، ايران بايد در سريع‌ترين بازه زماني تعهدهاي باقي مانده در سايه برجام را به انجام برساند. در حالي كه ايران از پس از روز تصويب برجام عملا وفاي به برخي عهدهاي داده شده را آغاز كرده بود اما دو مساله بسيار مهم و البته نسبتا زمان‌بر منوط به مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي بود كه روز گذشته ايران مجوز انجام آنها را هم دريافت كرد. سيد عباس عراقچي، رييس ستاد پيگيري اجراي برجام در وزارت امور خارجه در اين خصوص مي‌گويد: يكي از دو كار مهم باقيمانده تغييراتي است كه قرار است در رآكتور آب سنگين اراك انجام شود و دوم هم، انتقال ذخاير و مواد غني شده‌اي است كه ما به روسيه فروختيم و در مقابل آن كيك زرد دريافت كرديم.
البته ميزان كيك زردي كه قرار بوده در مقابل موارد اورانيوم غني شده دريافت شود؛ قبلا دريافت و به ايران حمل شده است. بعد از تصويب قطعنامه ان‌شاء‌الله طبق قراري كه با خريدار روسي داشتيم اورانيوم غني شده را خواهيم فرستاد. عراقچي در مورد آب سنگين اراك و زمان انجام تعهد ايران در اين خصوص هم مي‌گويد: سند رسمي مربوط به مدرن سازي رآكتور آب سنگين اراك هم كه قبلا توسط هشت وزير امور خارجه امضا شده بود در مراحل مقدماتي و اداري و انجام شدن است. به لحاظ عملياتي هيچ كاري پيش از تصويب قطعنامه صورت نگرفته و منتظر تصويب قطعنامه شوراي حكام هستيم.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=32510
ش.د9404482