(روزنامه اطلاعات ـ 1395/02/18 ـ شماره 26432 ـ صفحه 12)
منطقه سبز بغداد که موقعيت استراتژيک در قلب پايتخت عراق دارد به يکباره ملتهب شد تا عراق و عراقي‌ها لحظات دلهره آوري را سپري کنند.
فرزاد فرهاد توسکي در خبرگزاري مهرنوشت، بغداد پايتخت عراق شاهد ناآرامي گسترده اي بود به طوري که هزاران معترض طرفدار مقتدا صدر به منطقه سبز وارد و همانند سيلي عظيم وارد ساختمان پارلمان شدند و اين پس از آن بود که نمايندگان مجلس نتوانستند درباره تشکيل دولت تکنوکرات کاري انجام بدهند و خواسته اصلاحات و مبارزه با فساد مورد نظر طرفداران مقتدا صدر را برآورده کنند.
به دنبال اين حرکت مردمي حالت فوق العاده در بغداد برقرار شد و همه ورودي‌هاي اين شهر بسته شد و تدابير امنيتي در اطراف بانک مرکزي و بانکهاي بزرگ مانند الرشد و الرافدين به اجرا درآمد. معترضان خشمگين همه موانع بتوني را کنار زدند و به پارلمان وارد شدند در اين ميان نيروهاي امنيتي اقدامي در برابر معترضان انجام ندادند.
بدون شک در هر تحرک و اعتراضي مهار همه افراد دشوار است از اين رو در حالي که برخي بر ضرورت روند مسالمت آميز اوضاع تاکيد داشتند اما برخي ديگر به حرکت‌هاي فردي روي آوردند و خساراتي به برخي خودروها و اموال وارد کردند و برخي نمايندگان را مورد ضرب و شتم قرار دادند که عمار طعمه رئيس فراکسيون حزب فضيلت از جمله آنها بود موضوعي که واکنش حزب فضيلت و محکوميت آن را به دنبال داشت.
منطقه سبز در مرکز بغداد است و پارلمان و کاخ رياست جمهوري و دفتر نخست وزيري و برخي سفارتخانه‌ها از جمله سفارت آمريکا و انگليس در آن قرار دارد. تظاهرات اخير خارج از منطقه سبز برپا بود اما پس از اينکه نمايندگان در تشکيل کابينه تکنوکرات موفقيتي به دست نياوردند و دقايقي پس از نشست خبري مقتدا صدر که در آن بحران سياسي کنوني را محکوم کرد بدون اينکه رهبر جريان صدر دستور ورود طرفدارانش را به منطقه سبز بدهد اما آنها وارد اين منطقه شدند.
در اين ميان برخي از نمايندگان پارلمان که در داخل پارلمان بودند تلاش کردند که به خارج از منطقه سبز فرار کنند اما برخي از آنها در ميان موج مردم گرفتار شدند. نمايندگان فکر اين را نمي کردند که تظاهرکنندگان وارد منطقه سبز بشوند و نيروهاي امنيتي اجازه ورود آنها را به منطقه سبز بدهند. در واقع آنها شوکه شدند و باورشان نمي شد که جمعيتي مانند سيل ويرانگر آنها را هدف قرار دهد.برخي نمايندگان مانند عمار طعمه رئيس فراکسيون حزب فضيلت با معترضان روبرو شدند و معترضان اين نماينده را مورد ضرب و شتم قرار دادند.
بيشتر نمايندگان موفق به فرار از منطقه شدند برخي از الحارثيه و برخي از پل معلق فرار کردند اما معترضان پس از مدتي همه راههاي خروج را بستند تا اينکه برخي نمايندگان با قايق به همراه خانواده‌هايشان مجبور به فرار به سوي الرصافه شدند. برخي نيز به فرودگاه رفتند تا به سليمانيه يا اربيل يا ديگر مناطق بروند و برخي ديگر نيز به منزل آشنايان و خويشاوندان رفتند تا از عواقب تحرکات احتمالي در امان باشند به ويژه که در اين گونه اعتراضات گسترده هر احتمالي وجود دارد. اما بخت و اقبال با عراقي‌ها يار بود که معترضان از روند مسالمت آميز خارج نشدند و اعتراض آنها يک روند کنترل شده داشت.معترضان به داخل پارلمان رفتند و اقدام به عکس سلفي گرفتن کردند. آنها به مکاني وارد شدند که در صفحه تلويزيون مشاجره و درگيري فيزيکي نمايندگان را در آن مشاهده کرده بودند.
معترضان پس از مدتي از اين ساختمان خارج شدند. اما اوضاع در خارج از پارلمان نگران کننده بود. فيلمي از حيدر العبادي منتشر شد که وي را بسيار نگران نشان مي داد. رسانه‌هاي عراقي اخباري درباره پناه‌بردن سفيران برخي سفارتخانه‌ها به سفارت آمريکا مخابره کردند. ورودي‌هاي بغداد بسته شدند زيرا هر احتمالي وجود داشت به ويژه که داعش در غرب بغداد به مثابه خطري در کمين بود تا از هرج و مرج به وجود آمده نهايت استفاده را ببرد.
اما در اين مدت به غير از فواد معصوم رئيس جمهوري عراق که دعوت به خويشتنداري و پايبندي به قانون و لطمه نزدن به بيت المال کرد هيچ واکنشي از سوي ديگر مسئولان نشان داده نشد. برخي اخبار تاييد نشده نيز از پناه بردن برخي نمايندگان به سفارت آمريکا حکايت داشت.اما آنچه درباره حادثه اخير عراق مي توان گفت اين است که اين واقعه حرکتي آني که به ناگاه شکل گرفته باشد، نبود بلکه نتيجه مشکلات انباشته عراق و نارضايتي از عملکرد سياستمداران بود. معترضان هنگامي که از روند مبارزه با مفسدان نا اميد شدند و بي توجهي به فقيران را مشاهده کردند دست به اعتراض گسترده زدند.
اين تحولات در حالي است که همه نوع همکاري با العبادي صورت گرفت و مرجعيت و تظاهرات کنندگان و حتي نمايندگان پارلمان از اصلاحات وي حمايت کردند و خواستار برخورد کوبنده با مفسدان شدند اما وي اين حقيقت را درک نکرد يا به درستي از اين حمايت استفاده نکرد.
عراق با قوميت‌ها و مذاهب و اديان و عشاير گوناگون، عراقي که بخشي از اراضي اش تحت اشغال است و شهروندانش آواره هستند و عراقي که سرزمين فقيران و يتيمان است به انسجام نياز دارد.اما نکته دوم فارغ از موضوعي که در بالا به آن اشاره شد خطر فراوان حرکت اعتراضي در منطقه سبز بغداد بود. آمريکايي‌ها معمولا از آنچه هرج و مرج سازمان يافته مي نامند به خوبي بهره برداري مي کنند تا به مطامع خود برسند.
اگر حرکت اعتراضي اخير از کنترل خارج مي شد تبعات سختي براي عراق و عراقي‌ها به دنبال داشت. اگر داعش همزمان با تسخير پارلمان از سوي معترضان به بغداد يورش مي برد شرايط سختي رقم مي خورد به ويژه که داعشي‌ها از اين نوع شرايط به خوبي سوء استفاده مي کنند و قدرت رسانه اي خاصي دارند. بنابر اين اين حرکت آکنده از مخاطرات براي کيان عراق بود.
نکته سوم در اين اعتراضات خطر بعثي‌ها است. بعثي‌ها يد‌طولايي در بهره‌بردن از نابساماني شرايط دارند آنها که در حال حاضر با داعش در مناطق تحت اشغال همسويي آشکاري دارند مي‌توانستند از شرايط اگر نيروهاي مردمي نبودند نهايت بهره را ببرند تا مجددا بر گردن عراقي‌ها سوار شوند و کشتار به راه بيندازد.
نبايد از ياد برد که شيخ‌نشين‌هاي خليج فارس و در راس آنها امارات و عربستان سعودي روي ديدن حاکميت کنوني در عراق را ندارند و به دنبال براندازي آن هستند. آنها هرگز مايل نيستند که عراق در اتحاديه عرب و ديگر مجامع به مخالفت با نظريات و ديکته‌هاي آنها برخيزد به ويژه که نشست‌هايي که در برخي کشورهاي عربي با حضور بعثي‌ها و مخالفان حاکميت کنوني برگزار مي‌شود همگي در راستاي براندازي نظام کنوني است.اگر عصيان خاصي در الرصافه و الکرخ صورت مي‌گرفت آيا وضعيت مشابه موصل در بغداد رخ نمي داد؟ اگر نيروهاي مردمي در کمربندي بغداد حضور نداشتند و موقعيت خود را تقويت نمي کردند آيا شب تلخي در يکم ماه مه رقم نمي خورد؟قدر مسلم آن است که براي برون رفت از بحران کنوني بايد نوعي همگرايي ميان همه طيف‌ها در عراق به وجود آيد و همه قوميت‌ها و طيف‌ها با تعامل مثبت عراق را به جلو سوق دهند. نه فقر و نبود آب و برق و خدمات رفاهي زيبنده عراق است نه تسخير پارلمان و حرکاتي شبيه به آن.
به هر حال حادثه اخير خطري بود که به خير از کنار عراق گذشت و گرنه اعتراضات اجتماعي معمولا همانند سيل‌هاي غير قابل کنترل هستند که مهار آن بسيار سخت و در برخي موارد غير قابل مهار است. عراق در حال حاضر همانند بيماري است که از درد به خود مي‌پيچد و نيازمند طبيب حاذق است تا نسخه اي مناسب عراق بپيچد و زخم‌هاي آن را التيام بخشد.
اين در حالي است که، عراق شاهد اتفاقاتي بود که براي همه کساني که خواهان تثبيت روند سياسي در اين کشور هستند، نگران کننده بود. طرفداران مقتدا صدر وارد پارلمان عراق و منطقه امنيتي سبز (الخضرا) شدند. معترضان ميدان تحرير را ترک کردند و موانع را در مناطق امنيتي پشت سر گذاشتند. راهپيمايان با ورود به داخل پارلمان عراق وارد سالن نشست‌ها شدند. راهپيمايان با نشستن به جاي نمايندگان پارلمان عراق در مقابل دوربين‌ها با نشان دادن وسايل نمايندگان به همه نشان دادند که ديگر نمي‌توانند به اين پارلمان اعتماد کنند و خود مستقيما به جاي آنها تصميم گيري خواهند کرد.
به گزارش ايسنا اين اقدام راهپيمايان در شرايطي اتفاق افتاد که قرار بود نشست پارلمان عراق براي تاييد کانديداهاي جديد وزارتخانه‌هاي دولت عراق برگزار شود اما با اعتصاب نمايندگان فراکسيون احرار وابسته به مقتدا صدر نشست به تاخير افتاد. دکتر محمود عثمان يکي از سياسيون کرد عراق در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا در اربيل در خصوص اتفاقات اخير گفت: وضعيت کنوني عراق و پروسه سياسي عراق اميدوارکننده نيست و عراق به سوي شرايط بدي گام برمي‌دارد، آنچه روي داد نشان داد که پارلمان و ساير ارگان‌هاي سياسي در عراق ديگر جايگاهي ندارند.
به گفته دکتر محمود عثمان وضع عراق آنقدر بد شده است که مقتدا صدر مي‌تواند به راحتي ارگان‌هاي سياسي را تعطيل کند و اين هم تاثير منفي بر جنگ با داعش و وضعيت اقتصادي عراق خواهد گذاشت. عراق در شرايطي شاهد اين تحرکات ناخوشايند بود که مي‌خواهد از مراکز بين‌المللي وام بگيرد لذا در چنين شرايطي کسي حاضر نخواهد شد به کشوري کمک بکند که وضعيت سياسي‌اش اينچنين باشد.
اين اعتراضات در حالي روي داد که عراق هنوز از زخم ناشي از دشنه دشمنانش رنج مي‌برد و شماري از شهرهاي عراق دراشغال تروريست‌هاي تکفيري است. هرچند بغداد صحنه تجمع هزاران معترض بود اما در جنوب کرکوک نيروهاي مردمي و پيشمرگه‌ها موفق شدند يکي از مهمترين مراکز تروريست‌ها را آزاد کنند. خبر خوشي که در سايه تحولات بغداد ناديده گرفته شد و ديده نشد.
اگرچه فرايند مبارزه با فساد مي‌تواند امر مقدسي براي همه به خصوص در عراق کنوني باشد اما کشاندن مردم به خيابان‌ها و امتيازگيري به قيمت به مزايده گذاشتن حاکميت سياسي عراق مي‌تواند عواقب بس دردناکي براي کشوري داشته باشد که بسيار خسته و زخمي از زخم دشمنان است. کمااينکه ديديم داعش در چنين روزي در تمامي محورها تلاش کرد اندکي پيش روي بکند هرچند موفق نشد ولي اين حقيقت را نمي‌توان ناديده گرفت که گروکشي در خيابان تاثير بسيار منفي بر حاکميت قانون در اين کشور بگذارد.
در اين حال،مديرکل پيشين خاورميانه وزارت خارجه در گفتگو با خبرآنلاين وضعيت بحران سياسي در پارلمان عراق را بررسي کرد.هر روز در خبرها از عراق بيش از اينکه از اقدام سياسي اخباري مخابره شود از تحصن در پارلمان و مخالفت گروه‌هاي سياسي در تشکيل کابينه جديد و راي گيري به افرادي که حيدر عبادي تحت عنوان کابينه تکنوکرات آنها را معرفي کرده شنيده مي شود. تکنوکراتي که شايد فقط از منظر خود رئيس جمهوري مورد قبول باشد و تقريبا عموم گروه‌ها و جريان‌هاي سياسي و قومي و مذهبي بر سر اين مفهوم با العبادي اختلاف نظر دارند.
براي تحليل اوضاع سياسي عراق با قاسم محبعلي گفتگويي کرديم تا نظر او را پيرامون اين تحولات جويا شويم. مشروح گفتگوي خبرآنلاين با مديرکل پيشين خاورميانه وزارت خارجه را در ادامه مي خوانيد.
* تشکيل کابينه جديد عراق با بحران‌هاي جدي رو به رو شده و گروه‌هاي سياسي و قومي و مذهبي نگاه متفاوتي به فهرست جديد العبادي داشته‌اند. شرايط را چگونه مي بينيد؟
** کابينه عراق اسما ائتلافي از گروه‌هاي سياسي است ولي آنچه در عمل مشاهده مي‌شود مجموعه‌اي از اتحادهاي عشيره‌اي، فاميلي و گروه‌هاي مذهبي خاص وابسته به يکديگر است که در پي دستيابي به منافع مشترک گام بر مي‌دارد.
شما اگر همين اسامي جديدي که آقاي العبادي معرفي کرده را مورد توجه قرار دهيد به اسامي بر مي‌خوريد که شاخص و نشانه يک طايفه است. در نتيجه هر يک از اين اتحادها و قبيله‌ها به دنبال تحکيم و تثبيت وضعيت خود در اين کابينه جديد هستند. از سوي ديگر قدرت‌هاي خارجي هم هر يک به نوعي بنا به رضايت يا نارضايتي که از وضعيت کنوني دارند تلاش مي‌کنند بر روندهاي سياسي اين کشور تاثير بگذارند.
بعد از کنار رفتن نوري مالکي اکثر کشورهاي منطقه از اين تغيير استقبال کردند اما حالا مي‌بينيم حتي با حضور العبادي هم اين نارضايتي‌ها ادامه دارد که نشان از تلاش‌ها و منافع بعضا متضاد بازيگران دخيل در اين بحران است.
* جريان مقتدا صدر يکي از غريب‌ترين گروه‌هاي سياسي در عراق به شمار مي‌رود. اين شخصيت تقريبا با همه گروه‌هاي سياسي مخالفت کرده و با اکثر آنها هم در مقاطع ديگري دست دوستي و همکاري داده است. اين گروه و شخص مقتدا صدر را چگونه بايد تحليل کرد؟
** همانطور که شما اشاره کرديد درک رفتار سياسي ايشان تا اندازه اي زياد است. ايشان اولا ترکيبي از افراد را همراه خود جمع کرده که بسيار بحث برانگيز است. بخشي از آنها شيعياني هستند که در دوران حکومت صدام نقش آفرين بودند.
از سوي ديگر بخشي ديگر هم حاشيه نشين‌هاي شهر بغداد هستند که در دوران صدام در زمره گروه‌هاي تحت فشار و محدوديت ارزيابي مي‌شدند. در نتيجه مي‌بينيم از منظر اجتماعي و سياسي هم تشکيل اين گروه مشکلات و ناهماهنگي‌هايي دارد. از سوي ديگربه نظر مي رسدشخص مقتدا صدر به دنبال رسيدن به قدرت است حال آنکه هيچ جريان داخلي و هيچ قدرت خارجي از اين ايده حمايت نمي کند.
* در خصوص کابينه آقاي عبادي بسيار از لفظ تکنوکرات بودن استفاده شده است و دائما مولفه تکنوکرات بودن افراد جديد مورد توجه شخص رئيس جمهوري قرار گرفته است در حالي که برخي از تحليلگران معتقدند رصد و ارزيابي شخصيت‌هايي که معرفي شده‌اند نشان مي‌دهد ويژگي تخصص محوري و تکنوکرات بودن در آنها ديده نمي شود.
** شما ابتدا بايد مفهوم تکنوکرات را در عراق تعريف کنيد. دوم اينکه جامعه عراق جامعه‌اي چند پارچه و چند تکه و متشکل از دو گروه بزرگ شيعي و کردي و يک اقليت سني است و طبيعتا هر يک از اينها به دنبال منافع قومي و مذهبي خود هستند. از سوي ديگر دولت مرکزي مي‌خواهد اين وزارتخانه‌ها را بين اين گروه‌ها و قبيله‌ها تقسيم کند.
طبيعتا بر سر بخشي از اين وزارتخانه‌ها دعوا وجود دارد. لذا وقتي صحبت از تکنوکرات‌ها مي‌شود منظور افرادي است که از نظر اين گروه‌ها و جريان‌هاي قومي و قبيله اي مطلوب هستند.
* در نتيجه خيلي نمي توان اين مفهوم تکنوکرات بودن را در عراق پيگيري کرد؟
** دقيقا. واقعا مشکل است شما بتوانيد چنين ايده اي را دنبال کنيد. ضمن اينکه اگر اين باشد شيوخ يا روساي قبايل بيشتر علاقه‌مندند جايگاه‌هاي کليدي در اختيار خود يا نزديکانشان باشد.
اينها مشکلاتي است که عراق با آن مواجه است و در واقع ما با يک مفهوم کامل از Nation- Stateرو به رو نيستيم و هر يک از اين گروه‌ها برنامه مجزاي خود را دنبال مي کنند.
* وقتي نوري مالکي از قدرت کنار رفت اميدهاي زيادي بر سر بهبود اوضاع در عراق پيش آمد، اما به نظر مي رسد همچنان اوضاع نه در حوزه اقتصادي و نه در فضاي مقابله با جريان‌هاي تروريستي که خاک اين کشور را اشغال کرده اند پيش نيامده است؟
** واقعيت اين است که عراق بدون کمک‌هاي خارجي امکان ادامه حيات ندارد و ساختار سياسي و اجتماعي اين کشور با بحران‌هاي بسيار جدي رو به رو است. واقعا نمي توان پيش بيني مشخصي از آينده وضعيت قدرت در اين کشور ارائه کرد.
اينکه داعش به اين سرعت پيشرفت کرد، اينکه تا اين اندازه قدرتمند ظاهر شد بيش از اينکه به قدرت و توان خود اين گروه مربوط باشد به استقبالي که برخي اقوام و گروه‌هاي مختلف سياسي ناراضي درون خود عراق از اين روند صورت دادند باز مي گردد. به اين معنا که ميزان نارضايتي‌ها از سيستم سياسي در عراق تا اندازه اي بالا گرفت که مردم اين بخش‌ها حاضر بودند با داعش همکاري کنند تا خود را از مشکلات حکومت مرکزي رهايي بخشند.
در نتيجه با وضعيتي که عراق با آن رو به روست خيلي دشوار است که دولت به مفهوم مدرن و تمام عيار در اين کشور تشکيل شود. ضمن اينکه با توجه به اختلافات جدي که بين ايران و ترکيه و عربستان و آمريکا بر سر وضعيت سياسي در اين کشور وجود دارد کار دشوارتر هم مي شود.
* به عربستان سعودي اشاره کرديد. اين کشور در چند وقت اخير تلاش فراواني براي تشکيل محوري دور ايران براي محدود کردن و انزواي ما انجام داده و شاهد هستيم حتي اين تلاش‌ها تا اندازه‌اي به عراق هم کشيده شده است. آيا عربستان مي تواند از اين فضا در عراق هم بهره ببرد؟
** کاري که سعودي به صورت عمومي دنبال مي کند اين است که همه دولت‌هاي عربي را از ايران جدا و تحت نفوذ خود قرار دهد. در عراق هم در ميان گروه‌هاي اهل سنت اين پتانسيل را دارد، در شيعيان کمتر است و در کردها از همه ضعيف تر.
دليل هم اين است که در بين گروه‌هاي شيعي هم مي تواند با تاکيد بر مولفه عربي و قوميت تلاش‌هايي را به نتيجه برساند و ولي چنين ظرفيتي در درون جامعه کردي وجود ندارد. به نظر مي‌رسد گروه‌هاي شيعي هم که به ايده‌هاي پان عربيستي باور دارند خيلي برايشان مطلوب نيست که کمک‌هايي از ايران دريافت کنند و عربستان را به ايران ترجيح مي دهند.
به هر حال در تحليل‌هايمان بايد به اين نکته توجه کنيم که عراق به جز ايران و ترکيه همسايه بزرگ ديگري به نام عربستان را هم دارد و اين همسايه بزرگ از توان تخريب بالايي در ثبات و امنيت در عراق برخوردار است. بايد نهايتا فکر کرد که چگونه مي‌توان به يک روند تعاملي ميان ايران و ترکيه و عربستان سعودي براي ثبات و امنيت در عراق دست يافت.
* اما اين نگاه تا اندازه زيادي از تحميل الگو از خارج تحليل نمي شود؟
** ببينيد عراق کشوري نيست که بر اساس تعامل ملي و نياز داخلي شکل گرفته باشد و از اساس و ابتدا هم بر اساس توافقات خارجي تشکيل شده است. کشوري که نخستين پادشاهش حتي عراقي نبوده و فرزندان شريف حسين از عربستان آمدند و قدرت را در اين کشور به دست گرفتند. در نتيجه نبايد انتظار داشت بدون تعامل منطقه اي ثبات و امنيت در اين کشور شکل گيرد. ادامه دارد...
ش.د9500184