تاریخ انتشار : ۲۶ تير ۱۳۹۵ - ۱۳:۳۱  ، 
شناسه خبر : ۲۹۳۴۶۶
ارزیابی تطبیقی نظام انتخابات در ایران و ترکیه در گفت‌وگو با صادق ملکی
مقدمه: کمتر از 20 روز به انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی در ایران وقت باقی است، انتخاباتی که در یکی از بزنگاه‌های ویژه تاریخی ایران برگزار می‌شود و می‌تواند جایگاهی ویژه در تاریخ ایران داشته باشد. به بهانه انتخابات آتی ایران، به سراغ دیپلمات بازنشسته‌ای که سال‌های عمر خود را در سیاست خارجی سپری کرده و به طور خاص باتوجه به سمت خود در سفارت ایران در ترکیه به عنوان رایزن فرهنگی تحولات ترکیه را به دقت زیر نظر داشته است، رفتیم. صادق ملکی، کارشناس و تحلیلگر ارشد سیاست خارجی در این گفت‌وگو مشابهت‌ها و اختلافات بین انتخابات ترکیه و ایران را بررسی کرده و درس‌هایی را که می‌توان از انتخابات پارلمانی همسایه شمال غربی گرفت، بازگو کرده است.
پایگاه بصیرت / آزاده اعتمادی
(روزنامه ايران - 1394/11/19 - شماره 6146 - صفحه 13)

* با توجه به شناختی که شما از ایران و ترکیه دارید، نظام انتخابات دراین دو کشور را چگونه قیاس می‌کنید؟

** ایران و ترکیه دو کشور همسایه با شباهت‌هایی قابل توجه در بسیاری از عرصه‌ها هستند. اما نوع نظام دو کشور متفاوت است. که این تفاوت ریشه در تاریخ دو کشور دارد. در ترکیه نقش احزاب محوری است و در ‌واقع نقش دولت‌های جانشین را دارند. به این ترتیب که هر زمان بن‌بست سیاسی ایجاد شود، راه خروج از آن برگزاری انتخابات است. از طریق انتخابات می‌توان به یک حزب دوباره رأی داد یا حزب دیگری را جانشین حزب قبلی کرد. توجه داشته باشیم در ایران، ساختار حزبی نهادینه نیست و با وجود فعالیت تشکل‌هایی زیر نام «حزب»، هنوز «حزب» مطابق استانداردهای جهانی شکل نگرفته است و همین نکته موجب شده ایران در گروه‌بندی کشورهایی که با نظام حزبی مسیر دموکراسی را می‌پیمایند، قرار نگیرد و ساختار سیاسی ویژه خود را داشته باشد.

اغلب تشکل‌های ایرانی که حزب نامیده می‌شوند، کنش و واکنش موسمی و مقطعی دارند، در هنگامه انتخابات فعال شده و به میدان می‌آیند و پس از پایان رأی‌گیری دوباره به محاق می‌روند و فاقد عضوگیری هدفمند و برنامه‌ریزی حرفه‌ای هستند. به عبارتی دیگر، همان گونه که در ترکیه مثلاً فوتبال حرفه‌ای شده، سیاست نیز حرفه‌ای شده است. احزاب در ترکیه، بازیگران حرفه‌ای صحنه سیاست هستند. در ایران رسانه‌ها تا حدودی نقش حزبی و جناحی دارند. در حالی که رسانه‌ها در ترکیه به کمک احزاب می‌آیند. لزوم پاسخگویی احزاب نزد افکار عمومی و به طور مشخص در صندوق‌های رأی سبب شده عملکرد احزاب دقیق و همراه با عقلانیتی باشد که بتواند آنان را به اهداف خود برساند؛ شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین نقاط عطف نظام حزبی در ترکیه حرکت در مسیر ا‌فسون‌زدایی از چهره‌های کاریزماتیک و جایگزین کردن سیستم به جای افراد است.

سیستماتیک شدن نظام حزبی این فرصت را ایجاد می‌کند که خردجمعی بر علایق و نظارت فردی فائق آمده و شرایط را از منظر داخلی و خارجی در قیاس با نقاط پیرامونی بهتر کند. البته این سخن به معنای تأیید تمام و کمال سیستم حاکم بر ترکیه نبوده و نیست. ترکیه هنوز هم در احقاق حقوق کردها، علویان، سیاست خارجی و نوع تعاملات با برخی از کشورها، تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله دارد اما اگر به این درجه از رشد و توسعه سیاسی رسیده، علت آن را باید در گذاری که در چند دهه گذشته در تاریخ خود داشته است، جست‌وجو کرد. ترکیه‌ای که تحت نظام نظامیان قرار داشت و نظام سلطه‌جوی آنان را در همه ارکان حکومتی و اجتماعی تحمل می‌کرد، در گذر زمان در پرتو تلاش‌های اجتماعی و باورهای مبتنی بر دموکراسی به جایی رسید که اکنون قرار دارد. جایی که هرچند هنوز هم با دموکراسی به معنای واقعی فاصله دارد اما به وضعیتی بهتر از آنچه بوده، دست یافته است.

* سیستم نظارت بر انتخابات را در دو کشور چگونه می‌بینید؟

** یکی از انتقاداتی که بر سیستم نظارتی ترکیه وارد است، عقیدتی و ایدئولوژیک نبودن آن است.

مهم‌ترین خط قرمز در نظام انتخاباتی ترکیه اعتقاد به تمامیت ارضی است. هرچند که نسبت به اصول لائیک خود پایبند هستند. دراین نظام افراد عمدتاً از سوی احزاب کاندیدا می‌شوند. البته برخی از افراد که دارای مقبولیت بالا هستند نیز به ‌طور مستقل کاندید می‌شوند. شورای عالی انتخابات، ناظر بر انتخابات بوده و نتایج نیز آنلاین و الکترونیکی است و نتایج آن بلافاصله پس از انتخابات اعلام می‌شود. درباره انتخابات در ترکیه ذکر نکاتی چند مفید است. برای مثال در این کشور زندانیان سیاسی می‌توانند از طریق احزاب کاندید و انتخاب شوند.

رأی مردم ترکیه به زندانیان سیاسی و انتخاب آنان به عنوان نماینده مجلس، آنان را از زندان به صحن مجلس می‌آورد و برای آنان مصونیت سیاسی نیز ایجاد می‌کند. خطوط قرمز ترکیه در انتخابات پررنگ و پرحاشیه نیست. تفسیر انسانی و جناحی نداشته، بلکه مصادیق قانونی داشته و در چارچوب حقوقی تعریف روشن دارد. توجه داشته باشید سخن از ترکیه‌ای می‌گویم که تا چندی پیش نهادهای انتصابی خصوصاً نظامیان آن در رأس هرم قدرت بوده و فضای مانور نهادهای انتخاباتی در آن با محدودیت مواجه بود. اما امروز در ترکیه میدان سیاست در تسلط سیاسیون است. ظاهراً سیاسیونی که خود بعضاً دچار برخی اشتباه‌های محاسباتی نیز ممکن است بشوند نمونه آن را می‌توان در سیاست خارجی این کشور بویژه در مورد سوریه جست.

* به نظر شما آیا تجربه ترکیه در ایران قابل استفاده است؟

** اگر استفاده از تجربه دستور کار بشریت نبود، رشد و تعالی فرصت ظهور نمی‌یافت. از تجارب هر کسی می‌توان نکات بسیار آموخت. رشد و توسعه بشریت و جوامع انسانی حاصل استفاده از تجربه دیگران است. ایران و ترکیه در تاریخ معاصر متأثر از تجربیات و تحولات یکدیگر بوده‌اند. در عرصه اقتصادی-صنعتی بسیاری از قابلیت‌های دو کشور می‌تواند در کشور دیگر مورد استفاده واقع شود. استفاده از تجربه ترکیه در زمینه چگونگی حضور احزاب در صحنه سیاست یا اعلام الکترونیکی نتایج در گام اول قابل حصول‌تر است. حضور احزاب و دادن نقش محوری به آنان در ایران را می‌توان منطبق با شرایط و قانون اساسی کشورمان، بومی و ملی کرد. اگر بخشی از تشکل سیاسی جامعه روحانیت در روند سیاسی کشور توانست تحت عنوان <روحانیون مبارز> وارد صحنه سیاست شود، می‌تواند این حضور را در قالب حزب نیز به منصه ظهور برساند.

سیاست، حاصل کار جمعی و از منظری حساس‌ترین بخش زندگی بشری است. هدف سیاست در ایران گام برداشتن در مسیر الهی برای خدمت به مردم است. ما می‌توانیم نه تنها از تجربه ترکیه، بلکه از تجربه کشورهای دیگر هم استفاده کنیم. شاید تفاوت نظام و فرهنگ سیاسی ایران و ترکیه استفاده از تجربیات ترکیه را دشوار نشان دهد اما قرار نیست تقلید کنیم. به‌ هرحال رفتارهای خارج از عرف دموکراسی و استبدادی اردوغان در سیاست داخلی و خارجی هم به روند دموکراسی در ترکیه آسیب زده و هم به وجهه و پرستیژ ترکیه از منظر بیرونی خدشه جدی وارد کرده است. با وجود موانع و فراز و نشیب‌ها آنچه اهمیت دارد، ادامه روند دموکراسی در ترکیه است. نکته آنکه برخی اعتقاد دارند دموکراسی شاید هزینه‌ای چون تجزیه برای ترکیه به ارمغان بیاورد که به نظر می‌رسد ترکیه حتی با قبول این ریسک وارد این کارزار شده است.

* دستگیری وسیع روزنامه‌نگاران در ترکیه را چگونه می‌بینید؟

** دموکراسی یک روند است که ترکیه همچنان در حال تجربه و عبور از آن است. بله، در حال حاضر ترکیه زندان بزرگ روزنامه‌نگاران است اما در عین حال مخالفانش هم صاحب کرسی مجلس و رسانه هستند. بدیهی است دستگیری روزنامه‌نگاران، شدت به‌کارگرفته شده علیه کردها، تروریست خواندن مخالفان توسط اردوغان، دستگیری و ایجاد محدودیت برای مخالفان نقیصه بزرگ دموکراسی ترکیه و عامل صدمه جدی به ادعای ترکیه در زمینه آزادی‌های سیاسی بوده است.

در همین زمینه، تعاملات و رابطه بسیار نزدیک ترکیه با رژیم‌های ارتجاعی عرب؛ مداخلات در سوریه، عراق و حمایت‌های روشن از داعش، اعمال استاندارد دوگانه درخصوص یمن و بحرین در قیاس با سوریه نیز خود داستانی است که به پرستیژ ترکیه آسیب جدی زده است. قیاس آزادی‌های حاکم بر فضای سیاسی ترکیه با شرایط گذشته این کشور و با کشورهای پیرامونی باید محل قضاوت باشد. در ارزیابی کلی باید گفت ترکیه با استاندارد دموکراسی غربی فاصله دارد اما این کشور در حال گذر از تجربه‌ای است که در آن چند صدایی را نه تنها تهدید امنیت نمی‌بیند بلکه عامل تضمین امنیت در آینده می‌داند.

* با این توصیف، جایگاه ایران در توسعه سیاسی را چگونه می‌بینید؟

** ایران سال‌هاست که در مسیر توسعه سیاسی گام برمی‌دارد. شما باید به همه ابعاد توسعه سیاسی توجه کنید. ایران در استقلال عمل سیاسی یک استثنا و الگو در جهان است. برجام تبلور تن در دادن و پذیرش جایگاه ایران در عرصه توسعه سیاسی و استقلال عمل از منظر جهانیان است. ترکیه در این شاخص از ایران فاصله زیادی دارد. در شاخص‌های دیگر نیز فاصله آنچنان نیست. آنچه مهم است ماندگاری و استقامت نیروهای سیاسی در صحنه سیاست است. در ترکیه نیروهای خارج از نظام چون پ.ک.ک سعی دارند با عدول از عقاید خود و قبول برخی شرایط حاکم، وارد سیستم شده و در ساختاربرای خود تعریف ایجاد کنند. در ایران متقابلاً برخی تلاش می‌کنند تا با نگاه حذفی منتقدین تبدیل به مخالف و بعضاً معارض شوند؛ باید مانع شکل‌گیری این روند شد.

در ایران اگر نمی‌شود بستری برای مخالفان و معارضین ساخت، نباید پل‌های ارتباطی را به‌گونه‌ای تخریب کرد که دایره قدرت، محدود به حضور بخش خاصی از ظرفیت‌های ملی گردد. سیاستمداران در صحنه سیاست و انتخابات همواره با تهدید و فرصت مواجه بوده و ضروری است که هنر آنان درشرایط سخت تهدید را تبدیل به فرصت کند. در جمهوری اسلامی ایران چون سایر نظام‌های مردمی، سند قدرت، فقط به نام مردم زده می‌شود، زیرا به‌قول حضرت امام خمینی (ره) مردم ولی نعمت بوده و میزان، رأی مردم است. مشارکت بالا و عمومی مردم در انتخابات با حضور همه نیروها می‌تواند رویکردهای حذفی را کم‌اثر کرده، ظرفیت ملی را بالا برده و قدرت و مشروعیت نظام را افزایش دهد. در جهان امروز و از منظر دموکراسی، میزان مشارکت در انتخابات از نتایج آن اهمیت بیشتری دارد. به هرحال باید ایستاد و با توجه به شرایط تاکتیک انتخاب کرد. جمهوری اسلامی میراث همگانی است و ایران نامی است که همه نیروها و جناح‌ها باید گرد آن به تعریف مشترک از منافع ملی دست یابند.

در صحنه سیاست قهر معنا ندارد. مسئولیت ناشی از دغدغه‌های ملی ایجاب می‌کند سیاستمدار تحت هر شرایط در صحنه بماند. در اواخر 2014 فرصتی پیش آمد با دمیرل رئیس جمهوری اسبق ترکیه که منزلش در همسایگی سفارت ایران در آنکارا بود ملاقات کنم. وی اظهار داشت، سیاست در ورودی دارد، اما در خروجی ندارد. یعنی دوستانی که وارد عرصه سیاست شده‌اند، خسته نشوند و باید در هر شرایط ادامه دهند. توجه داشته باشید جامعه ایرانی، جامعه‌ای جوان، پویا و از نظر تخصص و سطح تحصیلات در جایگاهی بالا قرار دارد که این بستر خود مهم‌ترین دلگرمی و منبع برای آینده ایران توسعه یافته است. صحنه سیاست، عرصه کارزار دائمی و به‌کارگیری خردجمعی بوده و ظرفیت موجود در ایران برای نیروهای سیاسی بستر تلاش بیشتر و مستمر، برای اعتلای نام ایران است.

http://www.iran-newspaper.com/newspaper/page/6146/13/116032/0

ش.د9405673