(روزنامه اطلاعات – 1395/10/23 – شماره 26630 – صفحه 12)
* روسیه و ترکیه مسائل زیادی را بعد از شروع بحران سوریه از سر گذرانده‌اند. ترور سفیر روسیه در آنکارا تحلیل‌های جدیدی را پیش آورده است. در چنین شرایطی چه تحلیلی در مورد آن وجود دارد؟
** در سپهر سیاست و روابط بین الملل درباره رویدادهایی همچون ترور و قتل‌های سیاسی به لحاظ گونه‌شناسی تحلیل، سه نوع تحلیل وجود دارد:
تحلیل نوع اول تحلیل‌های حدسی است، یعنی به دلیل نا مشخص بودن عاملان یا آمران ترور همواره در وهله اول، تحلیل‌های چندگانه ای مبنی بر حدس و گمان ارائه خواهد شد. که به مرور زمان با طی شدن مراحل قضایی و فاش شدن اسناد و مدارک متقن، تحلیل‌ها نیز فکت محور‌تر و عینی تر خواهند شد. اما اغلب چنین پرونده‌هایی به دلایل مختلف سیاسی بدون مشخص شدن آمران آن، بسته خواهند شد یا آنقدر نتیجه آن دیر اعلام خواهند شد که به دلیل تغییر بنیادین شرایط، اهمیت خود را از دست خواهد داد.
در شرایط فعلی تحلیل‌های حدسی در مورد ترور سفیر روسیه در آنکارا که خیلی هم پر رنگ هستند طیف گسترده ای از سناریو‌های محتمل با متهمان داخلی، خارجی ...را در بر می گیرد که حول محور توطئه می چرخند.تحلیل نوع دوم، تحلیل‌های هدفمند است؛ که هدف اصلی ارائه کنندگان این نوع تحلیل، نه معرفی متهمان اصلی ترور بلکه متهم کردن رقیبان و مخالفان خود به عنوان مظنونین ردیف اول است. در این نوع تحلیل، بازیگران معمولا تلاش می کنند تا با استفاده ابزاری از شرایط پیش آمده مخالفان خود را به اتهام ترور، سرکوب و رقیبان خود را از دور خارج کنند. تحلیل و موضعی که فورا از طرف مقامات سیاسی ترکیه بر اساس ذهنیت دوگانه خود از تقسیم بندی‌های سیاسی پسا کودتا ارایه شد و عامل این رویداد تروریستی که از پلیس‌های امنیتی ترکیه بود به عنوان بازمانده‌های جریان گولن معرفی شد. وضعیتی که تشدید سیاست‌های قبلی دولت در سرکوب مخالفان را به دنبال خواهد داشت.
تحلیل نوع سوم را می توان آنالیزهای مبتنی بر اصل پیامدگرایی خواند. این که چه کسانی از روند کنونی شرایط ناخرسندند و با انجام اقداماتی همچون ترور و پیامدهای آن درصدد تغیر این روند در جهت مخالف هستند تا از این طریق منافع خود را که در شرایط موجود در خطر می دیدند، احیا کنند. در این نوع تحلیل که نوع آخر آنالیز تلقی می شود، تحلیلگر با نگاهی value-freeتلاش می کند بافت کلی که ترور در آن اتفاق افتاده را با توجه به روندها و بازیگران موجود با نگاهی تاریخی و معطوف به آینده تحلیل کند. در این راستا می توان بحران سوریه و اتحاد و ائتلاف‌های منطقه ای و بین المللی بر آمده از آن (جبهه ائتلاف غربی-عربی به همراه ترکیه و معارضان در مقابل جبهه ایران - روسیه و دولت اسد) را به عنوان بافت کلی و بازیگران اصلی در نظر گرفت و روندهای فعلی آن را تحولات جاری در شهر حلب و نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه در مسکو دید. روندهایی که نشان از پیروزی جبهه دوم در مقابل جبهه اول و امکان همراهی ترکیه به عنوان حامی اصلی معارضان با جبهه دوم دارد، وضعیتی که منافع دو دسته را با تهدید جدی روبرو کرده است.
دسته اول، معارضان و مخالفانی که در حوزه میدانی متحمل شکست شده اند و حامیانشان، دسته دوم آنهایی که از نزدیکی ترکیه به روسیه و ایران عصبانی هستند. لذا بر اساس اصل پیامدگرایی، ترور سفیر روسی در ترکیه از طرف نیروی پلیس ترکیه، چه فردی تلقی شود چه سازماندهی شده، اقدامی در واکنش و مخالفت با تحولات سوریه و سیاست‌های زیگزاگی آنکارا و با هدف تاثیر گذاری و تغیر جهت روندهای احتمالی آینده بوده است.
* انجام این حادثه تروریستی در ترکیه چه تاثیری بر فضای سیاسی این کشور خواهد گذاشت؟
** اولا این حادثه تروریستی که از طرف نیروی پلیس این کشور خصوصا شخصی که بنا بر آمار ارائه شده هفت بار محافظ شخص اردوغان بوده، بطور کلی نشان دهنده ضعف سیستم امنیتی ترکیه آن هم در رده‌های بالای امنیتی است.ثانیا، این که دولت ترکیه پس از حادثه ترور تلاش کرد او را به عنوان طرفداران جریان گولن معرفی کند نیز ضعف سیستم امنیتی ترکیه را بیشتر نمایان می کند که علی رغم اخراج هزاران نفر از ارگان‌های مختلف از جمله پلیس به بهانه همکاری با جریان گولن نتوانسته بود این فرد را شناسایی کند.
مهمتر این که در صورت درست بودن این ادعا می توان تصور کرد که چنین افرادی هنوز در لایه‌های مختلف قدرت هستند و در آینده نیز امکان تکرار چنین حادثه‌هایی وجود خواهد داشت.ثالثا، انجام این ترور به وسیله یک پلیس دولت ترکیه باعث افزایش سطح ناامنی موجود در ترکیه خواهد شد که قبل از آن بیشتر انگشت اتهام به سمت مخالفان بود. خصوصا این که این بار با خدشه دار شدن اعتبار نیروهای امنیتی در حفظ امنیت، سطح روانی نا امنی در سطوح سیاسی نیز بالا خواهد رفت. وضعیتی که روی هم رفته باعث بی اعتمادی و امنیتی‌تر شدن فضای سیاسی ترکیه بیش از پیش خواهد شد.
* به نظر شما این رویداد چه تاثیری بر روابط ترکیه با روسیه خواهد گذاشت؟
** از آنجا که ترکیه و روسیه قبلا هم بر اثر پیامدهای بحران سوریه در قضیه سرنگونی سوخوی روسی در 24 نوامبر 2015 دچار تنش شده بودند و برای هشت ماه روابطشان با یکدیگر قطع شد، می توان گفت هردو طرف این بار تلاش خواهند کرد از تکرار تجربه قبلی پرهیز کنند و از تسری آن به سطح تنش رسمی و دیپلماتیک خودداری کنند. خصوصا این که علاوه بر نیازهای متقابل اقتصادی، در شرایط فعلی هم روسیه و هم ترکیه روابط خوبی با اتحادیه اروپا ندارند و هردو برای حل بحران سوریه به این نتیجه رسیده اند که نمی توانند یکدیگر را نادیده بگیرند. از طرف دیگر، در مقایسه تاثیر سرنگونی سوخوی روسی به وسیله نیروی هوایی ترکیه با ترور سفیر روسیه به وسیله نیروی پلیس ترکیه بر روابط دو کشور می توان گفت اولی در کوتاه مدت به تنش انجامید و پس از هشت ماه، تنش زدایی شد، اما دومی هرچند در کوتاه مدت به دلیل تجربه قبلی و شرایط حاکم انتطار می رود به تنش نیانجامید ولی در حافظه جمعی ملت‌های دو طرف ماندگار خواهد بود و پیامدهای دراز مدت بیشتری خصوصا در سطح غیر رسمی خواهد داشت.
ریشه‌یابی انفجارهای ترکیه
علیرغم قدرت دستگاه‌های امنیتی ترکیه، انفجارهای استانبول نشان از احتمالاتی دارد که شاید بتوان تلاش آنکارا برای مقابله وسیع با گروه‌های مسلح کرد را از محتمل ترین نتایج آن برشمرد.به گزارش خبرگزاری مهر، دو انفجار مهیب شهر راهبردی استانبول در کشورترکیه را به لرزه درآورد. انفجار اول در نزدیکی استادیوم ورزشی «ودافون» در محله «بشیکتاش» استانبول و انفجار دوم نیز توسط یک عامل انتحاری داخل پارک «مچکا» نزدیک این ورزشگاه به وقوع پیوست.بر اساس اعلام وزارت کشور ترکیه، انفجار خودروی بمبگذاری شده ای که در نزدیکی استادیوم ورزشی «ودافون» به وقوع پیوست، اتوبوس حامل پلیس ضد شورش ترکیه را هدف قرار داد که مسئول برقراری نظم و امنیت مسابقه فوتبال در این ورزشگاه بود و انفجار پارک «مچکا» نیز ماهیت انتحاری داشته است.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه با تسلیت این حادثه اعلام کرد: نام گروه تروریستیِ مجری این حملات اهمیتی ندارد و تمامی گروه‌های تروریستی شبیه هم هستند؛ اظهاراتی که با سخنان معاون نخست وزیر ترکیه بیش از پیش مواضع آنکارا در قبال این رویداد را به تصویر می کشاند. «نعمان کورتولموش» پیرامون انفجارهای مذکور گفت: تحقیقات ابتدایی حکایت از این امر دارد که «پ ک ک» در این حوادث دست دارد و مسئولیت انفجارهای استانبول برعهده این گروه است.این در حالی است که، خبرگزاری اسپوتنیک خبر داد گروه «بازهای آزاد کردستان» وابسته به گروه تروریستی «پ ک ک» با صدور بیانیه ای مسئولیت حادثه استانبول را برعهده گرفته است.
بنا به اعلام برخی منابع رسانه ای، به دلیل نزدیکی محل انفجار به هتل‌‌های مشهور و همچنین کاخ موزه «دلماباغچه» رعب و وحشت زیادی در میان گردشگران خارجی نیز دیده شد.رسانه‌هائی نیز در این میان اعلام کردند : انفجار بمب در «بشیکتاش» درست ۱۵دقیقه پس از عبور خودرو حامل «اردوغان» رئیس جمهور ترکیه از این منطقه به وقوع پیوسته است. از سوی دیگر بنا به اعلام مقامات ترکیه خودروی بمبگذاری شده در کناراتوبوس حامل پلیس ضد شورش و نیروهای امنیتی این کشور منفجر شد و این امر باعث افزایش تلفات در میان نیروهای این کشور شده است؛ مؤلفه‌هائی که همه و همه از حساسیت زایدالوصفِ اوضاع کنونی در ترکیه خبر می دهند.در شرایط کنونی که هنوز ابهامات زیادی درخصوص حوادث استانبول برجای مانده است؛ چند تحلیل را قوی تر از سایر احتمالات می‌توان متصور بود .
* اینکه برخی از گروه‌های کُرد مخالف ترکیه به تنهایی به چنین اقدامی مبادرت کرده باشند با توجه به موج بازداشت‌های گسترده در دوران پساکودتای ۱۵جولایِ این کشور و برخوردهای شدید آنکارا با هر صدای مخالفی اعم از برخی احزاب سیاسی («صلاح الدین دمیر تاش» از رهبران حزب کُردی دموکراتیک خلق‌ها) یا اصحاب رسانه، خیلی نمی تواند مورد قبول تحلیلگران باشد.آنکارا به مدد نیروهای امنیتی قوی خود موفق شده است بیش از 100هزار نفر از کسانی را که مدعی است با جنبش «فتح الله گولن» مرتبط بوده اند را بازداشت، تعلیق و یا از کار برکنار کند.حال سئوال مطرح این است که آنکارا چگونه نمی تواند مانع از بمب گذاری‌ها در ترکیه شود؟
* نکته دیگر اینکه ، دولت ترکیه لایحه اصلاحیه قانون اساسی این کشور را به پارلمان تقدیم کرد. حزب حاکم عدالت و توسعه به دنبال جلب حمایت احزاب مخالف این کشور برای برگزاری همه پرسی درباره قانون اساسی جدید در اوایل تابستان سال آینده است. در گام بعد نیز دولت ترکیه باید موفق به جلب نظر گسترده مردم و ایجاد وفاق عمومی مستحکمی شود تا به واسطه آن از مواهب بیشمار اصلاحیه قانون اساسی برخوردار گردد. این قبیل حواث علیرغم تلخی‌های فزاینده می توانند چنین مسیری را نیز هموار سازند.
*از سویی وقوع این حادثه در ترکیه را نمی توان با سایر حوادث این چنینی در برخی از دیگر مناطق گوناگون این کشور بی ارتباط دانست و از سوی دیگر تحلیل چرائیِ چنین رویدادی نیز بی ارتباط با تحولاتی نیست که ترکیه بازیگر مهم آن به شمار می رود. تبیین اهدافی که مدتی است ترکیه را در شمال سوریه مشغول ساخته است، می تواند به رمزگشائی از سناریویی منتهی شود که به احتمال بیشتر مرتبط با انفجارهای کنونی است؛ هشدار سفارت ایتالیا درباره احتمال انفجار امروز در آنکارا هم مؤید این نکته است.
پر واضح است که این انفجارها با توجه به دامنه وسیع تلفات آن می تواند اقدامی هدفمند به شمار آید؛ اما از آنجائیکه اهداف اعلامی کشورها در سیاست خارجی شان با اهداف واقعی و رویکردهای در پیش گرفته آن‌ها برای رسیدن به آن اهداف ممکن است متفاوت باشد؛ سناریوی زیر را می توان با احتمال قوی تری مورد بررسی قرار داد. ترکیه در آگوست عملیات موسوم به «سپر فرات» را با کمک گروه‌های مسلح وابسته به خود آغاز و بر شهر «جرابلس» مسلط شد و به سوی جنوب و غرب حرکت کرد.
ش.د9503489