(روزنامه آفتاب يزد ـ 1395/09/07 ـ شماره 4768 ـ صفحه 4)
از سوی دیگر آنطور که کارشناسان معتقدند متاسفانه توجه در بحث پیشگیری و آموزش در خصوص این نوشیدنی اعتیادآور در کشور به قدری مورد بی‌توجهی است که بیم آن می‌رود تا چندسال دیگر زنگ خطر بحران این آسیب هم به صدا درآید. درست مثل همه آسیب‌های دیگری که اگر زودتر به آنها توجه و چاره‌ای برای پیشگیری و درمان و آموزش آن اندیشیده می‌شد امروز به بحران و فاجعه تبدیل نمی‌شدند. به توجه به اهمیت این موضوع دفتر مسائل و آسیب‌های اجتماعی انجمن جامعه‌شناسی ایران نشستی با عنوان «مصرف الکل در ایران» با حضور علیرضا نوروزی روانپزشک، سیمین کاظمی پزشک و جامعه‌شناس و حسین دژاکام دبیر کل جمعیت احیای انسانی (کنگره 60) برگزار کرده است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
همه‌گیر توده‌ای مصرف متانول
در ابتدای جلسه دکتر علیرضا نوروزی به بررسی پدیده الکلیسم (اختلال مصرف الکل) از منظر روان پزشکی پرداخت و در این خصوص گفت: بعد از کافئین الکل رایج‌ترین ماده روانگردان در دنیاست که با آن اختلال مصرف تعریف می‌شود. به همین دلیل، مشکل آفرین‌ترین ماده روانگردان از منظر برخی کارشناسان، الکل است.این روانپزشک افزود: این مشکل‌آفرین بودن به لحاظ گسترده بودن مصرف این ماده در دنیاست. در کشور ما کمتر گزارشی از مشکل مصرف الکل وجود دارد. البته در سال‌های اخیر توجه به آن بیشتر شده است. از سوی دیگر، در کشور ما این موضوع تا حدی متعاقب بروز برخی موارد همه‌گیر توده‌ای مسمومیت با متانول در برخی شهرها اتفاق افتاد.وی ادامه داد: به عبارت دیگر، این افراد، افرادی نبودند که بخواهند خودشان را با متانول (الکل چوب) که سمی است مسموم کنند بلکه اتفاق از این قرار بود که در ایام تعطیل که تقاضا برای مصرف الکل بالا می‌رود افرادی که در شبکه‌های غیرقانونی، الکل عرضه می‌کردند، الکل چوب را عرضه کردند و عوارضی چون تاری دید، نابینایی، نارسایی کلیه در مصرف‌کنندگان همه‌گیر توده‌ای دیده شد و زنگ خطری را برای سیستم سلامت عمومی به صدا درآورد.نوروزی در ادامه با بیان اینکه این اتفاق باعث توجه بیشتر سیستم بهداشتی به موضوع الکل شد، اظهار کرد: گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد 140 میلیون نفر در دنیا وابسته به مصرف الکل هستند.
تاثیر ژنتیک در مصرف الکل
وی در خصوص دلیل اعتیاد به الکل بیان کرد: در مقایسه با موادمخدر و روانگردان‌ها ، فاصله بین شروع مصرف الکل تا زمانی که مصرف الکل در این افراد اجباری می‌شود نسبتا طولانی تر است. از سوی دیگر، نقش ژنتیک در اعتیاد به مصرف الکل بسیار اهمیت دارد. در مطالعات دوقلویی اگر یک قل مصرف الکل داشته باشد 30 تا 50 درصد امکان مصرف الکل توسط قل دیگر وجود دارد.این روانپزشک در خصوص عوامل شخصیتی موثر نیز اظهار کرد: عوامل شخصیتی مثل تنوع طلبی، مخاطره جویی و ... در ابتلا به سوءمصرف الکل موثر است. مشکلات روانپزشکی زمینه‌ای مثل اضطراب و بی‌خوابی هم می‌تواند مصرف الکل را تبدیل به اختلال مصرف کند.نوروزی در خصوص شیوع مصرف الکل در ایران نیز گفت: طبق مطالعات وزارت بهداشت در سال 90- 89 نشان داد مصرف افراد (64-15 سال) که مصرف الکل را تایید کرده‌اند 6/3 درصد بوده که در مقایسه با سایر مواد بیشتر بوده است.اما شیوع مصرف در حد اختلال یک درصد بوده است.وی در خصوص عوارض اختلال مصرف الکل خاطرنشان کرد: علاوه بر وابستگی، بیماری‌های مربوط به این اختلال مصرف به انواع جراحات عمدی و غیرعمدی از طریق پرخاشگری و تصادفات رانندگی را بیشتر می‌کند.خطر انواع بیماری‌های غیرواگیر مثل سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون و دیابت را تشدید می‌کند و نهایتا اثر علیتی در بعضی بیماری‌های عفونی مثل سل دارد. از طریق افزایش رفتارهای پرخطر جنسی هم مصرف الکل روی شیوع ایدز و عفونت‌ها موثر است.نوروزی در خصوص شاخص‌های نحوه اثرگذاری و آسیب الکل به جمعیت‌ها گفت:
3 شاخص حجم مصرف، الگوی مصرف و کیفیت الکل مصرفی در این خصوص مطرح است. حجم مصرف انواع سرطان‌ها و سیروز کبدی (التهاب شدید کبد) را تشدید می‌کند (بیش از 60 گرم). منظور از الگوی مصرف الکل مصرف افراطی و در حد مستی است. کیفیت الکل هم به میزان ناخالصی متانول مربوط می‌شود. بنابراین الکل از 3 مسیر جمعیت هدف را تهدید می‌کند. وی افزود: شاخص جالب دیگری وجود دارد به نام مصرف خالص الکل بالای 60 گرم در یک ماه در یک نشست. بسیاری از کارشناسان در کشور ما معتقدند حجم مصرف در کشور ما بالا نیست و سیروز کلیه هم به ندرت دیده می‌شود. در اطرافیانمان افراد الکلی زیاد نیستند اما مصرف بالای 60 گرم در طول یک ماه و در یک نشست بالاست یعنی مردم یا الکل مصرف نمی‌کنند یا اگر استفاده می‌کنند مصرف بالایی دارند که ریسک خشونت و تصادفات را بالا می‌برد. البته آماری از اینکه چند درصد تصادفات در کشور ما به دلیل مصرف الکل است وجود ندارد.
رهاشدگی مصرف الکل در ایران
دکتر سیمین کاظمی در ادامه نشست به بررسی موضوع «مصرف الکل به عنوان یک مسئله اجتماعی» پرداخت. وی در ابتدا در خصوص تعریف مسئله اجتماعی گفت: مسئله اجتماعی تهدیدی است برای وضع مطلوب یک جامعه. این جامعه‌شناس با اشاره به پیامدهای اعتیاد به الکل اظهار کرد: علاوه بر بیماری‌های جسمی و روانی، این مسئله اجتماعی پیامدهای دیگری از جمله بیکاری و مشکلات خانوادگی است. جنبه دیگر پیامدهایی است که فرد الکلی می‌تواند برای جامعه ایجاد کند مثل تجاوز، دیگرکشی و تصادفات رانندگی است.وی افزود: مسئله‌ای که در مورد الکل در ایران وجود دارد و آن را از کشورهای غربی متمایز می‌کند ممنوعیت مذهبی و قانونی الکل است. از این رو مصرف الکل هم به عنوان یک کج‌روی اجتماعی مطرح است هم به عنوان یک بیماری به نظر می‌آید. در ایران با نوعی رهاشدگی مصرف الکل مواجه هستیم. در حوزه پزشکی و جامعه‌شناسی چندان توجهی به این مسئله نشده و جایی در برنامه‌های پیشگیری و آموزش و درمان آن وجود ندارد. حتی قرار بود کلینیک‌های ترک الکل در کشور راه‌اندازی شود ولی تنها کلینیک فعال مرکز ملی مطالعات ایران است و این درحالی است که طبق آمار نیروی انتظامی حداقل 200 هزار الکلی در ایران وجود دارد!این پزشک در ادامه خاطرنشان کرد: رهاشدگی و غفلت از الکل است که ضرورت توجه به موضوع الکل را ایجاب می‌کند.
6 درصد مردم حداقل یک بار الکل مصرف کرده‌اند
وی با اشاره به وضعیت مصرف الکل نیز گفت: طبق پژوهشی که در دانشگاه شهید بهشتی انجام شده حدود 6درصد مردم ایران حداقل یک‌بار الکل مصرف کرده‌اند و اعتیاد به الکل حدود یک درصد است. البته در بروشوری که کنگره ملی الکل در سال 94 منتشر کرد آمده حدود 10درصد مردم تجربه یک‌بار مصرف الکل را داشته‌اند. باید تاکید کنم همواره میان آمارهای رسمی و غیررسمی تفاوت‌های زیادی وجود دارد به‌خصوص اینکه الکل غیرقانونی است و مصرف آن را اعلام نمی‌کنند.
چرخش مالی 658 میلیارد تومانی الکل
وی با بیان اینکه مصرف سنگین الکل در ایران بالاست، اظهار کرد:با وجود اینکه الکل به صورت قاچاق وارد می‌شود اما چرخش مالی آن سالانه 658 میلیارد تومان است. از سوی دیگر بنا به آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و ستاد مبارزه با قاچاق کالا، سالانه حدود 80 میلیون لیتر مشروبات الکلی به ارزش 730 میلیون دلار وارد کشور می‌شود که فقط 25درصد آن کشف می‌شود. یعنی 75 درصد آن در کشور مصرف می‌شود. کاظمی با اشاره به مرگ‌هایی که به واسطه رانندگی هنگام مستی اتفاق می‌افتد، گفت: دادستان تهران اعلام کرده سال گذشته به حدود 3هزار فقره پرونده رانندگی درحال مستی در تهران رسیدگی شده است.همچنین مصرف الکل در میان کودکان از موارد دیگری است که نگران‌کننده است.سرپرست مجتمع قضایی شهید فهمیده تهران با استناد به آمار سال 94 هم اعلام کرد که نوشیدن الکل پنجمین جرم کودکان و نوجوانان از بین 10 جرم این حوزه است، در حالی که حمل الکل به‌عنوان دهمین جرم آنها به شمار می‌رود.
دسترسی به الکل در کشور به شدت آسان است
وی با اشاره به منابع تهیه الکل نیز گفت: با وجود ممنوعیت‌های قانونی و مذهبی دسترسی به الکل در کشور به شدت آسان است و به راحتی می‌توان الکل‌های دست‌ساز و خانگی، الکل‌هایی که برخی اقلیت‌ها برای خود تهیه می‌کنند خصوصا الکل‌های خارجی که در کشور وارد می‌شود و نکته مهم اینجاست که قیمت آن زیاد نیست. یعنی هم افراد طبقات پایین جامعه و هم طبقات بالا می‌توانند از الکل استفاده کنند. گرچه در پژوهش‌ها گفته شده بود اعتیاد به مواد در سطوح پایین و اعتیاد به الکل در سطوح بالای جامعه دیده می‌شود اما این‌طور نیست و هر فردی از جامعه با توجه به پولی که دارد می‌تواند هزینه کند و الکل مصرف کند. البته الکل استاندارد که کیفیت بالایی دارد برای طبقات بالا استفاده می‌شود اما الکل تقلبی و دست‌ساز که ضرر‌های بیشتری دارد در دسترس طبقات پایین جامعه است و خطر بیشتری را هم متوجه آنها می‌کند.
تنها نظارت؛ 80 ضربه شلاق
این جامعه‌شناس ضمن انتقاد از داروخانه‌ها که برای امر درمان فعال هستند، اما متاسفانه مقداری از الکل مصرفی از طریق داروخانه‌ها تامین می‌شود، اظهار کرد: تنها نظارتی که وجود دارد همان 80 ضربه شلاق در قانون است و فروشنده هیچ تعهدی برای محدودیت فروش به نوجوانان زیر 18 سال ندارد و این موضوع شرایط را خطرناک‌تر می‌کند.این جامعه‌شناس در ادامه با اشاره به تحقیقاتی که در خصوص مصرف الکل در کشور انجام شده، اظهار کرد: تحقیقی در سال 83 در دانشگاه شهید بهشتی انجام شد که نشان داد 27/6 درصد از دانشجویان پسر و 1/1درصد از دانشجویان دختر یک‌بار الکل مصرف کرده‌اند. سال 85 در همدان افراد 12 تا 25 ساله الکل دومین ماده مصرفی بعد از سیگار و سن بحرانی مصرف هم 12 تا 18سال بود. تحقیق دیگری در سال 92 در دانشکده علوم اجتماعی انجام شد که نشان می‌دهد 46/8 درصد دانشجویان گرایش متوسط و 13/8 درصد گرایش زیاد به مصرف الکل داشتند.
الکل دومین ماده مصرفی
کاظمی افزود: سال 93 در دانشگاه مازندران حدود درصد 6/2 پسران و 4درصد دختران نگرش مثبتی به الکل داشته‌اند که درصد قابل توجه و چشمگیری است. طبق مطالعه دیگر در دانشگاه مازندران 6/59 درصد اعلام کردند که مصرف الکل نداشته‌اند، این یعنی بیش از 40درصد الکل مصرف کرده‌اند و این شیوع بالای مصرف الکل در بین دانشجویان کشور را نشان می‌دهد. شیوع‌شناسی مصرف مواد درایران در بین دانشجویان در کل دانشگاه‌ها نشان می‌دهد از سال 74 تا 92 که شیب آمار اعتیاد ثابت بوده، پس از سیگار و قلیان؛ الکل دومین ماده مصرفی است. وی درباره مطالعات انجام شده در خصوص علل و عوامل مصرف الکل گفت: نتایج این مطالعات تا حدی ضد و نقیض بود. برخی مطالعات ماهواره را موثر اعلام کردند و برخی آن را بی‌تاثیر دانستند اما در مجموع علل و عواملی که مطرح شدند عبارت بودند از سطح دین‌داری، پیوند با خانواده، گروه همسالان، خودکنترلی. کاظمی با اشاره به نقش متناقض خانواده در گرایش به مصرف الکل نیز گفت: هرچند صمیمت و نزدیکی با خانواده یک عامل محافظ‌‌کننده در اعتیاد به الکل است اما از سوی دیگر درصورت نزدیکی با خانواده اگر یکی از اعضا مصرف الکل داشته یا نگرش مثبتی نسبت به الکل وجود داشته باشد این موضوع عامل خطر محسوب می‌شود.
درست کردن الکل به راحتی آب خوردن
حسین دژاکام، به عنوان آخرین کارشناس در این نشست با بیان اینکه هیچ موجودی جهت بیهودگی الکل یا موادمخدر مصرف نمی‌کند، اظهار کرد: الکل و موادمخدر برای انسان کار انجام می‌دهند ولی متاسفانه این کار هزینه سنگین و کمرشکنی دارد. برای مثال فرد می‌خواهد دعوا کند اما می‌ترسد. الکل مصرف می‌کند شجاع می‌شود. می‌خواهد کشتی بگیرد اما اضطراب دارد، موادمصرف می‌کند ریلکس می‌شود. می‌خواهد درس بخواند خوابش می‌گیرد، مواد مصرف می‌کند تا صبح بیدار می‌ماند، غمناک است الکل مصرف می‌کند سرخوش شود.دبیر کنگره 60 افزود: مصرف الکل احتیاج به بستر دارد. اگر بستر فراهم نشود مسلما مصرف نمی‌شود. از سوی دیگر، مصرف الکل یک مسئله پنهان است. از این رو نمی‌توان آماری از آن ارائه داد. از سوی دیگر، تهیه الکل بسیار راحت‌تر از درست کردن شیشه است. حشیش و تریاک و دارو را هم که نمی‌توان درست کرد پس این موضوع باید محل نگرانی باشد.
http://aftabeyazd.ir/?newsid=57206
ش.د9502645